Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

ҚАНДАЙ АМАЛЛАР ТУШУНИЛАДИ?
ЖАВОБ: Мантиқий амаллар, мантиқий операциялар – берил-
ган ҳадлари ва натижаси мулоҳаза (фикр)дан иборат амаллар. 
Берилган ҳадлар сонига қараб мантиқий амаллар бир ўринли, 
икки ўринли ва ҳоказо деб юритилади. 
Бир ўринли мантиқий амаллар сони тўртта: берилган фикрдан 
қатъи назар натижаси доимо чин (айнан ҳақиқат) амал, натижаси 
доимо ёлғон (айнан ёлғон) амал, натижаси берилган фикр билан 
мос тушадиган амал ва ниҳоят, берилган фикр чин бўлса натижаси 
ёлғон, берилган фикр ёлғон бўлса, натижаси чин бўладиган амал 
[ЎзМУ. – Т., 2003. 5 ж. – 452 б.]. 
КЎРСАТМА: Мантиқий амалларни пухта ўзлаштириш учун 
мулоҳазалар алгебраси номли фан соҳасини пухта эгаллаш керак. 
 
158 - САВОЛ: 
МАНТИҚИЙ 
ҚОНУНЛАР 
ДЕГАНДА 
ҚАНДАЙ ҚОНУНЛАРНИ ТУШУНАСИЗ?
ЖАВОБ: Мантиқий қонунлар – инсоннинг тафаккурига, фикр 
юритиш жараёнига хос бўлган қонунлар. 
Мантиқий қонунлар – тушунчаси фикрлар орасидаги зарурий 
боғланишни англатади. Мантиқий қонунлар фақат тафаккурга 
амал қилади ва фикрнинг тўғри тузилишини, унинг аниқ, изчил, 
шиддатли асосланган бўлганини таъминлайди. Тафаккур қонун-
лари объектив воқеликнинг инсон узоқ вақт давомида акс этиши 
натижасида вужудга келган, уларда инсоннинг ижтимоий ишлаб 
чиқариш фаолиятининг кўп асрлик тажрибаси қайд этилган. 
Мантиқий қонунлар мантиқ илмида ўрганилади. Улар асосан 
тўртта: айният қонуни, зиддият қонуни (баъзи адабиётларга 
зиддиятсизлик қонуни деб аталади), учинчиси истисно қонуни, 
етарли асос қонуни. Улардан дастлабки учтаси Аристотель 

---

122 
биринчи бўлиб таърифлаб берган. Тўртинчисини В. Лейбниц 
кашф этган. 
Мантиқий қонунларга амал қилиш воқеликни билишнинг 
муҳим шартларидан бири бўлиб, тўғри хулоса чиқаришга ёрдам 
беради [ЎзМУ. – Т., 2003. 5 ж. – 453 б.]. 
КЎРСАТМА: Тадқиқотчи илмий тадқиқот ишини бошлаш ва 
уни олиб бориш давомида мантиқий қонунлардан фойдаланиш 
мумкин. Бу ерда энг аввало, умумий мақсад қўйилади. Бунда 
тадқиқотчи ўз олдига қўйилган муаммога қараб унинг маълум 
(керакли) қисмидан фойдаланиш мумкин.