Тошкент давлат иқтисодиёт университети

 
3.2. Бошқарувни ташкил қилиш. 
Биржани бошқариш унинг институционал структураси билан белгиланади, 
бу структура қуйидаги схема ёрдамида ифодаланиши мумкин. 

---

49 
1-схема. Биржанинг институционал структураси. 
Биржа таъсисчилари қаторига биржанинг ташкилотчилари сифатида 
намоён бўладиган институционал гуруҳ аъзолари киради. Таъсисчилар биржани 
ташкил қилиш ҳақида таъсис шартномасини имзолайдилар ва дастлабки 
бадалларни киритадилар. Таъсисчилар жисмоний шахслар ҳам, юриик шахслар 
ҳам бўлиши мумкин. Биржа бошқарув органлари жамоат структураси ва 
стационар структурадан ибоарт (2-схема). 
2-схема. Биржа бошқарув органлари. 
Жамоат структураси, ўз навбатида, биржа аъзоларининг Умумий йиғилиш 
ва биржа аъзолари йиғилишида шакллантириладиган сайланадиган органлар 
билан ифодаланади. 
Биржа бошқарув
органлари 
Жамоат структураси 
Стационар структура
Умумий 
йиғилиш
Сайланма
органлар 
Биржа қўмитаси 
(кенгаши) 
Тафтиш комиссияси 
Ихтисослаш-ган
органлар 
Ижрочи органлар 
Биржанинг институционал структураси 
Биржа бошқарув органлари 
Биржа таъсисчи ва аъзолари 
Биржанинг стационар структураси 
Биржанинг жамоат структураси

---

50 
Умумий йиғилиш бу – биржа фаолиятининг ички қонун чиқарувчи органи 
бўлиб, қуйидаги функцияларни бажаради: 
 биржа ва биржа савдосига умумий раҳбарликни амалга ошириш; -биржа 
мақсад ва вазифаларини, унинг ривожланиш стратегиясини, ички тартиб 
қоидаларини 
белгилаш; 
-таъсис 
ҳужжаталрини 
(шартнома, 
низм, 
савдоқоидалари) тасдиқлаш ва ўзгартириш; -Биржа қўмитаси ёки кенгаши ва 
Тафтиш комиссиясини сайлаш ва тасдиқлаш; 
 уларнинг бирламчи таркиби ва структурасига қўшимча ва ўзгаришлар 
киритиш; -биржа фаолияти натижаларини тасдиқлаш ва фойдани 
тақсимлаш; -дивиденд тўлаш тартибини, шунингдек, зарарларни қоплаш 
шартларини белгилаш; 
 биржада жойлар сонини белгилаш (камайтириш ёки ошириш) ва уларнинг 
аъзолари учун квоталар белгилаш; 
 Биржа қўмитасининг (кенгашининг) товар секцияларини яратиш (бошқариш), 
янги биржа аъзоларини қабул қилиш ҳақидаги қарорларини тасдиқлаш;
 Биржа қўмитаси (кенгаши) ва биржа персонали харажатлар сметасини 
тасдиқлаш. 
Нархларни котировкалаш бу – биржа нархларини биржа қоидалари бўйича 
рўйхатдан ўтказиш ва эълон қилиш. 
Биржа товарлари нархини эълон қилиш сотувчи ва харидорлар учун 
мўлжал бўлиб хизмат қилади, уларга навбатдаги биржа савдоларида ўз хулқ-
атвор стратегиясини ишлаб чиқишга ёрдам беради. 
Биржа савдоси қатнашчиларини улар учн ноқулай бўлган нарх 
ўзгаришаридан биржа суғурталаши (хеджлаш). Бунинг учун биржада махсус 
битим турлари ва уларни тузиш механизмларидан фойдаланилади. Биржа 
савдоси қатнашчиларини суғурталаш вазифани бажаришда биржа уни ташкил 
қилгандан кўра кўпроқ унга хизмат кўрсатади. Биржа реал ва нақд товар 
сотувчилари ва харидорлари ўз ҳоҳиши билан бир вақтнинг ўзида мос келувчи 
биржа савдоларида мижозлар ва қатнашчилар сифатида иштирок этиши учун 
шароитлар яратади. Бу биржага ишончни оширади, унга ҳам бевосита, 
ҳам воситачилар орқали савдо қилувчи бозор чайқовчиларини жалб 
қилади.
Битимларнинг бажарилишин кафолатлаш ҳисоб-китоб ва клиринг биржа 
тизимлари воситасида эришилади. Бунинг учун биржа ўзаро талабларни 
ҳисобга олиш ўли билан нақдсиз ҳисоб-китоблар тизимидан фойдаланади ва 
уларнинг ижро этилишини ташкил қилади. 
Биржанинг ахборот фаолияти. 
Биржанинг энг муҳим функцияларидан бири биржа нархларини тўплаш 
ва рўйхатга олиш, кейинчлик уларни умумлаштириш ва эълон қилиш, 
мижозларга ва турли мафаатдор ташкилотларга, ҳалқаро бозорга намоналар 
бўйича ва юзага келган биржа стандартлари асосида мавжуд товарлар ҳақида 
ахборот бериш ҳисобланади. Бу маълумотлар газета, журнал, ахборот 
агентликларида эълон қилинади.