|
Maktabgacha pedagogika-
, . .
,
,
, , .
. , ,
. . .
о zining tayanch tushunchalari, qonuni-
nmg asosiy kategorivalari
. .
yatlan, tamoyillari, qoidalari tizimiga ega.
Aynan m ana shu holat uning fan sifatida e ’tiro f etilishini kafolatlaydi.
Fanning mohiyatini ochib beruvchi eng muhim, asosiy tushuncha kate-
goriya deb ataladi. M aktabgacha pedagogika fanining asosiy kategoriyalari
maktabgacha ta iim muassasasi tarbiyalanuvchisi shaxsi kamolotini ta ’
minlash, ta iim va tarbiya sam aradorligiga erishishga qaratilgan jara-
yonlam ing umumiy mohiyatini yoritadi. Eng m uhim kategoriyalar sirasiga
quyidagilar kiradi: ta ’lim (o‘qitish, o'qish), tarbiya, m aiu m o t, shakllanish
va rivojlanish.
T a iim - tarbiyalanuvchilarni nazariy bilim, amaliy ko'nikm a va mala-
kalar bilan qurollantirish, ularning bilish qobiliyatlarini o'stirish va dun-
yoqarashlarini shakllantirishga yo'naltirilgan jarayon. T a iim o'zid a uch
asosiy elementni ales ettiradi: bilim, ko'nikm a va malaka.
Bilim -
tarbiyalanuvchining ongida tushunchalar, sxemalar, m a iu m
obrazlar ko'rinishida aks etuvchi borliq haqidagi tizimlashtirilgan ilmiy
m aiu m o tla r majmuyi.
Ко ‘nikma -
shaxsning m uayyan faoliyatni tashkil eta olish qobiliyati.
31
2-rasm.
M aktabgacha pedagogika fanining asosiy vazifalari.
M alaka
- muayyan harakat yoki faoliyatni bajarishning avtomatlashti-
rilgan shakli.
Ta’lim ikki tom onlama tavsifga ega bo‘lib, o ‘qitish va o'qishni o ‘z ichi
ga oladi.
0 ‘qitish -
pedagogik faoliyat bo‘lib, u bilim, k o ‘nikm a v a malakalarni
bolalarga singdirish, ularning bilish va am aliy faoliyatiga rahbarlik qi-
lishdir.
О ‘qish -
ta ’lim oluvchining bilim, k o ‘nikm a va m alakalarni egallash-
dagi amaliy faoliyatidir.
Tarbiya pedagogikadagi asosiy tushunchalardan biri sanaladi.
Jam iyat va pedagogikaning tarixiy rivoji davom ida m azkur kategoriyani
tushuntirishga turlicha yondashuvlar yuzaga keldi. Eng avvalo, keng va
tor m a’nodagi tarbiya farqlanadi. K eng m a’noda tarbiya shaxsga jam iyat
ning ta ’sir etishi, ijtimoiy hodisa sifatida qaraladi. M azkur holatda tarbiya
ijtim oiylashtirish bilan uyg‘unlashadi.
Tor m a’nodagi tarbiya deganda, pedagogik jarayon sharoitida ta ’lim
m aqsadini am alga oshirish uchun pedagog va tarbiyalanuvchilarning
maxsus tashkil etilgan faoliyati tushuniladi. Ushbu holatdapedagoglam ing
tarbjyaviy faoliyati tarbiyaviy ish deb ataladi.
32
Tarbiya - m uayyan aniq m aqsad ham da ijtim oiy-tarixiy tajriba aso
sida yosh avlodni har tom onlam a o'stirish. uning ongi, xulq-atvori va
dunyoqarashini tarkib toptirish jarayoni.
M a T u m o t-ta ’lim -tarbiyanatijasidao‘zlashtirilganvatizim lashtirilgan
bilim, hosil qilingan ko 'n ik m a va m alakalar ham da tarkib topgan
dunyoqarash majmuyi.
