Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

VIII.3. Цитоплазматик ирсиятнинг моддий асослари 
Ҳозирги замон генетика фанининг далилларига биноан ҳужайра 
цитоплазматик ирсиятга оид иккита муҳим функцияни бажаради: 

хромосома генларининг генетик 
дастури
цитоплазмада унинг 
структуравий қисмлари иштирокида рибосомаларда оқсил синтез 
қилиниши орқали амалга оширилади; 

цитоплазма ва унинг органоид (пластида, митохондрия ва кинетохор-
центромера)ларининг 
ўзида 
генетик 
ахборотни 
ташувчи 
ДНК 
молекулалари мавжуд. 
Уларни хромосома ДНКсидан фарқ қилиш учун 
плазмоген ДНК
си 
деб аталади. Плазмоген ДНКларида жойлашган генларни 
плазмоген
деб, 

---

229 
унинг йиғиндисини эса – 
плазмон
дейилади. Ҳужайра цитоплазмасида 
булардан ташқари кўчиб юрувчи генлар ҳам мавжуд эканлиги аниқланган. 
Улар цитоплазмада эркин ҳолатда, баъзан хромосомага бириккан ҳолда 
фаолият кўрсатади.
Плазмоген ДНКси ўзининг таркиби, нисбатан кичиклиги, кўпинча 
ҳалқа шаклида бўлиши билан хромосома ДНКсидан кучли фарқ қилади ва 
кўпроқ прокариот организмлар ДНКсига ўхшаш бўлади. Бундан ташқари
плазмоген ДНК си хромосомадаги ДНКдан фарқли ўлароқ нуклеопротеид-
лар ҳосил қилмасдан соф ҳолда бўлади.
Плазмоген ДНКси плазмидлар, эписомалар ва симбионтлар шаклида 
фаолият кўрсатади.
Плазмидлар 
– плазмогенларнинг бир хили бўлиб, у пластидлар ва 
митохондриялар таркибидаги плазмоген ДНКсининг маълум бир 
структуравий қисми сифатида ушбу органоидларнинг ирсийланадиган 
белгиларининг моддий асоси бўлиб ҳисобланади. 
Эписомалар
– цитоплазмада эркин ҳолда бўлувчи плазмоген ДНК 
молекуласидан иборат. Улар ҳақиқий плазмоген тоифасида фаолият
кўрсатадилар. Эписомаларнинг ўзига хос хусусиятларидан бири – улар ўз 
фаолиятининг маълум бир даврида хромосомаларга уланиб олган ҳолда 
хромосомавий ирсийланишда ҳам иштирок этишлигидир. Эписомаларнинг 
кўчиб юриши бир неча марта такрорланиши мумкинлигини ҳисобга олиб 
уларни