Теодор Драйзер, «Америка фожиаси». Ғафур Ғулом номи

О, қанчалар қуёш чарақлар,
Кентуккида – менинг уйимда!
Роберта қорамтир-зилол сувга қўлини солганча 
яйраб ашула айта бошлади.
Салдан кейин у: «Истасанг, келайин якшанба 
куни» деган бошқа бир машҳур қўшиқни айтди.
Сайр-томоша, ғамгин ўй суриш, қўшиқ айтиш, 
хушманзара жойлар ва нилуфарлар ўсган осуда 
қўлтиқчаларни излаш билан яна бир соат ўтиб 
кетди, Роберта: вақтга ҳам қараб-қараб туриш ке-
рак, бунча кўп қолиб кетмайлик бу ерда, деб ҳам 
кўрди... ана, ниҳоят, оролнинг жанубидаги ўша 
қўлтиқча: чиройли, аммо хомуш, қирғоқлар ҳалқа-
сида қисилган, арчаларнинг мотам чорбурчаги 
– ичкари кичик бир кўлга ўхшайди; асосий кўл 
билан уни торгина бўғозча боғлар, лекин шунга 
қарамай бари бир у хийлагина катта эди: ҳажми 
салкам йигирма акр
1
ча келар ва деярли думалоқ 
шаклда эди. Оролни қуруқликдан ажратиб турган 
торгина бўғозни ҳисобламаганда кўлчани ҳар та-
рафдан дарахт деворлари ўраб олган эди. Қаёққа 
қарама, соҳил яқинида қамишлар ва нилуфарлар. 
Мана шу кўл, мана шу сокин ҳалқоб гўё ҳаётдан ва 
азоб-уқубатлардан чарчаганлар учун атайлаб яра-
тилгандек эди, буни бир қарашдаёқ киши сезар-
ди, кимки агар турмуш ташвишлари-ю ҳаёт ғавғо-
ларидан бир умрга бош олиб кетишни истаса: бу 
ерда у донишмандона ва маъюс бир қиёфада ўзи-
нинг чинакам жойини топадигандек кўринарди.
1
Акр – Англия ва Америкада 4047 квадрат метрга тенг 
бўлган ер ўлчови. (Таржимон.)

---

119
Америка фожиаси
Қайиқ қўлтиқчага зипиллаб кириши билан 
қорайиб кетган сокин сувлар Клайднинг бутун 
диққатини ўзига ром этди-қўйди: унинг кайфияти 
ҳали ҳеч қачон, ҳеч нарсадан бу қадар тез ўзгар-
маган эди. Гўё Клайдни бу жойлар йўлдан озди-
риб, авраб олиб келгандек эди, Клайд қўлтиқча-
нинг сокин қирғоқларини айланиб ўтди, уни худ-
ди сирли манзиллар... ҳамма нарсадан ... машъум 
ниятлару машъум режалардан... кўндаланг туриб 
қолган иложсиз муаммолару.., яна бошқа аллақан-
ча тўсиқлардан холи... бўлган поёнсиз бўшлиқлар 
авраб чақиргандай бўлди. Бу қўлтиқча қурғурнинг 
хоинона латофатини айтмайсизми! У, чор тара-
фи сулув, майин арчалар билан ўралган мана шу 
белгисиз қора ҳалқоб... гўё Клайднинг жиғига тег-
моқчи бўлаётгандек туюларди. Ҳалқобнинг ўзи эса 
каттакон бир қора инжуга ўхшар эди: гўё кимдир 
ғазаби қўзғаган онидами ёки инжиқлиги тутибми, 
ё шунчаки эрмак учунми, азамат қўллари билан 
уни мана шу ерга, ям-яшил барқут водий сийнаси-
га келтириб ташлагандек эди... Клайд сувга яхши-
роқ тикилган эди, туби йўқдек кўринди.
Ҳарқалай у Клайдни нимагадир ундаяпти шекил-
ли? Қотилликка! Қотилликка! Қотилликка! У буни 
ҳеч қачон ҳозиргидек аниқ тасаввур қилмаган эди. 
Ўлим! Ўлим бўлганда ҳам ўз танланишига кўра ёки 
кимнингдир авраши туфайли ёхуд сира ифодалаб 
бўлмайдиган чарчоқ натижасида киши хурсандчи-
лик ва миннатдорчилик билан рози бўладиган ҳало-
ватли, тинч ва ихтиёрий ўлим... Шу қадар ювош... 
шу қадар хотиржам... шу қадар тинч... Ҳатто Робер-
та ҳайратидан қийқириб ҳам юборди. Клайд эса би-
ринчи бор ўзга кишининг бақувват, аммо дўстона 
қўллари ўз елкасида турганини ҳис этди. У қўллар-
дан чексиз бир далда, қанча-қанча меҳрибонлик ва 
беқиёс куч-қувват чиқаётгандай эди! Улар Клайдни 

