Umar ibni Hattob (r. a.) Abu Bakr Siddiq (r. a.) boshlagan futuxotni xalifa
bo‘lganlaridan keyinoq darhol jiddiy suratda davom ettirdilar. Xolid ibni Valid Shom
viloyatiga qo‘mondon bo‘lib ketganlaridan so‘ng Iroq viloyatiga Musanno ibni Xorisa bosh
qo‘mondon bo‘lib qolganliklari va eronliklar tomonidan Iroqqa hujum uyushtirish uchun
Xulafoi roshidiyn. Rizouddin ibn Faxriddin
www.ziyouz.com kutubxonasi
38
tayyorgarlik ko‘rilayotganini sezib Madinaga yordam so‘rab o‘zlari kelganliklari yozilgan
edi. Bu vaqt Abu Bakr vafot kasalliklarida edilar. Umar ibni Hattob xalifalikka
saylangach, eronliklarga qarshi urushmoq uchun xalqdan ko‘ngilli askarlarni
yig‘dirardilar. Musanno yordam yetajagini bilib Iroqqa qaytib ketadilar. Umar esa askar
yig‘ish bilan mashg‘ul bo‘lib anchagina qo‘shin to‘pladilar va bu qo‘shinga Abu Ubayda
ibni Mas’udni bosh qo‘mondon tayin etib Iroqqa jo‘natdilar. Bu vaqt eronliklar qo‘shinida
bosh qo‘mondon Rustam nomli zo‘r sarkarda edi.
U Jabon va Nerso nomli qo‘mondonlar qo‘l ostidagi sara qo‘shinni Iroqqa jo‘natadi.
Abu Ubayda 13-yil rajab oyining oxirlarida Jabon lashkarlarini Torik degan yerda tor-mor
keltirdilar. Neros lashkarlarini esa Kekkirda tor-mor keltirdilar. Nersoning o‘zi zo‘rg‘a
qochib qutuladi. Shundan keyin Rustam yana ham katta qo‘shin to‘plab unga Baxman
nomli kishini sarkarda etadi. Ularga Eronning «Dar-pushi kofa» nomli bayrog‘ini beradi.
Bu bayroqni eng katta janglardagina tutardilar.
Baxman Abu Ubayda qo‘shinlari bilan «Qussul nitof» nomli kichkina daryo yaqinida
jang qiladi. Eronliklar qo‘shinida mingdan ortiq jangovar fillar ham bor edi. Urush goyat
qattiq tus oladi. Abu Ubayda shahid bo‘ladilar. Qo‘mondonsiz qolgan qo‘shin orqaga
chekinadi. Bu urushda arab qo‘shinlarini butunlay tor-mor bo‘lib ketishidan Musanno ibni
Xorisa saqlab qoladilar. Madinadan yangi madad kuchlari kelgach, Musanno olg‘a
harakat qilgani kirishadilar. Eronliklar Mehron nomli sarkarda boshchiligida katta qo‘shin
jo‘natadilar. Mehron qo‘shinlari ozgina fursatda tor-mor keltiriladi. Ushbu mag‘lubiyat
xabaridan butun Eron larzaga keladi, ular endilikda poy-taxt ham xavf ostida qolganini
sezib o‘zlarini va Eronning shon-shavkatini saqlab qolishlik uchun umumsafarbarlik e’lon
qiladilar.
Eronliklarning bunday katta harakatlari haqida Musanno xalifaga xabar yetkazadilar.
Xalifa tezdan yordam kuchlari borishligini aytib, arab chegarasiga yaqinroq yerga
chekinishga amr etdilar. Musanno asta-sekinlik bilan Iroq yerlaridan Arabiston yaqinidagi
Jul degan yerga chekinib ularni to‘playdilar. Umar ibni Hattob tezdan yordam uchun
yangidan askar to‘plashga kirishadilar. Ahvolni jiddiyligidan o‘zlari bosh bo‘lib, urushga
bormoqchi ham bo‘ladilar. Biroq kibor sahobalar bunga yo‘l bermaydilar. Ular bosh
qo‘mondOn qilib Sa’d ibni Vaqqosni yuborishga maslahat beradilar. Bu vaqt Sa’d
Havozonda zakot ma’muri edilar. Sa’d ibni Abu Vaqqos sobikin avvalindan bo‘lib,
shuning bilan birga nihoyatda yurakli, bahodir, tadbirkor kimsa edilar. Shularni hisobga
algan Umar (r. a.) Sa’dni bosh qo‘mondonlikka muvofiqdeb topib o‘zlarini chaqirtirdilar.
Umar ibni Hattob Sad’ni bosh qo‘mondonlik vazifasiga qo‘yganlaridan so‘ng shunday
tavsiya etdilar: «Ey Sa’d, Rasulullohning yo‘ldoshi va qarindoshi dsb aytishlariga mag‘rur
bo‘lma. Olloh birla hech kimning orasida nasab yo‘qdir. Ollohga yaqinlik yolg‘iz unga
itoat etuv birla bo‘lur. Yuqori va tuban kishilar Ollohning nazarida tengdurlar. Olloh
ularning barchasini xo‘jasi, ular esa - uning bandasidurlar. Xalqning bir-biridan ortiqligi
va Ollohning ajr hamda savobiga noil bo‘lishligi toat birla bo‘ladur. Rasulullohning
payg‘ambar bo‘lib kelgan kunlaridan boshlab to bizdan ayrilurgacha bo‘lgan ahvol va
atvorni ko‘z oldingda tutib shunga mulozimat qil. Mening senga tavsiyam ushbudur.
Agar bunga ahamiyat bermasang amaling bekor ketar. O’zing esa ziyonkorlardan
bo‘lursan».
Sa’d to‘rt ming askar bilan Iroqqa jo‘nadilar. Musanno ibni Xorisa Sa’d birla qo‘shilib
eronliklarga qarshi Islomiyat yo‘lida jang qilishga tayyor turgan bir paytda vafot etadilar.
Juda uzoq vaqtlar urushda qatnashib og‘ir jarohatlar olgandilar. Mana shu jarohatlardan
birining srilib ketishi tufayli Islomiyat yo‘lida sarkarda sanalgan Musanno ibni Xorisa
vafot topadilar. Sa’d ibni Abu Vaqqos Musannoga hurmat yuzasidan o‘rinlariga u
janobning ukalari Muannoni qo‘mondonlikka qo‘yadilar. Sa’d ibni Abu Vaqqos «Qodisiya»
