???? Mantiqan o'ylab, ortiqchasini chiqarib

Download 9,67 Mb.

Pdf ko'rish

bet	9/12
Sana	31.12.2021
Hajmi	9,67 Mb.
	#227085

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Bog'liq
2 5445081773190941211

July 07, 2020

27

Bir - biriga o'xshash hujayralar birgalikda
to'qimalarni xosil qiladi.
To'qimalar asosan 2 - xil :
1. Oddiy ☑�
2. Murakkab ☑�

Morfobiologik belgi va xususiyatlariga qarab
1. Hosil qiluvchi ☑�
2. Asosiy   ☑�
3. G'amlovchi ☑�
4.O'tkazuvchi ☑�
5. Qoplovchi ☑�
6. Mexanik ☑�
7. Ajratuvchi ☑�
To'qimalar farqlanadi.

1.HOSIL QILUVCHI to'qima - asosan
o'simlikni bo'yiga va eniga o'sishini taminlaydi
shunga ko'ra :
1.uchki ☑�
2. yon ☑�
Hosil qiluvchi to'qimalar farqlanadi.

2.ASOSIY to'qima - o'simliklarda fotosintez
jarayonida ishtirok etadi.
Shunga ko'ra aosiy to'qima 3 xil to'qimadan
tashkil topgan :
1. Assimilatsiyalovchi ☑�
2. suv saqlovchi ☑�
3. G'amlovchi ☑�
Ushbu to'qimani XLORENXIMA yoki
XLOROFILLI PARENXIMA nomlari mavjud.

Ushbu to'qima epidermis hujayralari ostida
joylashgan.

3. GAMLOVCHI to'qima - asosan o'simliklarda
oziq moddalar g'amlanishida ishtirok etadi.

M: cho'lda o'suvchi suv saqlovchi hujayralarga
ega bo'lgan o'simliklar - Qizil sho'ra , Baliqko'z ,
Sarsazan , Buzoqbosh ☑�

4. OTKAZUVCHI to'qima - o'simliklarda oziq
moddalar o'tishini taminlaydi . Shunga ko'ra :
1.KSILEMA ( yog'ochlik naylari , hujayralari
o'lik) -
Suv va mineral tuzlar ildizdan bargga
xarakatlanadi . ☑�
2. FLOEMA ( lub naylari , hujayralari tirik) -
Organik moddalar bargdan barcha organlarga
xarakatlanadi ☑�

5. QOPLOVCHI to'qima - o'simlikni tashqi
tomondan qoplab tasirdan ximoya qiladi.
1. Epiderma (tirik ) ☑�
2. Periderma (yarim tirik , yarim o'lik ) ☑�
3. Po'stloq ( o'lik )☑�

6. MEXANIK to'qima - o'simlikka asosan
mustaxkamlik beradi. asosan :
1. KOLLENXIMA ( tirik ) - o'z navbatida
kollenxima 3 xil bo'ladi :
a) BURCHAKSIMON ☑�
b) PLASTINKASIMON ☑�
c) G'OVAKSIMON ☑�
2. SKLERENXIMA (o'lik ) - o'z navbatida
sklerenxima 2- xil :
a) lub tolalari ☑�
b) sklereid ( tosh hujayralar ) ☑�

7. AJRATUVCHI to'qima - zararli moddalarni
tashqi muhitga chiqaradi .
M: ( Kauchok , Balzam , efir moylari , Smolalar
) ☑�

QONNING SHAKLLI ELEMENTLARI💉

   ERITROSITLAR📗

📍 Hosil bo'ladi--- Qizil ilikda
📍 Saqlanadi ---- O't, jigar, teri va taloqda (70%
dan ortiq)
📍 Yemiriladi --- Jigar va taloqda
📍 Funksiyasi --- Transport
📍 1mm 3 qonda --- 4-6mln ta
📍 Yashaydi ---- 120 kun
📍 Kamayishi ---- Anemiya
📍 Tarkibida saqlaydi -- Gemoglobin
📍 Gemoglobin tarkibi --- gem (oqsil qism) va
globin (Fe tutadi)

28

📍 Kislorodni biriktirib ---- Oksigemoglobin ga
aylanadi

  LEYKOTSITLAR  📕

📌 Hosil bo'ladi --- Qizil ilik, ayrisimon bez,
taloq, limfa tuguni
📌 Yashaydi ---- 2-5 kun
📌 1mm3 qonda ---- 6-8 mingta
📌 Funksiyasi ---- Himoya
📌 Ishlab chiqaradi --- Antitelo va antitoksin
📌 Antigenni eritadi ---- Antitelo
📌 Zaharli moddalarni neytrallaydi ---
Antitoksin

  TROMBOTSITLAR 📒

📎 Hosil bo'ladi --- Suyak ko'migi va taloqda
📎Yashaydi --- 2-5 kun
📎1mm3 qonda ---- 300-400 000 ta
📎 Vazifasi --- Qon ivishida
📎Tarkibida --- Tromboplastin
📎Qon ivishi ---- Trombotsitlar yoriladi ----
> Tromboplastin qon plazmasiga chiqadi ----->
Protrombinni trombinga aylantiradi ---->
Plazmada fibrinogen fibringa aylanadi ----->
Fibrin jarohatlangan joyda to'r hosil qiladi

📓NAMLIK EKOLOGIK OMIL SIFATIDA

☑�NAMLIK. Tirik organizmlar tanasining 2/3
qismi suvdan iborat, shu sababli namlik ularning
hayotini belgilovchi muhim omil sanaladi.

☑�SUV- gidroliz va fotosintez reaksiyalarida
bevosita ishtirok etadi.

☑�SUV – halqali chuvalchanglar va to’garak
chuvalchanglar uchun gidroststik skelet
xisoblanadi.

📌Suv yuqori issiqlik o’tkazuvchanligiga va
issiqlik sig’imiga ekanligi tufayli organizimda
issiqlik muvozanatini saqalydi va to’qima va
organlarni qizib ketishdan saqlaydi.

☑�Namlikk bo’lgan talabiga ko’ra 3 ga
bo’linadi:

📌Kserofilar
📌gigrofilar,
📌mezofilar.

☑�KSEROFITLAR (yunoncha «xerox» –
quruq, «phyton» – o‘simlik) – namlik kam
bo‘lgan muhitda o‘sishga moslashgan
o‘simliklar sanaladi.

☝�MOSLANISHLARI:

📌 tuproqda suv so’rilishining kuchayishi
📌 to’qima va organlarida suvni zahiralash
📌 transpiratsiyaning kamayishi

Moslanish TURIGA ko’ra 2 ga

☑�skkulentlar (lotincha «succulentus» –
sersuv)

📌barg sukkulentlar -agava, aloy, molodilo
📌poya sukkulentlar -sutlamalar, kaktuslar
(bargi tikkanga aylangan yoki maydi)

☝�Bu o’simliklar barg epidermisi qalin mum va
mayda tuklar bilan qoplanga, ularda barg
og’izchalari kam va kunduzi yopiq bo’ladi

📌 sklerofitlar (yunoncha «scleros» – qattiq,
«phyton» – o‘simlik)

☝�Bu o’simliklarning hujayrasi yuqori
yopishqoqlikka ega va shu tufayli yuqori
osmotik bosimga ega bo’ladi hamda suvni so’rib
oladi(“nasos o’simliklar”)

📌Saksovul va yantoq

☝�Sklerofitlar transpiratsiyani kamaytirish
orqali suvni tejaydigan bir qator kichik
morfologik moslanishlarga ega:

📌Kichik sathli mayda burglar( yantoq)

29

📌Mayda bo’laklarga qirqilgan burglar( shuvoq)

📌Tangacha shakldagi burglar ( saksovul va
archada)

📌Barglarning mum bilan qoplanishi va
og’izchalarining chuqur joylashuvi

☑�GIGROFITLAR (yunoncha «hygros» –
nam, «phyton» – o‘simlik)

📌Sholi va shakarqamish

☝�Botqoq gigrofitlari: poyasi va ildizlarida
aerenximalar bo’ladi(yunoncha «aeg» – havo,
«enchyma» – hujayra)

☑�GIGROFITLAR:

📌ildiz tizimi kuchsiz
📌ildiz tukchalari rivojlanmagan
📌transpiratsiya kuchli bo‘ladi
📌barg plastinkalari yupqa va undagi og‘izchalar
doim ochiq bo‘ladi

☑�MEZOFIT (yunoncha «mesos» – o‘rtacha,
«phyton» – o‘simlik)

📌Ildiz tukchalariga ega
📌Barg og’izchalari mavjud ular namlik miqdori
belgilaydi ochilib yopilishini

📁HAYVONLARNING NAMLIKKA
MOSLANISHIGA KO‘RA EKOLOGIK
GURUHLARI.

👉SUV MUHIT hayvonlar( koral, meduza,
baliqlar, kit , delin)
👉SUV VA QURUQLIK MUHIT( qurbaqa,
timsoh, pingvinglar)
👉QURUQLIK MUHIT ( bo’g’imoyoqlilar,
sudralib yuruvchilar, qushlar, sutemizuvchilar)

☝�Hayvonlarnign SUV REJIMIGA ko’ra
moslanishi:

📌FIZIOLOGIK
📌MORFOLOGIK
📌ETOLOGIK

☑�FIZIOLOGIK moslanish:

Organizm tarkibidagi yog‘ zaxirasining
oksidlanishi jarayonida hosil bo‘ladigan
metabolitik suv hisobiga yashaydigan hayvonlar
ham ko‘p.

Ranodoshlar oilasi

🌹Gul formulasi: Gk5 Gt5 Ch🔗 U🔗

Oila geobatanikasi: Shimoliy yarimsharning
mo'tadil iqlimli mintaqalari✅✅

Oilaga kiruvchi turlar soni: 3000ga yaqin tur

➡�Oila hayotiy shakllari: daraxt, buta va ko'p
yillik o't

🍃 Oila barg xili: yonbargchali, oddiy,
murakkab, uch bargchali yoki murakkab toq
patsimon✅

🌹Oila gul turi: yakka-yakka, barg qo'ltig'ida
o'rnashgan✅

Oila to'pguli: shingil, qalqon,soyabon✅

🍎Oila meva turi chin meva va soxta meva✅

Oilaga kiruvchi turlar: tobulg'i, olcha, na'matak,
olma, olxo'ri, bodom, nok, shaftoli, kamxastak,
gilos, qulupnay, maymunjon✅

Ichki sekretsiya bezlari

📖 MUTOLA VAQTI 📖

QALQONOLDI , GIPOFIZ , AYRISIMON ,
BUYRAK USTI BEZLARI , ULARNING
TUZILISHI VA FUNKSIYASI.
( Yangi Anatomiya - 2019 nashri !!! )

30

📌 Qalqonoldi bezlari.
4 ta bo'lakdan iborat. Qalqonsimon bez orqa
yuzasida joylashgan bo'lib , uning to'qimasiga
botib kirgan.
Qalqonoldi bezi Paratgarmonni ishlab
chuqaradi.
Paratgarmon qonda kalsiy va fosfor
almashinuvini boshqarib turadi. Nerv va muskul
qo'zg'aluvchanligiga ta'sir qiladi.
Paratgarmon ko'p ishlab chiqarilsa.
- > qonda kalsiy miqdori ortadi
- > suyaklar yumshab deformatsiyaga uchraydi.
- > Nerv muskul sistemasi qo'zg'aluvchanligi
pasayib , tana muskullari bo'shashadi.
- > Odam holsizlanadi , tez charchaydi
Paratgarmon kam ishlab chiqarilsa.
- > Qonda kalsiy miqdori kamayadi.
- > nerv - muskul qo'zg'aluvchanligi ortadi.
- > Qovoq va lablar pirpirab uchadi , qo'llar
qaltiraydi. ( tetaniya )

📌 Gipofiz bezi.
No'xat shaklda , Bosh miya ostki yuzasida
joylashgan. Og'irligi 0,5 - 0,6 g bo'ladi. Bu bez
qon tomirlari orqali Gipotalamus orqali qon
tomirlari bilan bog'langan.
Gipofizning 3 ta bo'lagi mavjud.
1. Oldingi bo'lak ( Somatotrop ishlab chiqaradi.
) ✅
2. O'rta bo'lak ( Intermidin ishlab chiqaradi. ) ✅
3. Orqa bo'lak ( Vazoprosen ( ADG ) ishlab
chiqaradi. ) ✅

Somatotrop --- > Bu garmon bo'y o'sishiga tasir
ko'rsatadi. Garmon ko'p ishlab chiqarilsa
Gigantizm , kam ishlab chiqarilsa Nanizm kelib
chiqadi.
Katta yoshdagi odamlarda bu garmonni ko'p
ishlab chiqarilishi --- > Akromegaliya kasalligini
keltrib chiqaradi. ( Panja suyaklari
yo'g'onlashadi , til va burun tez o'sishi
kuzatiladi. )
Gipofizning 3 ta bo'lagidan boshqa garmonlar
ham ishlab chiqariladi :
- > Adrenokortikortikoid gormoni ( Buyrak usti
bezini ishini boshqaradi. ) ✅
- > Trioptrop gormoni ( Qalqonsimon bez ishini
boshqaradi. ) ✅
- > Gonadotrop gormoni ( jinsiy bezlar ishini
boshqaradi. ) ✅

📌 Epifiz bezi.
O'rta miya soxasida joylashgan bo'lib asosan
melatonin garmonini ishlab chiqaradi.
Melatonin --- > Organizmda ligment
almashinuviga ta'sir ko'rsatadi. Epifiz gormoni
Gipofizning Gonadotrop garminiga tasir etib
bolani vaqtidan oldin balog'atga yetishini
sekinlashtiradi.
Epifiz funksiyasi bola 7 yoshga yetguncha
kuchayadi , keyin susayib boradi. ✅

📌 Ayrisimon bez.( Timus )
Ko'krak qafasida , to'sh suyagining orqasida
joylashgan.
Chaqaloqlarda 12 g , 14 - 15 yoshda 30 - 40 g
gacha yetadi. Keyin bola ulg'ayishi bilan
kichrayib boradi.
Ayrisimon bez Timozin garmonini ishlab
chiqaradi.
Timozin :
- > Bolani vaqtida balog'atga yetishini
taminlaydi. ✅
- > Limfotsitlar hosil bo'lishini kuchaytrib
immun sistemani shakllanishiga ijobiy ta'sir
ko'rsatadi. ✅

Buyrak usti bezi.
O'ng va Chap Buyrak ustida joylashgan.
Birmuncha yassilashgan piramida shaklida.
Har bir bez 2 qismdan iborat va quyidagi
garminlarni ishlab chiqaradi.
1. Po'stloq ( suv , tuz , oqsil va uglevodlar
almashinuviga tasir ko'rsatuvchi moddalar ishlab
chiqaradi. Androgem va Esterogen jinsiy bezlar
faoliyatini kuchaytiradi. ) ✅
2. Mag'iz ( adrenalin - > garmoni nerv
qo'zg'alishi kuchaytrib , yurak qisqarishi , nafas
olish va qon aylanish jarayonlariga tasir etadi.
Achchiqlanganda va qo'rqqanda adrenalin ishlab
chiqarilishi keskin ortadi. Bunda :
- > Qon tomirlar torayadi ✅
- > Yurak urishi tezlashadi ✅
- > Qon bosimi ortadi ✅
- > Uglevod almashinuvi tezlashadi. ✅

31

🍀 BARG 🍀

🍃BARG - òsimlikning suv buĝlativchi , nafas
oluvchi , fotosintez qiluvchi asosiy vegetativ
organi .

📌Barg 2 qismdan :
1. Barg yaproĝi
2. Barg bandi  dan iborat.