Shakllanish - pedagogikaning asosiy kategoriyalaridan biri bo'lib,
ko'pincha “shaxsning shakllanishi” tarzida ishlatiladi. Jum ladan, peda
gog olim Yu.K.Babanskiy shaxsning shakllanishi pedagogikaning
asosiy kategoriyalaridan biri bo'lib, m uhit, irsiyat, tarbiya ta'sirida
uning rivojlanishi jarayoni va natijasidir4. degan ta ’rifni beradi.
V.A.Slastenin. I.F.lsaev, E.N .Shiyanovlarning fikricha. shakllanish -
hayotiy faoliyat jarayoni va maxsus tarbiyaviy xatti-harakatlar ta ’sirida
inson rivojlanishining m uhim shakli. Shaxsning shakllanishi - bu ijtimo-
iylashuv, tarbiya va o ’zini-o'zi rivojlantirish jarayoni va natijasi.
Shakl
lantirish -
“aniq shaklga kiritish, tugallanganlik”ni bildiradi10.
Bizningcha, shakllanish pedagogik tushuncha sifatida zam onaviy
yondashuv asosida I.P. Podlasiy tom onidan to'liqroq ochib berilgan:
“ Shakllanish - hech qanday istisnosiz om illar - ekologik, ijtimoiy, iq
tisodiy, pedagogik va boshqalarning ta ’sirida insonning rivojlanish ja ra
yoni. Shakllanish - undan keng foydalanilayotganligiga qaramay, hali
t o i iq o'zlashtirilm agan pedagogik kategoriya. Shakllanishning m az
muni ba’zi holatlarda juda qisqarib ketadi, ba’zan esa, haddan tash-
qari kengaytirib yuboriladi. Avval nashr etilgan pedagogik adabiyot-
larda shakllanish atam asi b a ’zan boshqarilm aydigan, shaxsga ta ’sir
ko'rsatuvchi tasodiflarni aniqlash uchun qo'llanilgan. M asalan, peda
gogika qo'llanm asining taniqli muallifi P.N. Gruzdev shakllanishni stixi-
yali tarbiya - “ ongli faoliyatdan m ustaqil tarzda odam larga ta ’sir etuvchi
turli shart-sharoitlar” deb nom lashni taklif etgan” 11.
Rivojlanish - shaxsning fiziologik va intellektual o'sishida nam oyon
b o 1 ladigan m iqdor va sifat o'zgarishlar m ohiyatini ifoda etuvchi m urakkab
jarayon. B oshqacha aytganda, rivojlanish deganda tarbiyalanuvchining
9. B abanskiy Yu.K., Sl&stenin V.A., S orokin N .A ., M alk o v sk ay a T.N., B elozertsev
E.P.. Polyakov V.A., G rish in D .M . P ed ag o g ik a / Pod. ped. Yu.K. B abanskogo. - М .:
«P rosveshenie», 1 9 9 1 .- 10-b.
10. S lastenin V.A., Isaev I.F., Shiyanov E.N . O bshaya pedagogika. / Pod. ped.. V.A.
Slastenina: V 2 ch. - М .: «V L A D O S », 2003. - C h .l. - 91-b.
11. P odlasiy I.P. Pedagogika. - М .: V isshee obrazovanie. 2008. - 6 0 -6 1 -b .
33
psixikasi va jism oniy taraqqiyotida bosqichm a-bosqich va qonuniy
o ’zgarishlam ing sodir b o ‘lishiga aytiladi. R ivojlanish - bu yangi sifat
holatiga o ‘tish, harakat va o ‘zgarishlar jarayoni. M aktabgacha pedago-
gikada rivojlanish haqida gap ketganda yoshga doir (m aktabgacha yosh
davrlari bilan b o g ‘liqlikda rivojlanishning o ‘ziga xosliklari va qonu
niyatlari), individual (rivojlanishning individual o ‘ziga xosliklari), shax
siy (boiada shaxsiy sifatlarning yuzaga kelishi va ularning o 'z ig a xos
liklari) rivojlanishni alohida ajratib ko'rsatish m aqsadga muvofiq.
, . ,
,
,
Ijtim oiytarbiyam ohivatiniilm ivjihatdan
Do'stlaringiz bilan baham: |
