Sh. Sodiqova

M aktabgacha  pedagogika- 
ayyan  pedagogik  m uam m olam i  tadqiq 
ning ilmiy tadqiqot uslublari 
etish  m aqsadida  olib  borilgan  tadqiqot
ishlarining g ‘oyasi,  m azm uni ham da na- 
tijalari  hisobiga  ta ’m inlanadi.  Ijtim oiy  va  ishlab  chiqarish jarayonining 
keskin  rivojlanishi  shaxsni  har  tom onlam a  kamol  toptirish  imkonini 
beruvchi  omil  ham da  pedagogik  shart-sharoitlarni  aniqlash,  jam iyat  va 
shaxs  m a'naviyatiga  ziyon  etkazuvchi  holatlarni  b artaraf etishni  taqozo 
qiladi.  Tarbiya  jarayonlarining  m ohiyatini  anglash  ularni  keng  yoki  tor 
doirada o ‘rganish, m avjud ko'rsatkichlar vositasida ulam ing sodir boTish 
sabablarini o ‘rganish, zam r chora-tadbirlarni belgilash ilmiy izlanishlarni 
tashkil  etish  zaruriyatini  yuzaga  keltiradi.  Pedagogik  izlanishlarning 
samarali kechishi bir qator obyektiv va subyektiv om illarga bo g‘liq. M az­
kur jaravonda m aqsadga muvofiq keluvchi, m aqbul, ayni vaqtda samarali 
boTgan uslublarni  tanlay olish ham  muhimdir.
Pedagogik ilmiy-tadqiqot uslublari shaxsni tarbiyalash, unga m uayyan 
y o ‘nalishlarda chuqur, puxta ilmiy bilim lam i berish tam oyillari, obyektiv 
va subyektiv omillarini  aniqlovchi pedagogik jarayonning ichki m ohiyati, 
aloqa va qonuniyatlarini maxsus  tekshirish va bilish usullaridir.
35

---

Ayni vaqtda,  0 ‘zbekiston Respublikasida pedagogik y o ‘nalishda  olib 
borilayotgan  ilmiy  izlanishlar  tizim li-uslubologik  yondashuvga  asos- 
lanadi.  Pedagogik  hodisa,  voqelik  va  ularning  qonuniyatlarilarni  aniq- 
lashga  bunday  yondashuv  pedagogik  hodisa  va jarayonlarning  um um iy 
aloqasi,  ularning  izchil,  uzluksiz  rivojlanishi,  bolaning  fiziologik  rivoji 
uning  psixologik,  intellektual jihatdan takom illashtirib  borishini  ta ’m in- 
lashi,  qaram a-qarshiliklarning  shaxs  kam olotini  ta ’m inlashdagi  o ‘rni  va 
roli,  shuningdek,  dialektika kategoriyalarining  ahamiyatini  e ’tiro f etadi.
Pedagogik  ilmiy  tadqiqotlarni  am alga  oshirish  m urakkab,  m uayyan 
m uddatni  taqozo  etuvchi,  izchillik,  uzluksizlik.  tizim lilik  ham da  aniq 
maqsad  kabi  xususiyatlarga  ega  bo‘lgan jarayon  b o ‘lib,  uning  samarali 
b o ‘lishi uchun bir qator shartlarga rioya etish zarur.  U lar quyidagilardir:
1) m uam m oning dolzarbligi  va m avzuning aniq belgilanganligi;
2)  ilmiy farazlarning to ‘g ‘ri  shakllantirilganligi;
3) vazifalaming tadqiqot maqsadi asosida to‘g‘ri belgilanganligi;
4) tadqiqot uslublar tizim iga nisbatan  obyektiv yondashuv;
5)  tajriba-sinov  ishlari  jarayoniga  jalb  etiluvchi  respondentlarning 
yosh,  psixologik va  shaxsiy xususiyatlari,  shuningdek,  shaxs  rivojlanishi 
qonuniyatlarining to ‘g ‘ri hisobga olinganligi;
6) tadqiqot natijalarini  oldindan tashhislash va uning natijalarini  aytib 
o ‘tish;
7) tadqiqot natijalarining kafolatlanganligi.
Zam onaviy  sharoitda,  m aktabgacha  pedagogika  y o ‘nalishida,  tadqi­
qotlarni  olib borishda quyidagi uslublardan foydalanilm oqda:
1. Pedagogik kuzatish uslubi.
2.  Suhbat uslubi.
3. A nketa uslubi.
4.  Intervyu uslubi.
5. Ta’lim m uassasasi hujjatlarini tahlil qilish uslubi.
6.  Test uslubi.
7.  Pedagogik tahlil uslubi.
8.  B olalar ijodini  o ‘rganish uslubi.
9. Pedagogik tajriba uslubi.
10.  M atem atik-statistik uslub.
Pedagogik  kuzatish  uslubi.
  Uni  q o ‘llash  jarayonida,  ta ’lim   muassa- 
salarining  o ‘quv-tarbiya  ishlari  jarayonini  o'rganish  asosida  tadqiq 
etijayotgan m uam m o  holat  aniqlanadi,  tajriba-avvali  va  yakunida q o ‘lga
36

---

kiritilgan  k o ‘rsatkichlar  o'rtasidagi  farq  to 'g 'risid a g i  m a’lum otga  ega 
bo'linadi. Pedagogik kuzatish m urakkab va o 'z ig a xos xususiyatlarga ega. 
Kuzatish aniq m aqsad asosida, uzluksiz, izchil va tizim li am alga oshirilsa, 
kutilgan  natijani  q o ‘lga  kiritish  m umkin.  Olib  borilayotgan  pedagogik 
kuzatish  ta'lim -tarbiya  sifatini  oshirish,  bola  shaxsini  shakllantirishga 
xizm at qilsa,  m azkur uslubning aham iyati yanada oshadi.
Pedagogik kuzatuvni tashkil etish d a x a to g a y o ‘1 qo'ym aslik muhimdir. 
Buning  uchun tadqiqotchidan quyidagilar talab  etiladi:
1) kuzatuv jarayonida aniq m aqsadga egalik;
2) kuzatishni tizimli ravishda y o ‘lga  q o ‘yish;
3)  kuzatishning har bir bosqichida m uayyan vazifalarni  hal  etish;
4) har bir holatning m ohiyatini  sinchiklab  o'rganish;
5) xulosa chiqarishga  shoshilmaslik.