📌Ayrim òsimlikkar barg bandining pastki
qismda Yonbargchalar mavjud

📌Bandiga kòra :

✔1. Bandli bargli òsimliklar ( ikki uruĝpallalilar
)

✔2. Bansiz bargli òsimlikkar ( bir uruĝpallali
òsimliklar )

🍃Bargdagi tomirlar asosan 2 ta vazifani :

✔1. Bargni tarangligini
✔2. Bargda moddalar xarakatini
taminlaydi

✔Tomirlanishiga kòra :

🔹�1. Patsimon , panjasimon (ikki
uruĝpallalilarda )

🔹�2. Parallel , yoysimon ( bir uruĝpallalilarda )

🍃ODDIY VA MURAKKAB BARGLAR :

📌Barg bandida bitta barg joylashsa - ODDIY
BARG ( OLMA , NOK , ÒRIK , SHAFTOLI ,
TUT , TOK , YANTOQ , ĜÒZA , ROVOCH )

📌Barg bandida bir nechta barg joylashsa -
MURAKKAB BARG ( SOXTA KASHTAN ,
YONĜOQ , NA'MATAK , SHIRINMIYA ,
BEDA , QULUPNAY , LOVIYA , NÒXAT ,
YERYONĜOQ )

ODDIY BARGLAR :
1. Patsimon
2. Panjasimon
3. Uch bòlakli

MURAKKAB BARGLAR :
1. Toq patsimon
2. Juft patsimon
3. Panjasimon
4. Uch bargchali

☘Uch bargchali murakkab bargli òsimliklar - (
SEBARGA , BEDA , LOVIYA , MOSH )

Juft patsimon - (YERYONĜOQ )
Toq patsimon - (SHIRINMIYA , YONĜOQ)

Toq bargchalar òrnida gajaklar paydo bòlgan
òsimliklar - ( NÒXAT , BURCHOQ )

Ikki yoki uch karra bòlingan patsimon bargli
òsimliklar - ( TOTIM , SHOYI AKATSIYA )

Qipiqsimon bargli -( SAKSOVUL VA
QANDIM)

🍃Barglari yirik 50 70 hatto 1 - m gacha
boradigon ( ROVOCH , OJUD ,
KOVRAK) kabi òsimliklar mavjud .

NOVDADA BARGLAR JOYLASHISHI :

📌1. Ketma ket - ( OLMA , ÒRIK , DÒLANA ,
TERAK , TUT , TOK , ATIRGUL ,
OQQURAY , ĜO'ZA , POMIDOR )

📌2. Qarama qarshi - ( RAYHON , YALPIZ ,
CHINNIGUL , LIGUSTURUM , DALACHOY
, KIYIKOT , MAVRAK , GAZANDA ,
KAMPIRCHOPON )

📌3 Halqa hosil qilib - ( SAMBITGUL ,
QIRBÒĜIM , QUMRIÒT )

Yoruĝlikka bòlgan munosabatiga kòra :
✔1. Yoruĝsevar - (KUNGABOQAR ,
KARTOSHKA , POMIDOR , ĜÒZA ,
YANTOQ)

32

✔2. Soyasevar - ( XINA , BINAFSHA ,
YOVVOYI QULUPNAY )

♻�Novdada barglar qanchalik kòp va qalin
bòlmasin , ular xamma vaqt quyosh nuri
bevosita tushib turadigon xolatda quyoshga
ògrilib turadi !!!

📕 Qo‘shimcha ma'lumot
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬

🐛 Bronza qoʻngʻiz qorin boʻlimi koʻkrak
boʻlimi bilan harakatsiz birikkan

🕷 Butli oʻrgimchak ustki jagʻlarining 1-
boʻgʻimi harakatchan tirnoqsimon oʻsimtadan
iborat.

� Qushlarda yuqori jagʻ va koʻkrak umurtqalari
bir-biri bilan oʻzaro harakatsiz birikkan.
Qovurgʻalar va pastki jagʻlari harakatchan
birikkan.

🐟 Baliqlarda umurtqa pogʻonasi kalla suyagi
bilan harakatsiz birikkan.

🐸 Baqada umurtqa pogʻonasi boʻyin umurtqasi
orqali kalla suyagi bilan harakatchan birikkan.

� Kaltakesakda umurtqa pogʻonasi bilan kalla
suyagi oʻzaro harakatchan birikkan.

🐢 Toshbaqada koʻkrak umurtqasi orqa kosasi
bilan harakatsiz, umurtqa pogʻonasida boʻyin va
dum umurtqalari harakatchan birikkan.

🐍 Ilonlarning yuqori va pastki jagʻ suyaklari
choʻziluvchan paylar yordamida harakatchan
birikkan.

🐕 Sutemizuvchilarda bel umurtqalari oʻzaro
harakatchan birikkan.

📊 Variantlarda koʻp soʻralgan.
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬

💪 Odam organizmida yurak 4 ta kameradan
yani 2 ta boʻlmacha va 2 ta qorinchadan iborat
boʻlib, ularning navbatma-navbat sistola va
diastola holatda boʻlishi yurak siklini tashkil
etadi.

🛡 Boʻlmachalar sistola holatida boʻlganda
qorinchlar diastola holatida boʻladi va
aksincha...

🎯 Klapanlar holati 👇👇
━━━━━━━━━━━━
🔵 Oʻng boʻlmacha sistola yoki oʻng qorincha
diastola vaqtida 3 tavaqali klapan - ochiq,
yarimoysimon klapan - yopiq holatda boʻladi.

🔵 Oʻng qorincha sistola yoki oʻng boʻlmacha
diastola vaqtida 3 tavaqali klapan - yopiq,
yarimoysimon klapan - ochiq holatda boʻladi.

🔴 Chap boʻlmacha sistola yoki chap qorincha
diastola vaqtida 2 tavaqali klapan - ochiq,
yarimoysimon klapan - yopiq holatda boʻladi.

🔴 Chap qorincha sistola yoki chap boʻlmacha
diastola vaqtida 2 tavaqali klapan - yopiq,
yarimoysimon klapan - ochiq holatda boʻladi.

🔰 Bo'lmachalar sistola (qisqargan) holda
bo'lganda

🔴 Qorinchalar diastola (bo'shashgan) holda
bo'ladi.

2 va 3 tavaqali klapan ochiq bo'ladi.
🔵 Yarimoysimon klapan yopiq bo'ladi.

Aorta va o'pka arteriyasida bosim yuqori bo'ladi.

🛑Bo'lmachalar diastola (bo'shashgan) holda
bo'lganda:

🔴 Qorinchalar sistola (qisqargan) holda bo'ladi.

🔵 Ikki va uch tavaqali klapan yopiq bo'ladi.

🔘Yarimoysimon klapan ochiq bo'ladi.

33

⚫� Aorta va o'pka arteriyasida bosim past
bo'ladi.

❗� PISA TOPSHIRIQ❗�

Yurak klapnlarini to’g’ri joylashtirng❓

a-ikki tavaqali klapn
b-yarim oysimon klapn
c-uch tavaqali klapn

⚪�1-b, 2-a, 3-c, 4-b
⚫�1-b, 2-a, 3-b, 4-c
🔴1-c, 2-b, 3-c, 4-a
🔵1-c, 2-b, 3-a, 4-b

18 metrli kalmarning ko'zi futbol to'pidek
bo'ladi.

Diqqat savol!

Kalmarning ko‘zi qanday hosil bo‘ladi?

A) Bosh miya o‘simtasidan
B) Ektoderma qavatining cho‘zilishidan.
C) Endidermaning chopzilishidan.
D) Irqa miya o‘simtasidan.

📖  Mutoola vaqtii  📖

📚 Simbioz (yunoncha - «sym» - birga, «bios» -
hayot) - birgalikda yashaydigan organizmlarning
har ikkalasi yoki bittasi ushbu munosabatdan
o‘ziga foyda oladi.

📚 Sklerofitlar (yunoncha - «scleros» - qattiq) -
tuproqda namlik yetarli bo‘lmagan sharoitda
o‘sadigan, tuproqdagi namni zo‘r berib
shimadigan o'simliklar.

📚 Stenobiontlar (yunoncha - «stenos» - tor,
cheklangan, «biontos» - yashovchi) - nisbatan
doimiy muhit sharoitida yashashga moslashgan,
harorat, namlik, atmosfera bosimi kabi
omillarning tor ko‘lamda o‘zgarishigagina
bardosh bera oladigan o‘simlik va hayvonlar.

📚 Sukkulentlar (lotincha - «succulentus» -
sersuv) - o‘z to‘qimalari va organlarida suvni
zaxirada saqlaydigan o‘simliklar.

📚 Suksessiya (lotincha - «successio» - o ‘rin
almashish) - ma’lum hududdagi ekosistemalarni
izchillik bilan inson va tabiat omillari ta’sirida
boshqa ekosistemalarga aylanishi.

📚 Taksis (yunoncha - «taxis» - joylashuv) -
bakteriyalar, bir hujayrali hayvonlar, bir
hujayrali suvo’tlari va yuksak o‘simliklarning
jinsiy hujayralarining tashqi omillar (yorug‘lik,
kimyoviy moddalar, kislorod) ta ’sirida harakati.

📚 Trofik daraja - ekologik piramidani tashkil
qiluvchi organizmlar yig‘indisi.

📚 Fitosenoz (yunoncha - «phyton» - o‘simlik,
«koidos» - umumiy) - muayyan
hududdagi o‘simliklar jamoasi.

📚 Fotoperiod - yil fasllari bilan belgilanadigan
kun uzunligi.

34


📚 Fotoperiodizm (yunoncha - «photos» -
yorug‘lik va davr) - kun uzunligining mavsumiy
o‘zgarishlariga nisbatan tirik organizmlarning
javob reaksiyalari.

📚 Fototropizm (yunoncha - «trope» - burilish) -
yorug‘lik ta’sirida o‘simliklarning
harakatlanishi, bunda harakat yo‘nalishi
yorug‘lik yo‘nalishiga bog‘liq.

📚 Evribiontlar (yunoncha - «eurys» - uzun,
«bios» - hayot) - keng tolerantlik chegaralariga
va ekoiogik sharoitda sezilarli o‘zgarishlarga
ega bo‘lgan, katta hududlami egallay oladigan
organizm turlari.

📚 Ekologik nisha - turning biotizim sifatida
mavjudligi, yashashini belgilab beruvchi barcha
abiotik va biotik omillarning yigʼindisi.

📚 Gigrofitlar (yunoncha — «hygros» — nam,
«phyton» — o'sim lik) - nam tuproq va yuqori
namlikka ega havoda o‘sadigan o‘simliklar.

📚 Gidrobiontlar (yunoncha - «hydor» - suv,
«bios» - hayot) - suv muhitida yashovchi
organizmlar.

📚 Gidrosfera - yerning suvli qobig‘i.

📚 Gomologik (yunoncha - «gomonos» -
o‘xshash) - kelib chiqishi va tuzilishi oʻxshash
organlar yoki ularning qismlari

Anemofill va Anemoxor nima?
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬

🌾 Shamol yordamida changlanadigan
o‘simliklar - anemofill (yunoncha «anemos» -
shamol, «filiya» - yaxshi ko‘raman) oʻsimliklar
deyiladi.
Bularga...
Bugʻdoy, arpa, suli, sholi, tol, terak, yongʻoq
kabi oʻsimliklar kiradi.

🌾 Meva va urugʼlari shamol yordamida
tarqaladigan o‘simliklar - anemoxor (yunoncha
«anemos» - shamol, «chorea» - tarqalish)
o‘simliklar deyiladi.
Bularga...
🍃 1 tutam popuk (tuk) lari hisobiga
tarqaladigan - terak, tol, qoqioʻt, qoʻgʻa
🍃 Qanotchalari hisobiga tarqaladigan -
qayragʻoch, shumtol, saksovul, cherkez,
boyalich, baliqkoʻz, zarang, rovoch, jud kabi
oʻsimliklar kiradi.

📕 #11_SINF

DNK xilini topish 👇
▬▬▬▬▬▬▬▬▬

🔴 Geterogametalilarda (XY)
n+1 (n - xromasoma)
Masalan ...
Odamda 23 + 1 ta

🔵 Gomogametalilarda (XX)
n = ga teng (n - xromasoma)
Masalan ...
Odamda 23 ta

Xromatidalar tetradasini 👇
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬

🔴 Geterogametalilarda (XY)
n-1 (n - xromasoma)
Masalan ...
23 - 1 = 22 ta

🔵 Gomogametalilarda (XX)
n = ga teng (n - xromasoma)
Masalan ...
Odamda 23 ta

� BILIB QO‘YING �

❗� Ontogenez -- organizmlarning shaxsiy
rivojlanish jarayoni

❗� Lichinkali ontogenez -- yassi
chuvalchanglar, baqalar, hashorotlar

35

❗� Lichinkasiz ontogenez --  sudralib
yuruvchilar, qushlar

❗� Ona qornida rivojlanish -- yuksak
sutemizuvchilar va odam.

❗� Embrional davr -- zigota hosil bo'lib
tug'ilgungacha bo'lgan davr

❗� Postemrional davr -- embrionni tug'ilishidan
o'limigacha bo'lgan davr

❗� Maydalanish -- urug'langan tuxum hujayrani
bo'linib, blastulani hosil qilishi

❗� Blastula -- maydalanishdan hosil bo'lgan
ko'p hujayrali embrion.

❗� Blastosel -- blastulaning ichi suyuqlik bilan
to'lgan birlamchi tana bo'shlig'i

❗� Gastrulyatsiya -- embrion hujayralari
o'smaydi va bo'linmaydi. Dastlabki
ixtisoslashish belgilari paydo bo'ladi

❗� Ixtisoslashish -- embrionni ayrim qismlari va
hujayralarini vazifasi jihatidan farqlanishi.

❗� Organogenez -- o'zak organlarining (nerv
nayi, horda, ichak naychasi) hosil bo'lishi.

�� QON ��

🌡LIMFA ----> tiniq, biroz sarg'ish suyuqlik
limfa tomirlari bo'ladi🌡
��
  🌡QON ----> odam tana massasining 7% ni
tashkil etadi🌡
��
🌡QON ----> osmotik bosimi 7,6-8,1ga teng🌡
��
🌡QON ----> katta yoshli odam organizmida
5litrga yaqin qon boladi🌡
��
🌡QON ----> plazmasining 90%ni suv tashkil
qiladi🌡

❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�

🔰ORGAN ---> ko'pchilik hayvonlarda bir
necha turdagi to'qimalarning tuzilishi va
funksional yig'indisi hisoblanadi❗�

❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�

🔰ORGANIZM ---> mustaqil xayot kechiruvchi
yaxlit bir yoki kop hujayrali tirik tizimidan
iborat❗�

❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�

🔰BIOGEOTSENOZ ---> bir-biri va atrof-muhit
bilan o'zaro munosabatda bo'ladigan
organizmlarning populatsiyalariga biogeotsenoz
deyiladi❗�

❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�

🔰TIZIM ----> deganda bir butunlikni tashkil
etuvchi kompanentlarning malum izchillikdagi
o'zaro bog'lanishlari va tasirlari tushiniladi❗�

❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�

🔰MOLEKULA ---> ushbu bosqichda tirik tizim
biologiyalik faol yirik molekulalar yani
oqsillar,nuklein kislota,uglevadorodlarning
faoliyat ko'rsatishida nomoyon bo'ladi❗�

❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�

🔰HUJAYRA ---> tirik o'rganizmning
tuzilish,rivojlanish va funksional birligidir❗�

❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�

🔰TO'QIMA ---> kelib chiqishi bajaradigan
vazifasi tuzilishi o'xshash bo'lgan hujayralar
yig'indisi❗�

🍃🍃🍃BARG 🍃🍃🍃

36

🍃BARG - òsimlikning suv buĝlativchi , nafas
oluvchi , fotosintez qiluvchi asosiy vegetativ
organi .

📌Barg 2 qismdan :
1. Barg yaproĝi
2. Barg bandi dan iborat.