---

120
Теодор Драйзер
овутарди, кўнглини кўтарарди, шу сабабли бу қўллар 
Клайд учун қадрли эди. Фақат улар Клайдни ташлаб 
кетмаса гўрга эди! Фақат улар – бу дўстона қўллар у 
билан абадий бирга бўлса эди! Ахир, Клайд умрида 
бирор-бир марта овуниш ва ҳатто меҳрибонлик туй-
ғусини шу қадар ҳис этганмиди, қачон? Ҳеч қаерда 
ва ҳеч қачон ҳис этмаган... мана энди у хотиржам
гўё борлиқдан сирғалиб чиқиб кетаётгандай эди.
Тўғри, ёнида Роберта турибди, лекин у ҳозир 
тирик жонга эмас, фақат сўнган сояга, ғира-ши-
ра сиймога ва кўпроқ тасаввур самарасига ўхшар 
эди. Майли, унинг ҳаққоний ҳаётни эслатувчи 
қандайдир ранг-рўйи, афт-ангори бўлсин, аммо 
у ҳарқалай танасиз, бутунлай хаёлий бир шарпа 
эди... бирдан Клайд ўзини яна алланечук ғариб 
ҳис этди: дўстона, бақувват қўллар ғойиб бўлган 
эдилар. Клайд яна танҳо қолиб, бу хафагазак, 
ажойиб-ғаройиб оламда нима қиларини билмай, 
ёлғизликдан азоб чекарди, гўё уни бу оламга ким-
лардир ҳайдаб келиб, атайлаб ташлаб кетишганга 
ўхшарди. У бехосдан бутун гавдаси билан дағ-дағ 
титрай бошлади: бу ғалати манзаранинг жозибаси 
уни яхдек музлатиб юборган эди.
Хўш, нима учун у бу ерга келди ўзи?
Нима қилиши керак у?
Робертани ўлдириши керакми? Йўқ, йўқ!
У яна бошини эгди, кўм-кўк, кумушдек товлана-
ётган ҳалқобнинг мафтункор ва маккор қаъридан 
кўзларини узолмай қолди, унинг назарида ҳалқоб 
ўз шаклини ўзгартириб, улкан биллур соққага ай-
ланиб бораётганга ўхшарди. Аммо, қизиқ, соққа 
ичида нима қимирлаяпти? Қандайдир бир тирик 
жон... ана, у яқинлашиб келяпти, аниқроқ кўрин-
япти... у охири Робертани таниди: Роберта оппоқ, 
нозик қўлларини жон ҳолатда сувда тапиллатганча 
Клайдга узатмоқчи бўляпти. Э, худо, даҳшат-ку бу! 

---

121
Америка фожиаси
Робертани мутлақо таниб бўлмайди! Қайси виждон 
билан у шундай хаёлга боряпти? Ўлим! Қотиллик!
Шу пайт Клайд бирдан иродаси сусаяётганини 
пайқади-ю (ваҳоланки, у доимо иродасига суяниб 
келаётган эди), ўша заҳотиёқ яна дадил бўлишга 
беҳуда уринган кўйи иродасининг зўри билан ўз 
«мен»лигининг илдиз-илдизларига қаради.