Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
430 
Шу 8 та кризиснинг ҳар биридаги салбий ҳолатлар одамда жаҳлни чиқаради 
ва у хулқ-атворига таъсир қилади. Жаҳлитезликни таҳлил қилганда албатта бу 
психосоциал кризисларни ҳисобга олмоқ лозим.
Бола хулқ-атворидаги сержаҳллик улар билан муносабатни қийинлаштирса 
ҳам жаҳлни мутлақо салбий сифат деб баҳолаш нотўғри. Унутмаслик керакки, 
боладаги фаолликнинг ошиши унинг бўлиши мумкин. Агар махсус тузатиш 
ишларини олиб борилса, унда атрофдагилар билан нормал муомала пайдо бўлади. 
Боладаги жаҳлни тузатиш ишлари уни келтириб чиқарган сабабларни 
аниқлашдан бошланади. Агар жаҳл боланинг эмоционал – мотивацион оламидаги 
бузилиш бўлмаса, унда ишлар жаҳлни олиб ташлаш йўлидан эмас, балки бола 
хулқ-атворидаги жаҳлни юмшатиш, болага яхши томондан таъсир қилиш 
ишларини олиб бориш талаб қилинади. Бундан ташқари, ота-оналарни боладаги 
ўзгаришларга тайёрлаш керак. 
Жаҳли тезликни йўқотиш йўлида қўлланиладиган психокоррекцион усуллар 
уни келтириб чиқарган сабабларнинг характерига боғлиқ. Коррекцион 
методларни танлашда конкрет ҳодисадан ва конкрет боладан келиб чиққан ҳолда 
танлаш керак бўлади. 
Биз жаҳлитезликка таъсир қилишнинг қуйидаги бир қанча йўлларига 
тўхталиб ўтамиз: 
1. Жаҳлитезликни инкор қилиш ва атрофдагиларга унга эътибор 
қилмасликларини таъкидлаш. 
2. Жаҳлдор ҳаракатни ўйин кўринишига кўчириш ва унга янги ижтимоий 
эмоционал маъно сингдириш. Унда биз боланинг атрофдагилар билан бўладиган 
муомаласига зарар етказмасдан мақсадимизга эришишимиз мумкин. (масалан, 
қароқчилар ўйинида сержаҳл болага қароқчи роли берилади ва ҳ.к.) 
3. Жаҳл билан қилинаётган ҳаракатларни таъқиқлаш керак. (жаҳл 
қилмасликка болани ўргатиш). 
4. Тарбиячи ёки психолог ўйин кўринишида қўрқув замирида ётадиган 
жаҳлни боланинг ўзига англатиш зарур. 
5. Психодрамма. Ихтиёрий кўринишда жаҳлни чиқариш ва ўйин сўнгида 
жаҳлни сўндириш. Бунда бола ўзидаги пайдо бўладиган жаҳлга эътиборни 
қаратади ва уни йўқотиш малакасини шакллантиради.