📌Ayrim òsimlikkar barg bandining pastki
qismda Yonbargchalar mavjud

📌Bandiga kòra :

✔�1. Bandli bargli òsimliklar ( ikki
uruĝpallalilar )

✔�2. Bansiz bargli òsimlikkar ( bir uruĝpallali
òsimliklar )

🍃Bargdagi tomirlar asosan 2 ta vazifani :

✔�1. Bargni tarangligini
✔�2. Bargda moddalar xarakatini
taminlaydi

✔�Tomirlanishiga kòra :

🔹�1. Patsimon , panjasimon (ikki
uruĝpallalilarda )

🔹�2. Parallel , yoysimon ( bir uruĝpallalilarda )

🍃ODDIY VA MURAKKAB BARGLAR :

📌Barg bandida bitta barg joylashsa - ODDIY
BARG ( OLMA , NOK , ÒRIK , SHAFTOLI ,
TUT , TOK , YANTOQ , ĜÒZA , ROVOCH )

📌Barg bandida bir nechta barg joylashsa -
MURAKKAB BARG ( SOXTA KASHTAN ,
YONĜOQ , NA'MATAK , SHIRINMIYA ,
BEDA , QULUPNAY , LOVIYA , NÒXAT ,
YERYONĜOQ )

ODDIY BARGLAR :
1. Patsimon
2. Panjasimon
3. Uch bòlakli

MURAKKAB BARGLAR :
1. Toq patsimon
2. Juft patsimon
3. Panjasimon
4. Uch bargchali

☘�Uch bargchali murakkab bargli òsimliklar - (
SEBARGA , BEDA , LOVIYA , MOSH )

Juft patsimon - (YERYONĜOQ )
Toq patsimon - (SHIRINMIYA , YONĜOQ)

Toq bargchalar òrnida gajaklar paydo bòlgan
òsimliklar - ( NÒXAT , BURCHOQ )

Ikki yoki uch karra bòlingan patsimon bargli
òsimliklar - ( TOTIM , SHOYI AKATSIYA )

Qipiqsimon bargli -( SAKSOVUL VA
QANDIM)

🍃Barglari yirik 50 70 hatto 1 - m gacha
boradigon ( ROVOCH , OJUD , KOVRAK )
kabi òsimliklar mavjud .

NOVDADA BARGLAR JOYLASHISHI :

📌1. Ketma ket - ( OLMA , ÒRIK , DÒLANA ,
TERAK , TUT , TOK , ATIRGUL ,
OQQURAY , ĜO'ZA , POMIDOR )

📌2. Qarama qarshi  - ( RAYHON , YALPIZ ,
CHINNIGUL , LIGUSTURUM , DALACHOY
, KIYIKOT , MAVRAK , GAZANDA ,
KAMPIRCHOPON )

📌3 Halqa hosil qilib - ( SAMBITGUL ,
QIRBÒĜIM , QUMRIÒT )

Yoruĝlikka bòlgan munosabatiga kòra :
✔�1. Yoruĝsevar - ( KUNGABOQAR ,
KARTOSHKA , POMIDOR , ĜÒZA ,
YANTOQ )

✔�2. Soyasevar - ( XINA , BINAFSHA ,
YOVVOYI QULUPNAY )

37

♻�Novdada barglar qanchalik kòp va qalin
bòlmasin , ular xamma vaqt quyosh nuri
bevosita tushib turadigon xolatda quyoshga
ògrilib turadi !!!

🔥 BILIB QO‘YING 🔥
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬

📔 Koʻrish analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → koʻrish nervi → oʻrta miya (oldingi
2 ta tepalik poʻstloqosti) → oraliq miyaning
gipotalomik sohasi → bosh miya
yarimsharlarining ensa qismidagi koʻrish nerv
markazi

📓 Eshitish analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → eshitish nervi → miya koʻprigi →
oʻrta miya (orqa 2 ta tepalik poʻstloqosti) →
bosh miya poʻstlogʻi chekka qismining pastki
sohasi

📘 Vetsibulyar analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → vetsibulyar nerv → miya koʻprigi
→ miyacha → bosh miya yarimsharlaridagi
muvozanat nerv markazi

📙 Teridagi ogʻriq va qichish analizatorining
ketma-ketligi = retseptor → sezuvchi nerv →
orqa miyaning quyi qismidagi nerv markazlari
→ oraliq miyaning poʻstloqosti → bosh miya
yarimsharlari poʻstlogʻi orqa markaziy pushtasi

📗 Taʼm bilish analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → til halqum nerv tola → uzunchoq
miya → oraliq miya koʻrish doʻmbogʻi
(talamus) → bosh miya poʻstlogʻi chekka
qismining yuqori va oʻrta sohasi

📕 Muskul, pay, boʻgʻim analizatorlari =
retseptor → sezuvchi nerv → bosh miya
yarimsharlarida joylashgan.

Nazariy/Asosiy kanal, [12.09.20 18:09]
#botanika6

�MEVALAR

• Mevalar oraliq qismi tuzilishiga kora :
a) oraliq qismi seret va qalin - ho'l meva - o'rik,
shaftoli, olcha
🍋🍑🍒

b) oraliq qismi yupqa, etsiz, quruq - quruq meva
- no'xat, mosh, loviya, bug'doy, makkajo'xori
mevalari.🌽🌾

☘�• Ho`l mevalar turlari :

�•  Rezavor mevalar -  uzum navlari, pomidor,
qoraqat, ituzum 🍅🍓🍇

�•  Qovoq meva - eti rezavor mevalarnikiga
qaraganda qalin va usti qattiq po'st bilan o'ralgan
- Qovoq, tarvuz, qovun, handalak,
tomoshaqovoq, bodring🍉🍈🥒

�•  Danakli meva - qattiq danagi, sersuv eti
hamda shu danak ichida joylashgan bittadan
(ba'zan ik-kitadan) mag'zi -  o'rik, olxo'ri, olcha,
gilos 🍒🍑

🔰•  Olma meva - Olma, nok, behi 🍎🍏

• Quruq mevalar turlari :

• Chatnamaydigan mevalar (bir urug'li don
meva) - bug'doy, arpa, suli, makkajo'xori🌽🌾

🔰•  Chatnaydigan mevalar - qo'zoq, qo'zoqcha,
dukkak, ko'sak mevalar kiradi.

🔰a) KO'SAK MEVA
-  bir nechta mevabargdan tashkil topgan.
-  urug' pishgandan keyin chokidan ochiladi.
-  G'o'za, lola, bangidevona, mingdevona,
chuchmoma va boychechak🌹🌷�

🔰b) DUKKAK MEVA
-  No'xat, mosh, loviya, burchoq va oq akatsiya
-  bitta mevabargdan iborat

🔰c) QOZOQ MEVA
-  karam, qurttana, rediska, turp
-  ikkita me¬vabargdan hosil bo'ladi, pishgach
ikkita pallaga ajraladi.

38

-  Pallalar orasida yupqa to'siq bo'lib, unga
urug'lar birikadi.
-  Qo'zoqcha meva tuzilishi bilan qo'zoq mevaga
o'xshaydi, faqat bo'yi kaltaroq bo'ladi.

🔰•  MEVA XUSUSIYATLARI :
-  zarang, qayrag'och va shumtol (man-zarali
daraxtlar) - qanotchali meva

-  mevasidan oziq-ovqat - olma, yong'oq, o'rik,
uzum, bug'doy, mosh, loviya, tariq, qo'noq,
no'xat

-  dori-darmon tayyorlashda - marmarak,
zubturum, na'matak
-  ziravorlarga zira, alqor, kashnich, sedana.

Nazariy/Asosiy kanal, [06.10.20 20:49]
📌Oqsil, Uglevod, Nuklein kislota
biopolimerlar. YOG’LAR esa biomolekula
hisoblanadi. Oqsil monomerlari –
aminokislotalar. Nuklein kislotalar monomeri –
nukleotidlar hisoblanadi. ✅✅

�Hujayrda tuzilishi, vazifasi va yana bir qancha
xususiyatlari bilan farq qiluvchi 2 xil nuklein
kislota dezoksiriboza (DNK) va ribonuklein
kislota (RNK) uchraydi. ✅✅

📌DNK va RNK nukleotidlardan tuzilgan. Har
bir nukleotid azot asosi (Purin asosi - ADENIN,
GUANIN: Pirimidin asosi - TIMIN, SITOZIN,
URATSIL), monosaxarid (dezoksiriboza,
riboza) va fosfat kislota qoldig’idan tashkil
topgan.✅✅

📌Dezoksiriboza va Riboza pentozalar guruhiga
kiradi. Ularning tarkibida 5 tadan C (uglerod)
atomi bo’ladi. Dezoksiriboza tarkibida 1 atom O
(kislorod) yetishmasligi bilan ribozadan farq
qiladi. ✅✅

📌DNK nechta nukleotiddan iborat bo’lsa,
shuncha dezoksiriboza (pentoza) bo’ladi. ✅✅

📌Nukleotidlarning molekulyar massasi shartli
ravishda 330 D (Dalton). Orasidagi masofa 0,34
nm yoki 3,4 A (Angstrem) ga teng. ✅✅

📌DNK – 2 ta zanjirli bo’lgani uchun orasida
vodorod bog’lari mavjud bo’lib, ular doimo
komplementar sherik nukleotidlar A - T orasida
2 ta hamda G - S orasida 3 ta bo’ladi.✅✅

📌DNK ning RNK dan farqli tomoni –
molekulyar massasi katta, 2 ta zanjirdan iborat,
purin asoslaridan A, G; pirimidin asoslaridan S,
T uchraydi. RNK da esa T uchramaydi. ✅✅

📌DNK da Purin va Pirimidin asoslari vodorod
bog’lar orqali, Purin asoslari o’zaro yoki
Pirimidin asoslari o’zaro – fosfodiefir bog’lar
yordamida birikkan. ✅✅

📌DNK da nechta nukleotid bo’lsa fosfodiefir
bog’ 2 ta kam bo’ladi. RNK da esa 1 taga kam
bo’ladi. ✅✅

📌Vodorod va fosfodiefir bog’lar DNK dagi
kimyoviy bog’lar hisoblanadi. ✅✅

📌RNK dan DNK sintezlanishi teskari
transkripsiya; DNK ning 1 znjiridan RNK (i-
RNK, t-RNK, r-RNK) lar sintezlanish jarayoni
transkripsiya – ko’chirib yozish deb ataladi. Bu
jarayon ham qat’iy komplementarlik asosida
kechadi. ✅✅

📌Hujayradagi eng asosiy assimilatsion
jarayonlardan biri oqsil biosintezi hisoblanadi,
bu jarayon asosan sitoplazmada, ribosomalarda
kechadi. ✅✅

📌Sintezlangan oqsil haqidagi irsiy axborot
asosan yadroda, DNK da nukleotidlar ketma-
ketligda yozilgan bo’lib, ular asosan dastlab
RNK (i-RNK, t-RNK, r-RNK) sintezlab olinadi.
i-RNK da 4 xil nukleotid yordamida kodlangan
irsiy axborot har nukleotidlar uchligida (triplet)
aminokislotalar sinteziga sabab bo’ladi. Har bir
aminokislotaning 4 xil nukleotid yordamida 3 ta

39

nukleotid ketma-ketligida ifodalanib kelishiga
genetik kod deyiladi. ✅✅

📌Jami kodlar soni 64 ta bo’lib, 20 xil
aminokislotalardan ikkitasini kodi 1 tadan.
Qolgan 18 tasini kodi 2, 3, 4, 6 tadan bo’lishi
mumkin. 5 ta kodonga ega bo’lgan aminokislota
uchramaydi.
1. Metionin va triptofan - 1 ta;
2. Fenilalanin, tirozin, gistidin, glitsin, lizin,
sistein, serin - 2 ta;
3. Izoleysin - 3 ta;
4. Valin, serin, prolin, treonin, alanin, asparagin
- 4 ta;
5. Leysin, glutamin, arginin - 6 ta; 6. Qolgani
terminatorlar - 3 ta; ular polipeptid zanjir sintezi
tugallanganini bildiradi.

📌Jami 64 ga teng.

📌Har qanday oqsil molekulasi – metionin
aminokislotasidan boshlanadi.✅✅

📌1 ta aminokislotani 1 ta kodon (3 ta nukleotid)
kodlaydi. 1 ta aminokislotani massasi 120 D
(Dalton). Har bir aminokislota o’zaro peptid
bog’lar yordamida bog’lanib turadi. Peptid bog’
aminokislota sonidan 1 taga kam bo’ladi ✅✅

Nazariy/Asosiy kanal, [09.10.20 20:18]
ERITROSITLAR 📗

📍 Hosil bo'ladi--- Qizil ilikda
📍 Saqlanadi ---- O't, jigar, teri va taloqda (70%
dan ortiq)
📍 Yemiriladi --- Jigar va taloqda
📍 Funksiyasi --- Transport
📍 1mm 3 qonda --- 4-6mln ta
📍 Yashaydi ----  120 kun
📍 Kamayishi ---- Anemiya
📍 Tarkibida saqlaydi --  Gemoglobin
📍 Gemoglobin tarkibi ---  gem (oqsil qism) va
globin (Fe tutadi)
📍 Kislorodni biriktirib ---- Oksigemoglobin ga
aylanadi

  LEYKOTSITLAR   📕

📌 Hosil bo'ladi --- Qizil ilik, ayrisimon bez,
taloq, limfa tuguni
📌  Yashaydi ---- 2-5 kun
📌  1mm3 qonda ---- 6-8 mingta
📌  Funksiyasi ----  Himoya
📌  Ishlab chiqaradi --- Antitelo va antitoksin
📌  Antigenni eritadi ---- Antitelo
📌  Zaharli moddalarni neytrallaydi ---
Antitoksin

TROMBOTSITLAR 📒

📎 Hosil bo'ladi --- Suyak ko'migi va taloqda
📎Yashaydi --- 2-5 kun
📎1mm3 qonda ---- 300-400 000 ta
📎 Vazifasi ---  Qon ivishida
  📎Tarkibida --- Tromboplastin
  📎Qon ivishi ---- Trombotsitlar yoriladi ---->
Tromboplastin qon plazmasiga chiqadi ----->
Protrombinni trombinga aylantiradi ---->
Plazmada fibrinogen fibringa aylanadi ----->
Fibrin jarohatlangan joyda to'r hosil qiladi

Nazariy/Asosiy kanal, [01.11.20 20:57]
Formulalar
1) Adenin = Timin
2) Guanin = Sitozin
3) AG = ST
4) DNK : 2 = iRNK
5) iRNK * 2 = DNK
6) iRNK : 3 = Aminokislata
7) Aminokislata * 3 = iRNK
8) DNK : 6 = Aminokislata
9) Aminokislata * 6 = DNK
10) DNK – 2 =Fosfodiefir bog’
11) Fosfodiefir + 2 = DNK
12) iRNK – 1 = Fosfodiefir bog’
13) Fosfodiefir bog’ + 1 = iRNK
14) 1 ta zanjir DNK * 0,34 nm = Uzunlik
15) iRNK * 0,34 nm = Uzunlik
16)1 ta zanjir DNK * 3,4 Å = Uzunlik
17) iRNK * 3,4 Å = Uzunlik
18) DNK * 345D= Og’irlik
19) iRNK * 345 = Og’irlik
20) Og’irlik : 345 =DNK
21) Og’irlik : 345 = iRNK

40

22) Uzunlik : 0,34 nm =1 zanjir DNK
23) Uzunlik : 0,34 nm= iRNK

24)DNK + G (yoki S) = H bog’
25) H bog’ – G (yoki S) = DNK
26) H bog’ – DNK = G yoki S
27) A% + U%
  -------------= DNKdagi A yoki T foizi
2
28) G% + S%
  -------------= DNKdagi G yoki S foizi
2
29) ( Farq soni + 1 ) * 1,2 = DNK
30) A * 2 = AT orasidagi H bog’
31) G * 3 = GS orasidagi H bog’
32) T * 2 = AT orasidagi H bog’
33) S * 3 = GS orasidagi H bog’
34) Aminokislata * 120D= og’irlik
35) og’irlik : 120D= Aminokislata
36) Aminokislata – 1 = peptid bog’
37) peptid bog’ + 1 = aminokislata
38) iRNK : 3 = Kodon ( Triplet)
39) Triplet * 3 = iRNK
40) EcoR1 =8 ta , BamH1 = 10 ta, Hae III = 0 ta
H bog’ uzadi

43

#KUN_MAVZUSI

TUYOQLI SUTEMIZUVCHILAR.

Tuyoqli Sutemuzuvchilarni 2 guruxga
ajratamiz.
1. Juft tuyoqlilar turkumi. ✅
2. Toq tuyoqlilar turkumi. ✅

Juft tuyoqlilarni ikki guruxga bo'lamiz.
1. Kavsh qaytaruvchi juft tuyoqlilar. ✅
2. Kavsh qaytarmaydigon juft tuyoqlilar. ✅

📌 Kavsh qaytaruvchi juft tuyoqlilar.
Oshqozoni 4 bo'lmali , o'simlikxo'r xayvonlar.
- > oziq og'iz bo'shlig'iga tushib yaxshi
chaynalmasdan oshqozonga tushadi. ✅
- > oshqozonda bakteriyalar va infuzoriyalar
tasirida kletchatka xazm bo'ladi va oziq og'iz
bo'shlig'iga qaytariladi.  ✅
- > og'iz bo'shlig'ida tishlar yordamida
yaxshilab chaynaladi va ichakka tushib hazm
bo'ladi. ✅
Vakillari :
- > Sigir ✅   - > Sayg'oq    ✅
- > Qo'y   ✅     - > Jayron ✅
- > Echki ✅   - > Bug'u     ✅
- > Zubr ✅   - > Xongul   ✅

- > Jayron ( Ohu yoki G'izol. O'zbekiston
cho'llarida yakka - yakka , juft - juft , 30 tagacha
to'da bo'lib yashaydi. Jayron mazali go'shti
uchun ovlangan. )
- > Buxoro bug'usi ( Xongul. Kavsh qaytaruvchi
juft tuyoqlilarga mansub , Xozirda faqat
Qizilqum qo'riqxonasida , Termiz yaqinidagi
Payg'ambar orolida boqilmoqda. ✅
- > Sayg'oq ( Ustyurt dashtida uchraydi. ) ✅

📌 Kavsh qaytarmaydigon juft tuyoqlilar.
Qoziq tishlari kuchli rivojlangan. Oshqozoni
bo'limlarga bo'linmagan.
- > Yovvoyi cho'chqa ( To'ng'iz. Uzunligi 180
sm vazni 200 - 240 kg keladi. Yevropa va
Osiyoda tarqalgan. O'zbekistonda tog'li joylarda
va to'qaylarsa tarqalgan. O'simliklar ildizi va
tugunaklari , to'kilgan mevalar , hasharotlar va
boshqa mayda jonivorlar bilan oziqlanadi.
Bolasi yo'l - yo'l tusda. To'ng'iz xonaki
cho'chqalar naslboshisi hisoblanadi. ✅
Begemot - > Tropik Afrikada tarqalgan. ✅

📌 Toq tuyoqlilar turkumi.
Oyog'ida bitta yoki uchta barmog'i mavjud.
Lekin faqat uchinchi barmog'i kuchli
rivojlangan. Oshqozoni sodda tuzilgan.
Ko'richak o'simtasi kuchli rivojlangan.
- > Prejevalskiy oti ( XX asr o'rtalarigacha
Markaziy Osiyo ( Mog'uliston va Xitoy )
cho'llarida yashagan. Tanasining uzunligi 230

44

sm , bo'yi 130 sm keladi. Xozirda faqat
qo'riqxonalarda uchraydi. ✅
- > tarpan ( Xonaki otlar naslboshisi xisoblanadi.
) ✅
- > Tapir ( Janubiy Amerika va Janubiy -
Sharqiy Osiyodagi o'rmonlarda yashaydi. ) ✅
- > Karkidon ( Tropik Afrika va Janubiy
Osiyoda tarqalgan.

-Sigirquyruq-> 2 yillik o'simlik
-Qizilquyruq-> qush
-Qilquyruq-> baliq
-Podalariy-> kapalak
-Podoliya-> qo'ng'iz
-Perlovetsa-> 2pallali moluska
-Poliksina-> kapalak
-Xongul-> juft tuyoqli
-Jumagul-> o'simlik
-Nutriya-> kemiruvchi
-Norka-> suvsarsimon
-Zorka-> kapalak
-Manna-> lishaynik
-Manta-> skat
-Laqqay-> ot zoti
-Laqqa-> baliq
-Latcha-> suvsarsimon
-Lattachi-> baliq
-Olma mevaxuri-> kapalak
-Kulrang o'laksa-> 2qanotli hasharot
-Liven-> tovuq zoti
-Lasos-> baliq
-Los-> juft tuyoqli
-Drosera-> hasharotxur o'smlik
-Dreysena-> 2pallali molluska
-Kalima-> kapalak
-Kalina-> buta
-Kasatka-> tishsiz kit
-Kamchatka-> qisqichbaqa
-Karakatitsa-> boshoyoqli moluska
-Krevetka-> qisqichbaqa
-Kalmar-> boshoyoqle molluska
-Kurg'alak-> qush
-Kojan-> kurshapalak
-Kuya-> kapalak
-Kuyka-> qush (sufiturg'ay)
-Kivi-> qanotsiz qush
-Suvke-> qush
-Sikas-> qush
-Skuns-> sutemizuvchi
-Lipeddendron-> sporali o'smlik
-Kalamit-> sporali o'smlik
-Kordait-> ochiq urug'li o'smlik
-Oq biqin-> delfin
-Oq peshona-> maymun
-Taroqli-> timsoh
-Taroqcha-> 2pallali molluska
-Tridakna-> 2pallali molluska
-Tereska-> baliq
-Teresken-> yarim buta
-Trauler-> kema
-Tikanli-> baliq
-Yonsuzar-> qisqichbaqa
-Vyurok-> qush (chumchuqsimon)
-Gombuziya-> baliq
-Semga-> baliq
-Jo'ka-> (lipa) o'simlik
-Gornostay-> sutemizuvchi
-Kuropatka-> qush
-Kulbuqa-> qush
-Odimchi-> kapalak
-Bargizub-> (zubturum)o'simlik

Yaqinlaringizga ham ulashing

Nazariy/Asosiy kanal, [19.08.20 08:50]
#KUN_MAVZUSI

📥Botanika. Sistematika

📌1. Suvo'tlar 30 000 tur
📌2. Yo'sinlar 20 000 ortiq tur
📌3. Qirqbo'g'imlar 30 dan ortiq O'zbekistonda
2 ta
📌5. Qirqquloqlar 10 000 ga yaqin
📌6. Ochiq urug'li o'simliklar 700 ga yaqin
O'zbekistonda 3 ta O'rta Osiyoda 7 ta
📌7. Qarag'ay turkumi 100 ga yaqin
O'zbekistonda 10 ta
📌8. Ikki urug'pallalilar 340 ta oila 175000 dan
ortiq tur
📌9. Ra'nodoshlar 3000 ga yaqin
📌10. Namatak 13 ta
📌11. Atirgul 10 000 ga yaqin O'zbekistonda
340 dan ortiq nav
📌12. Nok O'zbekistonda 7 ta tur

45

📌13. Karamdoshlar 3000 ga yaqin tur 8 tur
Qizil kitobga kiritilgan
📌14. Jag'-jag' O'zbekistonda 1 ta tur
📌15. Sho'radoshlar 1500
📌16. Ismaloq O'zbekistonda 2 ta
📌17. Gulxayridoshlar 70 turkum 900 tur
📌18. G'o'za 3 ta
📌19. Burchoqdoshlar 12 000 ga yaqin
📌20. Ituzum turkumi 10 ta
📌21. Tokdoshlar 600 dan ortiq
📌22. Qovoqdoshlar 800 tur
📌23. Qoqio'tdoshlar 920 turkum,19 000 tur
📌24. Sachratqi O'zbekistonda 1 ta tur
📌25. Shuvoq O'zbekistonda 39 tur
📌26. Bir urug'pallalilar 67 oila, 58000 tur
📌27. Loladoshlar 400 tur
📌28. Lola O'zbekistonda 23 tur
📌29. Boychechak 30 tur
📌30. Piyozdoshlar 750 tur
📌31. Bug'doydoshlar 10 000 ga yaqin



#KUN_MAVZUSI
YODLASH_OSON
🔸�Barglarini erta to'kadi:
  • Jiyda,
  •Zarang,
  •Bodom,
  •Terak,
    •Akatsiya,
  •Tikan daraxt,
  •Aylant

🔸�Barglarini kech to'kadi:
  •Nastarin,
  •Atirgul,
  •Ligusturm(nastali)

🔸�Qishda bargini to'kmaydi:
  •Shamshod,
  •Ligusturm

🔸�Bargi qor tagida qishlaydi:
  •Bug'doy,
  •Gulxayri,
    •Qoqio't,
  •Jag'-Jag',
  •Qurttana

🔸�Doim yashil o'simliklar:
  •Shamshod,
  •Archa,
  •Qarag'ay,
  •Qora qarag'ay,
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖

Biologiya Nazariya, [26.04.20 09:45]
[Переслано из Tohirbek official]
52 -57-mavzular
1. Yer bundan taxminan qancha yil oldin paydo
bo'lgan?
J: 4,5-5 mlrd yil oldin paydo bo'lgan
2. Yer asta -sekin sovushi natijasida og'ir
elementlar sayyoraning. .........,yengillari esa.
...........qismiga joylashadi.
J: markaziga, periferik
3. Hayot dastlab qaysi evalutsiyadan
boshlanadi?
J: kimyoviy
4. Nima ta'sirida oddiy moddalardan murakkab
moddalar hosil bo'ladi?
J: suv ta'sirida
5. Yer sharining birlamchi modelini kim
yaratadi?
J: S. Miller
6. Qaysi moddalar ionlantiruvchi moddalar
ta'sirida sintezlanadi?
J: riboza, dizoksiriboza
7. Proteinoidlarni sintezlagan olimni toping?
J: Foks
8.Kimning fikriga ko'ra oqsil moddalar kolloid
birikmalarni hosil qiladi?
J: A.I. Oparin
9.Koatservatlarga o'xshash birikmalarni kimlar
sintezlaydi?
J: A.I.Oparin va uning shogirtlar
10.Qaysi jarayon paydo bo'lishi tufayli
kimyoviy evalutsiya o'z o'rnini biologik
evalutsiyaga bo'shatib beradi?
J: matritsali sintez
11. Eukariotlarning kelib chiqishi nima bilan
bog'liq?
J: atmosferada O2 miqdorining ortishi bilan
bog'liq

46

12. Yerning yoshini aniqlashda nima asosiy
mezon qilib olinadi?
J: radiaktiv moddalarning parchalanishi
13. Dastlabki hayot nima deb ataladi?
J: proterazoy
14. Fotosintez qaysi erada paydo bo'ladi?
J: arxey
15. Ikki tomonlama simmetriyali organizmlar
qaysi erada paydo bo'lgan?
J: proterazoy
16. Qaysi davrda qalqondor baliqlar paydo
bo'lgan?
J: Kempley
17. Ordovik davrida qaysi hayvonlar regressga
uchraydi?
J: bulutlar ba'zi Ikki pallali moluskalar
18. Kovakichli va past bo'yli psilofitlarni
toshga o'yilgan tasviri topiladi?
J: Zarafshon tog'laridan
19. Stegotsefallar qaysi davrda paydo bo'ladi?
J: Devon
20. Balandligi 40 m keladigan qirqquloqlar
qaysi davrda yashagan?
J: toshko'mir

Biologiya Nazariya, [29.04.20 18:50]
✍�1. Biologiya atamasi 1802- yilda fransuz
olimi J.B.Lamark va nemis olimi G. R.
Treviranus tomonidan fanga kiritilgan.
✍�2. Tarixiy usulning biologiyada qo‘llanishi
Ch.Darvinning nomi bilan bog‘liq.
✍�3. Abu Ali ibn Sino eksperimental yoki
tajriba usuli biologiyada 0‘rta asrlarda boshlab
bergan.
✍�4. D.I.Ivanovskiy 1892- yilda rus olimi
tamaki o‘simligida uchraydigan tamaki
mozaikasi deb ataluvchi kasallik
qo‘zg‘atuvchisining o‘ziga xos xususiyatlarini
aniqladi.
✍�5. F.Leffler va P.Froshlar uy hayvonlarida
uchraydigan oqsil kasalligini qo‘zg‘atuvchilar
ham bakteriyali filtrdan o‘tib ketar ekan, degan
xulosaga keldilar.
✍�6. 1917- yil kanadalik bakterio- log F.de
Erell bakteriyalarni zararlovchi bakteriofag-
virusni kashf etdi.
✍�7. 1665- yilda ing- liz olimi Robert Guk
daraxt po'stlog'idagi po'kak to'qimadan yupqa
kesmalar tayyorlab mikroskop yordamida
kuzatganda ajoyib yangilikni kashf etdi.
✍�  8.Ddaraxtning po'stlog'i bir xil massadan
iborat bo'lmay, balki juda mayda bo'shliqlardan,
ya’ni katakchalardan iborat ekanligini aniqladi.
Bu mayda bo'shliqlarni R.Guk “sellula”
(katakcha, uyacha, hujra) deb atadi.
✍�9. M.Malpigi va N.Gryu 1671- yilda o'simlik
hujayralarining tuzilishini aniqladi.
✍�10. A.Levenguk 1680- yilda qondagi qizil
qon tanachalari — eritrositlarni, bir hujayrali
hayvonlar va bak- teriyalarni birinchi marta
o'rganadi.
✍�  11. 1831- yilda ingliz botanigi R.Braun
hujayralarda yadro mavjudligini aniqlaydi.
bb     ✍�12. Chex olimi Ya.Purkine
1839- yilda hujayra tarkibidagi suyuqlikni
protoplazma deb atashni taklif etadi.
✍�13. 1838—1839- yillarda nemis olimlari:
botanik M. Shleyden va zoolog T.Shvann o‘sha
vaqtgacha fanda to‘plangan hujayra haqidagi
ma’lumotlarga tayanib hujayra nazariyasini
yaratdilar.

Biologiya Nazariya, [30.04.20 18:07]
📊Klaynfelter sindromi haqida
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬

📚 Bu sindrom faqat erkaklarda uchraydi.

📚 Klaynfelter sindromi kasaliga uchragan
bemorlarda jinsiy xromosomalar XXY, XXXY
bo‘lishi mumkin.

📚 Bu kasalga chalingan odamlarning odatda
qo‘loyoqlari uzun, yelka chanoqqa nisbatan tor,
skelet tuzilishi ayollar skeletiga o‘xshash
bo‘ladi.

📚 Bu kasallikning XXY, XXXY holati o‘rtacha
500 ta boladan bittasida uchraydi.

🔎 Klaynfelter sindromida autosomalar 44 ta +
jinsiy xromasomalar 3 ta yoki 4 ta = 47 ta yoki
48 ta

📌 Interfazani G¹ davrida 2n 2c holat boʻlsa,
demak Klaynfelter sindromida 44 ta autosoma +

47

3, 4 ta jinsiy xromasoma va 47, 48 ta DNK
(xromatid) boʻladi.

📌 S va G² davrlarida 2n 4c holat boʻlsa, 44 ta
autosoma + 3, 4 ta jinsiy xromasoma va 94, 96
ta DNK (xromatid) boʻladi.

🎗 Mitozning profaza va metafaza bosqichlarida
2n 4c holat boʻlsa, 44 ta autosoma + 3, 4 ta
jinsiy xromasoma va 94, 96 ta DNK (xromatid)
boʻladi.

🎗 Anafazada 4n 4c holat boʻlsa, 88 ta autosoma
+ 6, 8 ta jinsiy xromasoma (har bir qutbda 44 +
3, 4) va 94, 96 ta DNK (xromatid) boʻladi.

🎗 Telofazada 2n 2c holat boʻlsa, 44 ta
autosoma + 3, 4 ta jinsiy xromasoma va 47, 48
ta DNK (xromatid) boʻladi.

Biologiya Nazariya, [30.04.20 18:18]
✍�30. Geneologik (shajara) usulini dastlab
F.Galton joriy etgan.

✍�31. N.I.Vavilov ekspeditsiya natijalari
asosida seleksiya nazari- yasi uchun muhim
hisoblangan, umumiy xulosalarni ishlab chiqdi.
Madaniy o'simliklarning kelib chiqishini 7
markazga bo'ladi.

✍�32. Akademik Sodiq Mirahmedov
Meksikadan keltirilgan vilt- ga chidamli
yovvoyi g'o'za bilan O'zbekistonda yaratilgan
viltga chidamsiz g'o'za navini chatishtirib viltga
chidamli “Toshkent-1”, ✅
“Toshkent-2”, ✅
“Toshkent-3” ✅ navlari yaratgan.

✍�33. O'tgan asrning 20- yillarida rossiyalik
olim G.D.Karpechenko karam bilan turpni
chatishtirishda qo'l- lashga muvaffaq bo'ldi.

✍�34. Nabijon Nazirov va Oston Jalilovlar
tomoplnidan g‘o‘zaning serhosil
AN- 402, ✅
Samarqand-3, ✅
Yulduz ✅ kabi navlari yaratil

✍�35. A.M.Muzaffarov, M.I.Mavloniy,
S.Asqarova, A.Xolmurodov va boshqalar
mikrobiologiya fanining rivojlanishiga katta
hissa qo'shdilar.

✍�36. A.Muzaffarov va uning shogirdlari
xlorella suv o'tidan chorva mollarining
mahsuldorligini oshirishda va bir qator suv
o‘tlaridan ifloslangan suv havzalarini
tozalashdan keng miqyosda foydalanishni yo'lga
qo'ydilar.

✍�38. M.Mavloniy bir qator achitqi
zamburug'larini o'rganib, ularni novvoychilik,
chorvachilik va boshqa sohalar uchun achitqilar
tayyorlash texnologiyalarini yaratdi.

✍�39. G'o'za kolleksiyasini yaratishda
akademik J.A.Musayev va uning shogirdlarining
xizmatlari katta.

✍�40. Sodiq Mirahmedov tomonidan yaratilgan
viltga chidam¬li
“Toshkent-1”, ✅
“Toshkent-2”, ✅
“Toshkent-3” ✅navlari, akademiklar Nabijon
Nazirov va Oston Jalilovlar tomonidan
g'o'zaning serhosil
“AN-402”, ✅
“Samarqand-3”, ✅
“Yulduz” ✅kabi navlari mashhurdir.

✍� 41. Professor S. Raxmanqulov izdoshlari
bilan birgalik- da g'o'zaning
“Umid”,✅
“Oqqo'rg'on-2”✅,
“Mang'it-1”, ✅
“Mang'it-2”,✅
“Is-tiqlol-14”✅,
“Sulton”✅ kabi navlarni yaratishdi.

Biologiya Nazariya, [01.05.20 03:41]
📊 Shershevskiy-Terner
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬

48

🔴 Bu sindrom faqat ayollarda uchraydi

🔴 Bunday kasalga chalingan ayollarda jinsiy
xromosoma soni bittaga kamayib, XO bo‘lib
qoladi. Natijada diploid to‘plamdagi
xromosomalar soni 45 ta bo‘ladi.

🔴 Bunday ayollarning bo‘yi juda past bo‘ladi.
Ularda tuxumdon rivojlanmagan, ikkilamchi
jinsiy belgilar juda sust namoyon bo‘ladi.

🔴 Shershevskiy-Terner sindromi kasalligi o‘rta
hisobda yangi tug‘ilgan 5000 ta qizdan bittasida
uchraydi.

📌 Shershevskiy-Terner sindromida autosomalar
44 ta + jinsiy xromasomalar 1 ta = 45 ta

♻� Interfazani G¹ davrida 2n 2c holat boʻlsa,
demak bu sindromda 44 ta autosoma + 1 ta
jinsiy xromasoma va 45 ta DNK (xromatid)
boʻladi.

♻� S va G² davrlarida 2n 4c holat boʻlsa, 44 ta
autosoma + 1 ta jinsiy xromasoma va 90 ta DNK
(xromatid) boʻladi.

🌀Mitozning profaza va metafaza bosqichlarida
2n 4c holat boʻlsa, 44 ta autosoma + 1 ta jinsiy
xromasoma va 90 ta DNK (xromatid) boʻladi.

🌀Anafazada 4n 4c holat boʻlsa, 88 ta autosoma
+ 2 ta jinsiy xromasoma (har bir qutbda 44 + 1)
va 90 ta DNK (xromatid) boʻladi.

🌀Telofazada 2n 2c holat boʻlsa, 44 ta autosoma
+ 1 ta jinsiy xromasoma va 45 ta DNK
(xromatid) boʻladi.

Tuzuvchi👇👇

Biologiya Nazariya, [08.05.20 20:26]
OLIMLAR NOMLARI

➡� Arastu -  zoologiyaga oid dastlabki
asarlarni eramizdan 4 asr oldin yozilgan. U oz
asarida 500 ga yaqin hayvon haqida yozgan.
➡�Anton Levenguk 16-17 asrlarda
mikroskopda korinadigan hayvonlarni kashb
qilgan.
➡� Karl Linney  18-asrda hayvonlar
klassifikasiyasini yaratgan. (tur, urug, turkum,
sinf)
➡� Charliz Darvin 19 asrda hayvonlarni
organib Evolitsion talimotni yaratdi.
➡� Kashkarov Hayvonlar ekoligiyasini
organgan.
➡� L.M. Isayev va P.F.Baroviskiy-Orta
Osiyoda rishta, Leyshmaniya, Bezgak paraziti
tugatilishiga sabab bolishdi.
➡� T.Z.Zoxidov, O.P.Bokdanov  Umrtqali
hayvonlarni organgan,
➡� A.M.Muhamadiyev , V.V. Yahontov,
A.T.Tolaganov, J,A, Azimov. M.A.Sultonov.
S.M.Alimuhamedov Umrtqasiz hayvonlarni
organgan.
➡� K.I.Skryabin - uning boshchiligida
Gelmintlarni organish va unga qarshi kurash
usullarni ishlab chiqilgan.
➡� Ibn Sino Tip qonunlari asarida dorvor
giyohlar bilan odamdan parazit gelmintlarni
haydash haqida yozgan.
➡� A.T.To'laganov-osimliklar gelmentlarni
o'rgangan.
➡� M.A.Sultonov I.A.Azimov. E.X.Ergashev
Yovvoyi va uy hayvonlari germenlarini
organgan..
➡�A.O.Kavaleviskiy  Lansertnikni kashf
etgan.
➡� F.Lefler va P.Frosh uy hayvonlarda
uchraydigan oq sil kasaligining qozgatuvchi
virus bakteriyali filterni ota olishini aniqlagan.

Biologiya Nazariya, [11.05.20 14:02]
Real™®
➡�Monoduragay irsiylanish (to'liq)⬅�
📌 Fenotipik sinf 2⃣ 3:1
📍Genotipik sinf 3⃣ 1:2:1

➡�Monoduragay irsiylanish (chala) ⬅�
📌Fenotipik sinf 3⃣ 1:2:1
📍Genotipik sinf 3⃣   1:2:1

➡�Monoduragay irsiylanish(Bekros) ⬅�

49

📌Fenotipik sinf 2⃣ 1:1
📍Genotipik sinf 2⃣   1:1

➡�Diduragay irsiylanish (to'liq) ⬅�
📌Fenotipik sinf 4⃣
         - 9:3:3:1
📍Genotipik sinf 9⃣
       - 1:2:2:1:2:2:4:1:1

➡�Diduragay irsiylanish (chala) ⬅�
📌Fenotipik sinf 9⃣
      - 1:2:2:1:2:2:4:1:1
📍Genotipik sinf 9⃣
      - 1:2:2:1:2:2:4:1:1

➡�Diduragay irsiylanish (Bekros)⬅�
📌Fenotipik sinf 4⃣ 1:1:1:1
📍Genotipik sinf 4⃣ 1:1:1:1

➡�Triduragay irsiylanish ⬅�
📌Fenotipik sinf 8⃣
      - 27:9:9:9:3:3:3:1
📍Genotipik sinf 2⃣7⃣
       ➖➖➖➖➖

➡�Triduragay irsiylanish (Bekros) ⬅�
📌Fenotipik sinf 8⃣
     - 1:1:1:1:1:1:1:1
📍Genotipik sinf 8⃣
     - 1:1:1:1:1:1:1:1

Biologiya Nazariya, [14.05.20 15:41]
Bilib qo'y shuni kerak boladi👨💻

🅰� Allel va allel boʻlmagan genlar.

🔵 Allel genlarning oʻzaro taʼsir etish xillari
quyidagilar...
1) Dominantlik
2) Retsessivlik
3) Oʻta dominantlik
4) Chala dominantlik
5) Kodominantlik

🔴 Allel boʻlmagan genlarning oʻzaro taʼsir etish
xillari quyidagilar...
1) Komplementar
2) Epistaz
3) Polimer irsiylanish

Manba®



Biologiya Nazariya, [14.05.20 20:18]
📕KOMPLEMENTARIYA
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬

📗 Komplenentar irsiylanishda (lotincha
complement-toʻldiruvchi) —  bir asosiy gen
ikkinchi toʻldiruvchi gen tasir qiladi.

Masalan.

🎯  Xoʻrozlar toj shakli...(F² 9:3:3:1)
Yongʻoqsimon — A_B_
Gulsimon — A_bb
Noʻxatsimon — aaB_
Oddiy — aabb

🎯  Xoldor toʻti pat rangi.(F² 9:3:3:1)
Yashil — A_B_
Havorang — A_bb
Sariq — aaB_
Oq — aabb

🎯  Noʻxat guli... (F² 9:7)
Qizil — A_B_
Oq — A_bb, aaB_ , aabb

🎯  Qovoq mevasi.. (F² 9:6:1)
Yumaloq (sharsimon) - A_bb, aaB-
Gardishsimon — A_B_
Uzunchoq — aabb

🎯  Komplementar irsiylanishda F² da ajralish
9:7, 9:3:3:1, 9:3:4, 9:6:1 nisbatlarida boʻladi.

📗 Komplementar irsiylanishning eng xarakterli
tomoni ota-onaga oʻxshmagan organizmlarni
rivojlanishi birinchi va ikkinchi avlodlarda
kuzatiladi.

50

Biologiya Nazariya, [14.05.20 20:19]
📗 EPISTAZ
▬▬▬▬▬▬

🔊 Epistaz — bir genning unga noallel ikkinchi
gendan ustun kelishi. Epistaz dominant yoki
retsessiv boʻlishi mumkin.

🔊 Oʻziga allel boʻlmagan bironta genning
taʼsirini toʻsib oʻzining belgisini yuzaga
chiqaruvchi genga - epistatik gen, belgini
yuzaga chiqara olmaydigan genga gipostatik gen
deyiladi.

Masalan ...

🌀  Piyozda... (F² 13:3)
Oq — I_A_ , I_aa, iiaa
Rangli — iiA_

🌀  Itlarda jun rangi... (F² 12:3:1)
Oq — I_A_ , I_aa
Qora — iiA_
Jigarrang — iiaa

🌀  Tovuqlarda pat rangi. (F² 13:3)
Oq — I_C_ , iicc
Qora — iiC_

🌀 Epistazda F² da ajralish dominant epistazda
13:3, 12:3:1 nisbatlarda, Retsessiv epistazda esa
9:3:4 nisbatda boʻladi.

🔊 Epistazning xarakterli tomoni ota-onaga
oʻxshamagan organizmlarni rivojlanishi faqat
ikkinchi avlodda kuzatiladi.

📗 EPISTAZ
▬▬▬▬▬▬

🔊 Epistaz — bir genning unga noallel ikkinchi
gendan ustun kelishi. Epistaz dominant yoki
retsessiv boʻlishi mumkin.

� Oʻziga allel boʻlmagan bironta genning
taʼsirini toʻsib oʻzining belgisini yuzaga
chiqaruvchi genga - epistatik gen, belgini
yuzaga chiqara olmaydigan genga gipostatik gen
deyiladi.

Masalan ...

🌀  Piyozda... (F² 13:3)
Oq — I_A_ , I_aa, iiaa
Rangli — iiA_

🌀  Itlarda jun rangi... (F² 12:3:1)
Oq — I_A_ , I_aa
Qora — iiA_
Jigarrang — iiaa

🌀  Tovuqlarda pat rangi. (F² 13:3)
Oq — I_C_ , iicc
Qora — iiC_

🌀 Epistazda F² da ajralish dominant epistazda
13:3, 12:3:1 nisbatlarda, Retsessiv epistazda esa
9:3:4 nisbatda boʻladi.

🔊 Epistazning xarakterli tomoni ota-onaga
oʻxshamagan organizmlarni rivojlanishi faqat
ikkinchi avlodda kuzatiladi.



Biologiya Nazariya, [18.05.20 10:48]
💎Daryo qisqichbaqasining asosiy ozig‘i suv
o‘tlari, kasal hayvonlar (mollyuskalar,
hasharotlar lichinkasi), ularning murdalari
hisoblanadi.
💎Qisqichbaqasimonlar baliqlar, tishsiz kitlar va
boshqa dengiz hayvonlarining asosiy ozig‘i
hisoblanadi.
💎zaxkash (eshakqurt) o‘simlik qoldiqlari bilan
oziqlanadi
💎Butli o‘rgimchak pashsha, kapalak va boshqa
mayda hasharotlar bn oziqlanadi.
💎O‘rgimchaklarning ko‘pchilik turlari yirtqich
bo‘lib, pashsha, chivin kabi hasharotlarni qirib
foyda keltiradi
💎Qoraqurt chigirtka, qo‘ng‘iz, qandala va
boshqa hasharotlar bilan oziqlanadi
💎Sariq falanga yirtqich bo‘lib, kechasi ovga
chiqadi. U turli hasharotlar, mayda sudralib
yuruvchilar bilan oziqlanadi.

51

💎chayon Yo‘lida uchragan har xil
bo‘g‘imoyoqlilar, asosan o‘rgimchak va
hasharotlarni yeydi
💎kanalar turli hayvonlar va odam tanasidan qon
so‘rib parazitlik qiladi.
💎Qattiq o‘simlik va hayvonlar to‘qimalari bilan
oziqlanadigan hasharotlar__ qo‘ng‘izlar,
chigirtkalar, chumolilar, beshiktervatarlar
💎Yashil bronza qo‘ng‘izi o‘simliklar guli, yosh
barglari va yetilmagan mevalari bilan oziqlanadi
💎Bronza qo’ng’iz Qurtlari chirib, uvalanib
ketgan yog‘och qoldiqlari bilan oziqlanadi.
💎Yashil bronza qo‘ng‘izi gullarning changi va
boshqa qismlari, uning qurtlari esa chirindi bn
oziqlanadi
💎Ninachi zararkunanda va qon so‘ruvchi
hasharotlarni qirib, foyda keltiradi.
Ninachilarning lichinkalari chivinlar, kunliklar
va boshqa hayvonlarning suvda yashaydigan
lichinkalari bilan oziqlanadi.
💎chigirtkalar tez ko‘payib, juda katta gala hosil
qiladi. Bunday gala harakat qilganida yo‘lida
uchraydigan hamma o‘simliklarni yeb
ketaveradi.
💎Cho‘l va dashtlarda keng tarqalgan hasva
qandalasi donli ekinlar doni va bargini so‘rib
oziqlanadi
💎To‘shak qandalasi xonadonlarda yashaydi;
odam va hayvonlar qonini so‘radi.
💎Termitlar o‘simlikning yog‘ochlik qismi bilan
oziqlanadi.
💎Kapalaklar gul nektari bilan oziqlanadi.
💎Karam kapalagining qurti karam, sholg‘om,
turp, achambiti kabi karamdoshlar oilasiga
mansub o‘simliklarning bargi bilan oziqlanadi.
💎tut ipak qurti kapalagi oziqlanmaydi
💎tut ipak qurti tut bargi bilan oziqlanadi
💎Ishchi arilar tuxumdan chiqqan qurtlarni gul
changi va asal bilan boqadi.
💎Ishchi chumolilar chala hazm bo‘lgan oziq
bilan qurtlar, navkarlar va ona chumolini
boqishadi.
💎Kеngbargli va nina bargli o‘rmonlarda
yashaydigan sariq o‘rmon chumolisi
zararkunanda hasharotlarni qirib, daraxtlarni
himoya qiladi.
💎O‘rta Osiyo cho‘llarida tarqalgan chopqir
faeton chumoli mayda zararkunanda hasharotlar,
o‘simliklar doni va mevasi bilan oziqlanadi.
💎Cho‘l va sahrolarda uchraydigan qir chumoli
o‘simliklar doni bilan oziqlanadi
💎Xonadonlarda yashaydigan sariq fir’avn
chumolisi sara shirinliklarni xush ko‘radi.
💎Bog‘ qora chumolisi shira bitlari ajratgan
suyuqlikni yalab, ularni yirtqich hasharotlardan
himoya
qiladi.
💎Uy pashshasi oziq-ovqat mahsulotlarini
xartumchasi bilan yalab oziqlanadi.
💎Chivinlar ning urg‘ochisi odam va hayvonlar
qonini so‘radi.
💎Erkak chivinlar o‘simlik shirasi bilan
oziqlanadi.
💎Iskabtoparlar Hayvonlar va odam qonini
so‘radi
💎So‘nalar hayvonlar terisini jag‘lari yordamida
teshib, qonini so‘radi.
💎Bo‘kalarning qurtlari qoramollar terisi ostida,
otlar oshqozoni va qo‘ylarning burun
bo‘shlig‘ida parazitlik qilib, ularning
mahsuldorligini kamaytiradi
💎Hasharotlar qaldirg‘ochlar, qizilishtonlar,
chittaklar va boshqa qushlar, sutemizuvchilardan
ko‘rshapalaklar va tipratikanlar, deyarli
ko‘pchilik kaltakesaklar, suvda ham quruqlikda
yashovchilar, bir qancha baliqlarning asosiy
ozig‘i hisoblanadi.
💎donxo‘r qushlar ham o‘z bolalarini
hasharotlar bilan boqadi.
💎O‘laksaxo‘r va go‘ngxo‘r qo‘ng‘izlar,
ko‘pchilik pashshalarning qurtlari hayvonlarning
murdasi va tezagi bilan oziqlanadi
💎Donli ekinlarga osiyo chigirtkasi va xasva,
💎sabzavot va poliz ekinlariga shiralar,
💎mevalarga olma qurti
💎g‘o‘zaga g‘o‘za tunlami,
💎kartoshkaga kolorado qo‘ng‘izi katta ziyon
keltiradi

Biologiya Nazariya, [24.05.20 15:30]
Uy hayvonlari necha yil umr ko'radi?

52

Barchamiz, ayniqsa qishloq joylarda yoki hovli
uylarda yashovchilar u yoki bu uy hayvonini
parvarishlaymiz. Odamzot hayvonlarni qo'lga
o'rgatganidan keyin ular uning doimiy
yo'ldoshiga aylanishgan. Bugun mana shu uy
hayvonlarining necha yil yashashi bilan tanishib
chiqamiz:

🐕 It - o'rtacha 7-16 yil
🐈 Mushuk - 12-18 yil
🐄 Qoramol - 20 yil
🐫 Ikki o‘rkachli tuya - 50 yil
🐪 Bir o‘rkachli tuya - 40 yil
� Lama - 20 yil
🐑 Qo'y - 10-12 yil
🐐 Echki - 15-18 yil
🐎 Eshak - 25-30 yil
🐎 Ot - 25-30 yil
🐇 Quyon - 8-12 yil
🐖 Cho'chqa - 15-20 yil
� Tipratikan - 2-5 yil
� To‘ti - 35-50, hatto 100 yilgacha
🐓 Tovuq - 5-10 yil
� Kurka - 3-5 yil
� O'rdak - 5-10 yil
� G'oz - 10-24 yil
🕊Kabutar - 5-10 yil
🐝 Asalari - 5-6 hafta
🐛 Tut ipak qurti - 20-33 kun

👉

Biologiya Nazariya, [09.06.20 11:19]
📌Oqsil nomi tuxum oqi so‘zidan kelib chiqqan.
Ilmiy adabiyotlarda protein (yunoncha protein
«birinchi, eng muhim» ma’nosini beradi) termini
bilan atash qabul qilingan. Oqsillar hujayradagi
boshqa molekulalardan yuqori molekulyar
massali bo‘lishi bilan farqlanadi.
Oqsillarning elementar tarkibi quyidagicha:
➡�-->uglerod 50–54 %,
➡�-->kislorod 21–23 %,
➡�-->azot 15–17 %,
➡�-->vodorod 6,5–7,3 %
➡�-->oltingugurt 0,5 %.
Uglevod va lipidlarda azot uchramaydi
O‘rtacha oqsilning molekula massasi 30-40
ming D (dalton) deb qabul qilsak, u uglevod va
lipidning molekulyar massalaridan ancha
yuqoridir.
Glyukozaniki 180,
neytral yog‘niki 420,
moy kislotaniki 88 ga teng.
Bunday farqning asosi shundaki, oqsillar yuksak
polimer birikmalardir. Ular bir xil sodda
molekula monomerning o‘nlab, yuzlab, minglab
o‘zaro birikishidan hosil bo‘lgan.✅✅

Biologiya Nazariya, [09.06.20 21:45]
BIOLOGIK ATAMALAR
✅✅✅✅✅✅✅✅✅

➡�Adenozindifosfat, ADF –  adenin, riboza
va ikkita fosfat kislota qoldig‘idan iborat
bo‘lgan nukleotid.

➡� Allofen –  allo...  (yunoncha allos –
boshqa, yot), gen  mutatsiyalari emas, balki
somatik gibridizatsiya  yoki transplantatsiya
natijasida hosil bo‘lgan, genetik jihatdan
aralashgan  fenotip.  Allofen iborasi 1955-yilda
Y. Xadorn tomonidan kiritilgan.

➡�Amitoz – hujayraning xromosomalar
hosil qilmasdan to‘g‘ridan to‘g‘ri, mitoz
bo‘lmagan bo‘linishi.

➡�Antigenlar –  organizm tomonidan yot
moddalar kabi qabul qilinadigan va maxsus
immun reaksiyasini keltirib chiqaradigan
moddalar.

➡�Batsillalar –  tayoqchasimon  ko‘rinishga
ega bo‘lgan bakteriyalar.

➡�Biotexnologiya  –  tirik organizmlar va
ularda kechadigan jarayonlardan ishlab
chiqarishda  foydalanish.

➡�Blastula – ko‘p hujayrali organizmlarning
blastulatsiya bosqichidagi murtagi.

➡�Blastulatsiya –  ko‘p hujayrali hayvonlar
tuxumi bo‘linishining oxirgi davri. Bu davrda
murtak blastula deb ataladi.

53

➡�Divergensiya – lotincha ajralish. Belgi-
xossalarning bir-biridan farqlanishi.

➡�Dizruptiv –  bir populatsiya doirasida bir-
biridan farqlanuvchi bir nechta polimorf
formalarning hosil bo‘lishiga olib keluvchi
tabiiy tanlanishning bir shakli.

➡�Elektroforez – molekulalarni elektr
maydoniga  joylashtirilgan maxsus gel ichida
kattaligiga ko‘ra bir-biridan ajratish usuli.

➡�Ekssiziya –  (inglizcha “excision” –
chiqib  ketish) profagning bakteriya
genomidan  chiqib  ketish jarayoni.

➡�Endonukleaza – DNK zanjirining kesuvchi
qismlari

Biologiya Nazariya, [11.06.20 13:41]
Ф А К Т Л А Р(давоми)
* Ниначи энг тез учувчи  ҳашарот  бўлиб
тезлиги 57 км/соат гача етказа олади.
* Бризгун балиғи 1.5 метр масофадаги
ўлжасини оғзидан сўлак отиб, ўзиники
қилиши мумкин.
* Сайёрамизда балиқлар 400 милион йилдан
буён яшаб келишади.
* Скумбрия ва тунец ҳаракатланишдан
тўхтаса, ўлади.
* Чигиртка олд оёқлари билан эшитади.
* Илон  тили билан товуш тебранишларини
ҳис этади.
* Суварак бошсиз 9 кун яшаши мумкин,
шундан сўнг очликдан ўлади.
* Ниначи 24 соат умр кечиради.
* Жирафа 21 дюмли тили билан қулоғини
тозалаши мумкин. У сувсизликка туядан кўра
чидамлироқ.
* Типратиканнинг юраги минутига 300 марта
тепади.
* Бегемот оғзини очганда баландлиги 4
футли бола кириши мумкин.
* Капалаклар таъмни оёқлари ёрдамида
сезади.
* Филлар сакрай олмайдиган ягона
сутемизувчилардир.
* Денгиз юлдузларининг мияси йўқ.
* Қутб айиқлари чапақай бўлишади.
* Колибри деган қуш осмонда бошқа қушлар
каби олд тарафи эмас, орқаси билан ортга
қараб учади;
* Оқ кит юрагининг катталиги “Фольксваген
Қўнғиз” автомобили билан тенг.
*Буқаламуннинг тили танасидан икки
баробар узун бўлади.
* Мувозанатни ва аэродинамик
хусусиятларини аниқ ушлаб туриш учун
бургутнинг бир қанотидан пат тўкилса,
иккинчи қанотидан ҳам худди ўшандай пат
тўкилади.
* Ўрдак сайраганда унинг товуши акс-садо
бермайди.

Biologiya Nazariya, [12.06.20 08:51]
☝�Ички аъзоларимиз қанақалиги ҳақида
эшитганмисиз
Биз ҳеч қачон ички аъзоларимиз безовта
қилмагунча улар ҳақида эсламаймиз, лекин
улар туфайли биз нафас оламиз,
озиқланамиз, юрамиз ва бошқалар.

✅ 1. Ичимиздаги энг катта ички аъзо бу –
ингичка ичакдир.

✅ 2. Инсон юраги шундай босим яратадики,
хатто қон 7 метр баландликка сочилиши
мумкин.

✅ 3. Ошқозонда ҳосил бўладиган кислота
ҳатто бритва лезвиясини бутунлай емиришга
қодир.

✅ 4. Инсон танасидаги томирларнинг
умумий узунлиги – 96 кмга яқин.

✅ 5. Ошқозон ҳар 3-4 кун ичида мутлоқ
янгиланади.

✅ 6. Ўпкани ёйгандаги умумий юза теннис
майдонининг юзи билан тенг.

✅ 7. Аёл кишининг юраги эркак кишининг
юрагига нисбатан тезроқ уради.

✅ 8. Олимларнинг айтишича жигарнинг
500дан ортиқ функциялари мавжуд.

54

✅ 9. Аорта томирнинг диаметри боғ суғориш
қувири диаметрига тенг.

✅ 10. Юрак сиғиши учун чап ўпка
ўнгдагисидан кичикроқ.

✅ 11. Ички органларни кўп қисмини олиб
ташлаб ҳам узоқ вақт яшаш мумкин.

✅ 12. Буйрак ости безлари инсон умри
давомида ўз размерини ўзгартириб боради.

SubhanAlloh. Alhamdulillah. Allohu Akbar.

Biologiya Nazariya, [12.06.20 09:19]
GULLI OʻSIMLIKLARDA xromasoma
nabori...

✓ Mikrospora → n(gaploid)
✓ Tuxum hujayra → n(gaploid)
✓ Spermiy → n(gaploid)
✓ Arxeospora → 2n(diploid)
✓ Markaziy hujayra 2n(diploid)
✓ Urugʻlangan markaziy hujayra yoki
✓ Endosperm → 3n(triploid)
✓ Birlamchi jinsiy hujayra → 2n

✓ CHANG bilan URUGʻ soni teng.


1⃣ — 1ta urug' hosil bo'lishi uchun chang
donasidan 1 mikrospora qatnashadi.

2⃣ — 1ta mikrospora 2 ta spermiy hosil qiladi.

3⃣ — 2 ta spermiy 1 ta urug' hosil bo'lishida
ishtirok etadi.

4⃣ — Urugʻ hosil boʻlishida 1ta arxeospora
qatnashadi .

Biologiya Nazariya, [13.06.20 11:43]
✔�Xordalilar tipi✔�

✔�Qon aylanish sistemasiga oid malumotlar

✔�Baliqlar sinfi - - >Qon aylanish sistemasi
yurak, qorin va orqa aortalari, arteriya, vena va
kapillyardan iborat. Yuragi yurak qorinchasi va
bo‘lmasidan iborat. Arteriya qoni jabralardan
chiqib, umurtqa pog‘onasi ostidan butun tana
bo‘ylab o‘tadigan orqa aortaga keladi.

✔�Amfibibiyalar sinfi - - ->Yuragi 3 kamerali,
oʻpkasiz Suvda va quruqlikda yashovchilar
yuragi 2 kamerali. Yuragining chap boʻlmasiga
arteriya qoni, oʻng boʻlmasiga vena qoni va
teridan arteriya qoni keladi. Arteriya va vena
qoni yurak qorinchasida aralashib ketadi.

✔�Reptilyalar sinfi - - > Qon aylanish doirasi 2
ta, yuragi 3 kamerali, yurak qorinchasida chala
parda toʻsiq boʻladi.Qoni yurak qorinchasida
aralashib ketadi. Faqat timsoxlar yuragi
qorinchasi toʻliq 2 ga boʻlingan, yuragi 4
kamerali. Timsohlar qoni yurak qorinchalarisan
chiqqandan so'ng aralashadi.

✔�Qushlar sinfi - - > Qon aylanish sistemasi
ikkita qon aylanish doirasidan iborat.
Yuragi to‘rt kamerali: ikkita yurak bo‘lmasi va
ikkita qorinchadan
iborat. Shuning uchun arteriya va vena qoni
tamoman
ajralgan bo‘lib, yurakdan tanaga kislorodga boy
arteriya qoni keladi.

✔�Sutemizuvchilar sinfi - - > Qon aylanish
sistemasi ikkita qon aylanish doirasidan iborat.
Yuragi to‘rt kamerali: ikkita yurak bo‘lmasi va
ikkita qorinchadan
iborat. Shuning uchun arteriya va vena qoni
tamoman
ajralgan bo‘lib, yurakdan tanaga kislorodga boy
arteriya qoni keladi. Qon aylanishidegu farqi
aorta yoylari saqlanib qolgan

Biologiya Nazariya, [13.06.20 11:43]
🔥Qon Guruhlari🔥

✅Abituriyentlar uchun maxsus tuzilgan

👉I- qon guruhi. Eritrotsitlarda Aglutenegen A
va B yo'q. Plazmada Aglutinin alfa va betta
(universal donor. Qon bera oladi I-II-III-IV qon

55

guruhli odamlarga, faqat I qon guruhli
odamlardan qon oladi)

👉II-qon guruhi. Eritrotsitlarda Aglutenegen A,
Plazmada Aglutinin betta(qon bera oladi II-IV
qon guruhli odamlarga, I-II qon guruhli
odamlardan qon oladi )

👉III-qon guruhi. Eritrotsitlarda Aglutenegen B,
Plazmada Aglutinin alfa(qon bera oladi II-IV
qon guruhli odamlarga, I-III qon guruhli
odamlardan qon oladi)

👉IV- qon guruhi. Eritrotsitlarda Aglutenegen A
va B, Plazmada Aglutinin alfa va betta yo'q
(universal retsipiyent. qon bera oladi faqat IV
qon guruhli odamlarga, qon oladi I-II-III-IV
guruhli odamlardan)

Biologiya Nazariya, [15.06.20 12:01]
Masala ishlashda kerak bo'ladigan ma'lumotlar
❇� Nukleotid - azot asosi , uglevod qoldig'i va
fosfat kislotadan iborat birikma
❇� Nukleozid - nukleotiddan fosfat kislota
ajratilgandan keyin qolgan azot asosi va
uglevoddan iborat ikki kompanentli birikma .

1950 - yilda Chorgraf barcha organizmlarning
DNK molekulasida A ( adenin ) soni T ( timin )
soniga , G ( guanin ) soni esa S ( sitozin ) ning
soniga doimo to'g'ri kelishini ( teng bo'lishini )
aniqladi .

Bundan xulosa qilishimiz mumkinki PURIN
ASOSLARI BILAN PIRIMIDIN ASOSLARI
SONI TENG
G+ A = T + S

YOKI :

G + T
  -------- =1
A + S
DNK - zanjiridagi nukleotidlar bir - biri bilan
komplementarlik qoidasiga binoan
bog'lanadi.Doimo bitta zanjirdagi A qarshisida
2- zanjirda T bo'lsa , G qarshisida S bo'ladi .
Masalan ; DNK ning 1 ta zanjiridagi nukleoitlar
ketma - ketligi AGSTSSATGGATTGS bo'lsa ,
2- zanjirda TSGAGGTASSTAASG , shu
tartibda nukleotidlar joylashadi .

DNK da har bir nukleotid orasidagi masofa 0,34
nm yoki 3,4 A° ( angestrum ) ga teng . Har bir
nukleotidning o'rtacha massasi 330 D ( dalton ) .
DNK ning molekular massasi juda katta . Butun
holda ajratib olingan eng katta DNK ning
molekular massasi 10 9 daltonga teng . DNK
ning bir marta to'liq aylanishi 10 juft
nukleotiddan iborat bo'lib , uzunligi 34 A ° ga
teng
DNK tarkibidagi nukleotidlar vodorod bog'lar
orqali bog'lanadi .
A va T o'rtasida ikkita vodorod bog' ( A=T )
G va S o'rtasida esa uchta vodorod bog' bo'ladi
.
A va G yoki S va T o'rtasida vodorod bog'lar
bo'lmaydi .
RNK asosan bitta zanjirdan iborat bo'lib unda
vodorod bog'lar bo'lmaydi .

Biologiya Nazariya, [20.06.20 14:45]
BALIQLAR
🛑Hazm qilish sistemasi:
🔜Og‘iz bo‘shlig‘i--->Halqum --->Qizilo‘ngach-
-->Oshqozon(ba'
  zilarida rivojlanmagan) --->Ichak --->
Klokaga☑�

🔴Nafas olish sistemasi:
  ➡�Jabra, (Jabra ravoqlari, jabra qopqoqlari,
jabra qilchalari)☑�

⭕�Qon aylanish sistemasi:
➡�Yurak, Qorin va orqa aortalari, arteriya,
vena va kapillyardan iborat. Yuragi yurak
qorinchasi va bo‘lmasidan iborat.
  🔄Yurak(CO₂) -->Jabra (CO₂-beradi, O₂-oladi)
--- >Orqa aorta(O₂ va CO₂ almashinuvi
tòqimalarda) ----> Qorin aorta (O₂ va CO₂
almashinuvi tòqimalarda)----> Yurak.☑�

🔵Ayrish sistemasi:
➡�Tasmasimon qo‘ng‘ir-qizg‘ish buyraklar 1
juft---> Ikkita siydik yo‘li ---> Qovuq -->Anal
teshigi orqasida Maxsus teshik☑�

56

Biologiya Nazariya, [21.06.20 07:34]
Hayvonlarning oziqlari
💎Amyoba-- bakteriyalar, mayda suv o‘tlari va
organik qoldiqlar bilan oziqlanadi.
💎Evglena--> xlorofill pigmenti yordamida
fotosintez qiladi. qorong‘ida hayvonlar
singari tayyor organik moddalar bilan oziqlanadi
💎Tufelka bakteriyalar bilan oziqlanadi.
💎gidra dafniya, siklop, baliq chavoqlari bilan
oziqlanadi
💎Meduzalar yirtqich bo‘lib,
qisqichbaqasimonlar, chuvalchanglar,baliq
chavoqlari va boshqa mayda suv hayvonlari
bilan oziqlanadi.
💎Meduzalar baliqlar chavoqlarini yeb,
baliqchilikka birmuncha ziyon yetkazadi.
💎Planariya – yirtqich hayvon. U mayda suv
hayvonlari – chuvalchanglar,
qisqichbaqasimonlar va hasharotlarning
lichinkalari  bilan oziqlanadi.
💎Jigar qurti qoramol, qo‘y, echki, cho‘chqa,
tuya va boshqa yirik sutemizuvchilar jigarida
parazitlik qiladi
💎Qoramol tasmasimon chuvalchangi voyaga
yetgan davrida odamning ingichka ichagida,
lichinkasi qoramol muskuli, jigari va boshqa
organlarida parazitlik qiladi.
💎Odam askaridasi ingichka ichakda parazitlik
qiladi.
💎Exinokokk it, bo‘ri va tulkilar ichagida
parazitlik qiladi. Odam va o‘txo‘r hayvonlar
exinokokkning oraliq xo‘jayini, it va boshqa
yirtqich hayvonlar esa uning asosiy xo‘jayini
hisoblanad
💎Cho‘chqa tasmasimon chuvalchangi. voyaga
yetgan davrida odam ichagida, lichinkasi
cho‘chqalar muskulida uchraydi.
💎Rishta oyoq, ba’zan qo‘l tеrisi ostidagi
biriktiruvchi to‘qimada parazitlik qiladi.
Terining rishta bilan zararlangan joyida ho‘l
yara paydo bo‘ladi.
💎Bo‘rtma nematoda bodring, pomidor, qovun,
kartoshka, kanop, ba’zan g‘o‘zaga katta
ziyon yetkazadi.
💎Yomg‘ir chuvalchanglarining o‘zi ham
qushlar, ayrim sutemizuvchilar va tuproq
hayvonlari uchun oziq bo‘ladi.
💎qizil chuvalchanglar Ular turli suv hayvonlari,
shu jumladan, baliqlar uchun asosiy
oziq hisoblanadi.
💎Chuchuk suv chuvalchanglari akvarium
baliqlari uchun yemish sifatida ko‘paytiriladi.
💎Yomg‘ir chuvalchangi chiriyotgan o‘simlik
qoldiqlari bilan oziqlanadi; chirindini tuproq
bilan birga ichagidan o‘tkazadi
💎Zuluklarga chuchuk suvlarda yashab,
umurtqali hayvonlar qonini so‘radigan yoki
yirtqich hayot kechiradigan.hayvonlar
💎Suv shillig‘i o‘simliklar va suvdagi narsalarga
yopishgan bakteriyalar hamda mayda suv
o‘tlarini tili bn qirib oladi.
💎Tok shillig‘i, har xil yalang‘och shilliqlar
o‘simliklarning yashil qismi bilan oziqlanib,
ekinlarga katta ziyon keltiradi.
💎Ikki pallali mollyuskalar suvdagi
mikroorganizmlar va mayda organik zarralarni
filtrlab oziqlanishi tufayli suv havzalarining
tozalanishiga yordam beradi.
💎Baqachanoq suv bilan birga organik zarralar,
sodda hayvonlar va boshqa mikroskopik
jonivorlar bn oziqlanadi.
💎Kalmar, karakatitsa, sakkizoyoqning asosiy
ozig‘i krablar, baliqlar, mollyuskalar hisoblanadi

Biologiya Nazariya, [24.06.20 08:42]
Yodlab qo'ying 10 sinf

➡�Glitseraldegid -->Energetik almashinuvning
kislorodsiz bosqichi mahsuloti
➡�Glukoza --> Hujayraning nafas olish
jarayoni uchun energiya manbayi
➡�Maltoza --> Unayotgan urug‘ uchun
energiya manbayi
➡�Saxaroza --> Glukozaning asosiy manbayi
➡�Fruktoza--> Organizmda kechadigan
ko‘pchilik jarayonlar uchun energiya manbayi
➡�Selluloza--> O‘simlik hujayralari qobig‘iga
mustahkamlik beradi
➡�Xitin-->Zamburug‘ hujayrasi qobig‘i va
bo‘g‘imoyoqlilar tana qoplamiga mustahkamlik
beradi
➡�Riboza -->ATF va RNK molekulalari
strukturasini tuzishda ishtirok etadi

57

➡�Dezoksiriboza--> DNK nukleotidlari
tarkibiga kiradi
➡�Laktoza--> Sutemizuvchilarning suti
tarkibiga kiradi
➡�Kraxmal--> O‘simlik to‘qimalarida zaxira
modda sifatida
➡�Glikogen--> Hayvonlar to‘qimalarida zaxira
modda sifatida to‘planadi
➡�Geparin--> Hayvonlarda qon ivishiga
to‘sqinlik qiladi

Biologiya Nazariya, [27.06.20 15:26]
📌 ORGANIZMLARNING EMBRIONAL
RIVOJLANISHI

3 ta tipga ajratiladi .

1) lichinkali ontogenez .

2) lichinkasiz ontogenez .

3) Ona qornida rivojlanish .

ONTOGENEZ DAVRLARI

🅰� EMBRIONAL

🅱� POSTEMBRIONAL

🅰� EMBRIONAL RIVOJLANISH - 3 ta
bosqichi bor .


1) Maydalanish.

2) Gastrulyatsiya .

3) Birlamchi organogenez .

🅱�POSTEMBRIONAL RIVOJLANISH .

1 ) BEVOSITA -
QUSHLAR , SUDRALIB YURUVCHILAR ,
SUTEMIZUVCHILAR

2 ) BILVOSITA -

HASHAROTLAR , BALIQLAR , SUVDA
HAMDA QURUQLIKDA YASHOVCHILAR .

Biologiya Nazariya, [27.06.20 15:26]
#SITOLOGIYADAN_biroz.....

Ontogenez -- organizmlarning shaxsiy
rivojlanish jarayoni

Lichinkali ontogenez -- yassi chuvalchanglar,
baqalar, hashorotlar

Lichinkasiz ontogenez --  sudralib yuruvchilar,
qushlar

Ona qornida rivojlanish -- yuksak
sutemizuvchilar va odam.

Embrional davr -- zigota hosil bo'lib
tug'ilgungacha bo'lgan davr

Postemrional davr -- embrionni tug'ilishidan
o'limigacha bo'lgan davr

Maydalanish -- urug'langan tuxum hujayrani
bo'linib, blastulani hosil qilishi

Blastula -- maydalanishdan hosil bo'lgan ko'p
hujayrali embrion.

Blastosel -- blastulaning ichi suyuqlik bilan
to'lgan birlamchi tana bo'shlig'i

Gastrulyatsiya -- embrion hujayralari o'smaydi
va bo'linmaydi. Dastlabki ixtisoslashish belgilari
paydo bo'ladi

Ixtisoslashish -- embrionni ayrim qismlari va
hujayralarini vazifasi jihatidan farqlanishi.

Organogenez -- o'zak organlarining (nerv nayi,
horda, ichak naychasi) hosil bo'lishi.

Biologiya Nazariya, [27.06.20 21:18]
📚📚📚📚📚📚📚📚📚
Markaziy nerv sistemasi kasalliklari

58

Meningit - bosh va orqa miya pardalarining
yalliģlanishi

Ensefalit - bosh miya toqimasining yalliģlanishi

Miyelit - orqa miya toqimasining yalliglanishi

Polimiyelit - orqa miya bir necha segmentlari
nerv toqimasini yalliglanishi

Periferik ner sistemasi kasalliklari

Gangliolit - nerv tuguni kasalligi

Nevralgiya - sezuvchi nerv tolasi yalliglanishi

Nevrit - harakatlantiruvchi nerv tolasining
yalliglanishi

Biologiya Nazariya, [05.07.20 13:29]
✅TURNING POPULATSION
STRUKTURAS✅

🛑Populyatsiya- kelib chiqishi bir bo’lgan,
o’zaro erkin chatishib nasildor avlod beradigan
bitta arealda uzoq muddatdan buyon yashab
kelayotgan, shu turning boshqa populiyatsiya
individlaridan ayrim belgilari bilan farq
qiladigan organozimlar yig’indisiga aytiladi

🔴Populyatsiya – lot. “populus”-xalq, aholi,
degan manolarga ega xisoblanadi

🔝Populyatsiya turg’un ekologik sistema
hisoblanib , quydagi ko’rsatgichlar bilan
tavsiflanadi:

🔵 populyatsiya individlari o’rtasida o’zaro
chatishish natijasida doimiy ravishda sodir
bo’lib turadigan genlar almashinuvi natijasi-
genafond☑�

�har xil to’siq va tarqalish imkoniyatlari
cheklanganligi bilan bog’liq holda boshqa
populiyatsiyalardan alohidalashganligi☑�

�ko’payish jarayonida ishtirok etadigan yosh
individlar soni

⚫�genlar dreyfi, mutatsiyalar kabi evolutsion
omillarning ta’siri tufayli genlarning yangi
kombinatsiyasini kelib chiqishi bilan ☑�

�Populyatsiyaning muhim xususiyatlaridan biri
bu o’z o’zini boshqarish( gomoestaz “homoios”,
stasis- turg’un)☑�

🔝POPULYATSIYANING alohida olingan
individlardan farq qiluvchi xususiyatlari:☑�

�POPULYATSIYA INDVIDLAR SONI- o’sha
populyatsiyada ma’lum bir maydondagi
individlar sonini aks ettiradi.☑�

🔝Populyatsiya dinamikasi-vaqt oralig’i
mobaynida individlar sonining o’zgarishi .☑�

➡�Populiyatsiyada individlar soni
o’zgaruvchan bo’lsa ham lekn ular QUYI VA
YUQORI meyor chegarasiga ega (egallangan
areal kengligi vaoziq midoriga ) ☑�

➡�Tabiiy populiyatsiyalar soni
davriy(MUNTAZAM ) va nodavriy (AHYON-
AHYON) ravishda o’zgarishi mumkin.☑�

⬆�Bu har mavsumiy yoki bir necha yilda bir
sodir bo’ladi.

🔘Mavsumiyga hayot sikli qisqa, ya’ni bir necha
oy davom etadigan organizimlar( mayda
qisqichbaqasimonlar, pashsha va chivin kabi
hasharotlar, sichqonsimon kemiruvchilar)☑�

🔴Bir necha yilda bir marta (tulki, boyqush), har
ikki yilda meva beradi (olma, o’rik), kedr 4 yilda
meva beradi.☑�

☑�NODAVRIY: (qurg’oqchilik, qish
mavsumining odatdagidek kelmasligi, bahorgi
yog’ingarchilikni haddan tashqari bo’lishi kabi )
favqulodda holat yuz berganda ularning
MIGRATSIYASI tufayli yuz beradi.✅

✅POPULYATSIYA ZICHLIGI:✅

59

📌Hudud yoki ma’lum bir maydondagi
individlar soni bilan aniqlanadi. M: 1 ga yerda
100 ta daraxt, 1 ga basseynda 10000 ta baliq
yoki 1000 kg biomassa, 1m3 suvda 5 million
xlorella.

✅ZICHLIK bu orgnizimlarning
(miqdoriga)bog’liq ma’lum bir optimumga ega,
miqdrning optimum darajasidan har qanday
chetlanish bolganda ham populiyatsiyanning
ichki mexanizimlari ishga tushadi.
Ichki mexanizimlariga:

📌Areal kengyishida ham populiyatsiya
zichligi ortmaydi

📌 populiyatsiya zichligining ortishi nasl
qoldirishning pasayishi

📌o’limning ko’pyishi

📌 rivojlanish tezligining o’zgrishi

  📌emigiratsiya

✅JINSIY TARKIBI:

📌Erkak va urg’ochi organizimlarning o’zaro
nisbati bunga ko’ra populiyatsiyda individlar
sonini kelajakda qanday bo’lishi bashorot qilish
mimkin.

1�⃣A -75 % ur’ochi, 25 % erkak o’sib
borayotgan populiyatsiya
2�⃣B- 50 % U, 50 % E barqaror
3�⃣C-25 %U, 75 % E

✅YOSH TARKIBI:

1�⃣A- predreptoduktiv (jinsiy yetilmgan)
2�⃣B- reproduktiv (jinsiy voyaga yetgan)
3�⃣C- postrepruduktiv( qari, ko’pyish qobilyatini
yo’qoygan

✅TUG’ULUVCHANLIK:

📌Tug’uluvchanlik –invidlar sonining
o’zgarishining demografik xususiyati

✅O’LIM KO’RSATGICHI:

📌Vaqt birligi ichida nobud bo’lgan
organizimlar soni

1�⃣A= o’lim soni
2�⃣B=tug’uluvchanlik soni

☝�Populyatsiya –individlar sonining ortish
tezligi TUG’ULUVCHANLIK va O’LIM
ko’rstgichi bilan aniqlanadi.

1�⃣A/B=1 TURG’UN BOLADI
2�⃣A/B=1ORTADI
3�⃣A/B= 1>X POPULIYATSIYA SONI
KAMAYADI

Biologiya Nazariya, [05.07.20 19:43]
8 - SINF ODAM ANATOMIYASI BOYICHA
KASALLIKLAR.

1⃣. Sekretsiya bezlari ✅

Kretinizm ----- > Tiroksin yetishmasligi
natijasida yosh bolalarda aqliy va jismoniy
rivojlanishi sekinlashivi. ☑�
Miksidema ----- > Katta yoshli odamlarda
Qalqonsimon bez faoliyati pasayib , tiroksin
garmoni kam ishlab chiqarilishi. ☑�
Endemik Buqoq ----- > Suv tarkibida yod
yedishmasligi natijasida Qalqonsimon bez hajmi
kattarib shish paydo bolishi. ☑�
Bazedov Kasalligi ----- > Qalqonsimon bez
funksiyasi kuchayib , tiroksin garmoni kop
ishlab chiqarilishi natijasida moddalar
almashinuvi kuchayib , nerv sistemasi
qozg'aluvchanligi ortishi. ☑�
Tutqanoq ( tetaniya ) ------ > Qalqon oldi bezi
funksiyasi pasayib paratgarmon kam ishlab
chiqarilishi ☑�
Gigantizm ----- > Bolalarda Somatotrop garmoni
kop ishlab chiqarilishi. ☑�
Nanizm ----- > Bolalarda Somatotrop garmoni
kam ishlab chiqarilishi. ☑�
Akromegaliya ----- > Yoshi katta odamlarda
Somatotrop garmoni kop ishlab chiqarilishi. ☑�

60

Qandli diabet ---- > Insulin yetishmaganda
qonda qand miqdorining ortib ketishi. ☑�

Biologiya Nazariya, [06.07.20 22:48]
🌽🌽🌽🌽🌽�🌽🌽🌽🌽🌽🌽🌽🌽🌽🌽🌽

Ma'daniy o'simliklarning kelib chiqish
markazlari (Vavilov)✅

⛰ Janubiy Osiyo tropik markazi -- ma'daniy
o'simliklarning 50%i jumladan sholi,
shakarqamish va sabzavotlar.

⛰Sharqiy Osiyo markazi --- ma'daniy
o'simlikkarning 20%i jumladan soya va tariq

⛰ Janubiy-g'arbiy Osiyo markazi --- ma'daniy
o'simliklarning 14%i jumladan bug'doy, suli,
dukkaklilar, zig'ir, sabzi

⛰ O'rta yer dengizi markazi --- ma'daniy
o'simliklarning 11%i jumladan qand lavlagi,
beda, zaytun va karam

⛰ Abissiya(Efiopiya) markazi --- oq jo'xori,
arpa, banan,yovvoyi no'xot, kofe daraxti

⛰ Markaziy Amerika --- oshqovoq, loviya,
makkajo'xori, qalampir, g'o'za, kakao daraxti

⛰ Janubiy Amerika (And) -- kartoshka, tamaki,
ananas vatani.

Biologiya Nazariya, [07.07.20 12:47]
8 - SINF ODAM ANATOMIYASI BOYICHA
KASALLIKLAR.

1⃣. Sekretsiya bezlari ✅

Kretinizm ----- > Tiroksin yetishmasligi
natijasida yosh bolalarda aqliy va jismoniy
rivojlanishi sekinlashivi. ☑�
Miksidema ----- > Katta yoshli odamlarda
Qalqonsimon bez faoliyati pasayib , tiroksin
garmoni kam ishlab chiqarilishi. ☑�
Endemik Buqoq ----- > Suv tarkibida yod
yedishmasligi natijasida Qalqonsimon bez hajmi
kattarib shish paydo bolishi. ☑�
Bazedov Kasalligi ----- > Qalqonsimon bez
funksiyasi kuchayib , tiroksin garmoni kop
ishlab chiqarilishi natijasida moddalar
almashinuvi kuchayib , nerv sistemasi
qozg'aluvchanligi ortishi. ☑�
Tutqanoq ( tetaniya ) ------ > Qalqon oldi bezi
funksiyasi pasayib paratgarmon kam ishlab
chiqarilishi ☑�
Gigantizm ----- > Bolalarda Somatotrop garmoni
kop ishlab chiqarilishi. ☑�
Nanizm ----- > Bolalarda Somatotrop garmoni
kam ishlab chiqarilishi. ☑�
Akromegaliya ----- > Yoshi katta odamlarda
Somatotrop garmoni kop ishlab chiqarilishi. ☑�
Qandli diabet ---- > Insulin yetishmaganda
qonda qand miqdorining ortib ketishi. ☑�

Biologiya Nazariya, [10.07.20 20:48]
✡�✡�✡�✡�✡�✡�✡�✡�✡�✡�

Ekosistema strukturasi---- moddalarning davriy
aylanishida funksiyasiga qarab turlar
produsentlar konsumentlar va
redusentlar(destruktorlar )

PRODUSENTLAR---- o'simliklar
fotosintezlovchi va xemosintezkovchi
bakteriyalar
KONSUMENTLAR ---- barcha hayvonlar va
parazit o'simliklar
REDUSENTLAR yoki destruktorlar----- tuproq
bakteriyalari va zamburug'lar
DETRIT --- chiriyotgan organizm qoldiqlari
DETRITOFAGLAR---  tuproq bakteriyalari,
chuvalchanglar, zamburug'lar.
OZIQ ZANJIRIning birinchi bo'g'ini yashil
o'simliklar ikkinchi bo'g'inida o'simlikxo'r
organizmlar uchinchi bo'g'inda esa yirtqichlar
va parazitlar tashkil qiladi.

Trofik darajalar organizmlarning oziq
zanjiridagi o'rni. Ularning soni oziq zanjiridagi
bo'g'inlar soniga teng. Avtotrof organizmlar
birinchi trofik daraja, fitofaglar ikkinchi trofik
daraja, yirtqichlar uchinchi trofik darajaga
mansubdirlar.
Tabiiy jamoalar turlar tarkibi jihatdan tubdan
farq qilsada, trofik strukturasi bo'yicha o'xshash
bo'ladi. Ular asosiy ekologik komponent avtotrof

61

organizmlar, turli tartib konsumentlari(1, 2,
3lamchi) va redusentlardan tashkil topadi.

Biologiya Nazariya, [10.07.20 20:49]
#Genetika #Bilib_oling

❗�Xromatida – interfazada xromosoma
DNKsining replikatsiyasi
natijasida paydo bo‘ladigan struktura. Har bir
xromosoma 2 ta mutloq bir xil bo‘lgan (opa-
singil) xromatidalarga ega. Gomolog
xromosomalar esa allellari bilan farqlanuvchi
(opa-singilmas) xromatidalarga ega. Masalan,
bitta xromosoma ABCD, uning gomologi esa
abcd allellariga ega bo‘ladi. Opa-singilmas
xromatidalarning krossingover natijasida allellar
tarkibi o‘zgaradi: ABcd va abCD.

Biologiya Nazariya, [10.07.20 20:50]
📚Hayvonlarning nafas olishi 📚
📌 Sodda hayvonlar, kovakichlilar, yassi
chuvalchanglar, to'garak chuvalchanglar -  suvda
erigan kislorod bilan nafas oladi. Bunda kislorod
suv orqali tanasi (hujayrasi) ga kirib yuradi.
Ularning parazit vakillari anaerob hisoblanadi
ya'ni kislorodsiz muhitda yashaydi.
📌 Halqali chuvalchanglar -  terisi orqali nafas
oladi.
📌 O'pka ilk bor -  🐌 qorinoyoqli molyuskalarda
paydo bo'lgan.
📌 Jabra esa birinchi marta -🐚 ikki pallali
molyuskalarda rivojlangan.
4. 📌0‘pka orqali nafas oluvchilar: qorin oyoqli
molyuskalar, qisqichbaqasimonlardan zahkash,
o'rgimchaksimonlardan chayon, sudralib
yuruvchilar (reptiliyalar), qushlar va sut
emizuvchilar;
5. 📌Jabra orqali nafas oluvchilar:  ikki pallali
va boshoyoqli molyuskalar,
qisqichbaqasimonlar, baliqlar, lansetnik.
6. O'pka va teri orqali nafas oluvchilar: suvda
ham quruqlikda yashovchilar (amfibiyalar).
📌O'pka va traxeya orqali nafas oluvchilar:
o'rgimchaksimonlar.
📌 Faqat traxeya orqali nafas oluvchilar:
hasharotlar 🐝
📌Havo pufaklari - qushlarda mavjud bo'lib,
uchganda nafas olishda ishtirok etadi. 🐔🦆🦅🐧
📌 Suzgich pufaklari - baliqlarda bo'ladi, nafas
olishda ishtirok etmaydi. Chuqurlikka yoki
suvnig yuzasi tomon suzishda yordam beradi va
qirg’oqdan kelayotgan tovushni kuchaytirib
beradi. 🐟
📌 Kulrang pufaklar (rezanatorlar) - erkak
baqalarda 🐸 bo'lib, ularning ovozini kuchaytirib
beradi.

Biologiya Nazariya, [10.07.20 20:50]
🔱  Hayvonlarning harakatlanishi  ( Umurtqali
hayvonlar ) 🔱
Qushlar - bir juft katta ko'krak muskullari
massasi boshqa barcha muskullar massasiga
teng keladi. Ko'krak muskullarining bir uchi
yelka suyagiga, ikkinchi uchi ko'krak toj
suyagiga birikadi.oldingi oyoqlari qanotga
aylangan. Katta ko'krak muskullari qisqaraanida
qanotlar tushiriladi. O'mrov muskullarining
qisqarishi tufavli qanotlarko'tariladi. Bir juft
oyoqlari yordamida yurib, oziq axtaradi. Yaxshi
rivojlangan oyoq muskullari qushlarning yerda
harakatlanishiga yordam beradi. Oyoq
bo'g'imlari orqali paylar o'tgan. Paylar uchi
barmoqlarga birikadi. Qush shoxga qo'nganida
bu paylar tortiladi va barmoqlar siqilib, shoxni
mahkam ushlab turadi. Shuning uchun qushlar
daraxt shoxida bemalol o'ti rishi va yiqilib
tushmasdan uxlashi mumkin. Qushlarni
halqalash orqali tadqiqotchilar mavsumiy
migratsiya davrida qushlarning harakatini
kuzatadilar bu jarayon ekologiyani o'rganishning
"Dala" metodi hisoblanadi.
Tuyaqush - ular uchmaydi. Kuchli va uzun
oyoqlari yordamida tez yuguradi. U soatiga 60-
70 km tezlikda yugura oladi.
Suv qushlari (g’ozsimonlar) - Suv havzalarida
yashovchi qushlarning ko'pchiligi suvda
chaqqon suzadi va sho'ng'iydi. Suv qushlari
quruqlikda sekin va beso'naqay harakatlanadi
(tasqara ham).
Pingvinlar - orqa oyoqlari yordamida quruqlikda
tik yurib harakatlanadi. Eshkak qanotlar
yordamida ular soatiga 30 km tezlikda sho'ng'iy
oladi
Sohil qushlari (laylaksimonlar) - sayozliklarda
va balchiqda yaxshi yuradi, lekin suvda
suzolmaydi.

62

Yirtqich qushlar - xatti-harakati o'ljani qidirib
topish va ushlab olishga moslashgan.
Tasqara - u havoda uzoq vaqt qanot qoqmasdan
ucha oladi, lekin yerda beso'naqay qadam
tashlaydi (suv qushlari ham).
Sut emizuvchilar (it) - ityurganida barmoqlariga
tayanadi.
Yirtqich tishli kaltakesak -  kalta oyoqlarida
yo'g'on va uzun dumini sudrab harakatlangan.
O'rdakburun - oyog'ining barmoqlari orasidaai
suzaich pardasi yordamida vaxshi suzadi.
Kenguru -  uzun va kuchli orqa oyoqlarida
sakrab harakatlanadi, oldingi oyoqlari
yordamida o'tlar, shox-shabbalardan iborat
ozig'ini og'ziga soladi.
Qo'lqanotlilar (ko'rshapalaklar) - oldingi
oyoqlari qanotga aylnagan bo'lib, ular
yordamida hovoda ucha oladi, orqa oyoqlar
yordamida esa g'orlarning devoriga, daraxtlar
tanasiga yopishib oladi yoki ularga asta-sekin
chirmashib chiqadi. Ko'rshapalaklarning fazoda
mo'ljal olish xususiyati ularning ultratovush
tarqatishi va uni qabul qilishi bilan bog'liq.
Uchayotgan hayvon burni va og'zidan uzuq-
yuluq ultratovush chiqaradi. Tovush uning
yo'lida uchraydigan obyektdan aks-sado qaytadi.
Uning qulog'i ana shu qaytgan tovush
to'lqinlarini qabul qilganligi tufayli o'z o'ljasini
topadi yoki to'siqni sezadi.
Kurakoyoqlilar -  quruqlikda kurak oyoqlari
yordamida sudralib harakat qiladi. Keyingi
oyoqlari orqaga cho'zilgan bo'lib, faqat suzish
uchun xizmat qiladi.

Biologiya Nazariya, [10.07.20 20:51]
📝 Ulotriksning ko'payishiga doir  ma'lumotlar !

🔰 Ulotriks ko'p hujayrali , chuchuk suvda
tarqalgan suv o'ti bo'lib , jinsiy va jinssiz
usulda ko'payadi !

🔰 Jinssiz ko'payishda ulotriks 4 yoki 8 ta
hujayralarga bo'linadi , yosh hujayra ona hujayra
qobig'ini yorib suvga chiqadi . Ular 4 ta
xivchini yordamida suvda suza boshlaydi . Bu
hujayralar zoosporalar deb ataladi .

🔰 Ulotriksning jinsiy ko'payishida teng
kattalikdagi ikkita xivchinli izogametalar hosil
bo'ladi . Ular juft - juft bo'lib qo'shilib zigota
hosil qiladi . Zigota qalin po'st bilan qoplanadi
va tinim davrini o'tagach to'rtta hujayraga
bo'linadi . To'rtta hujayraning barchasi o'sib
ulotriksning yangi ipini hosil qiladi .

🔰 Bitta  zoosporadan yagona ulotriks ipi
hosil bo'ladi , zoospora to'rtta xivchinga ega !
  Ikki xil  gametadan 4 ta ulotriks ipi hosil
bo'ladi ,

Biologiya Nazariya, [19.07.20 13:12]
#qollanma

❗�❗�❗�Diqqat❗�❗�❗�

🌱Botanika 6-sinf🌱
"OʻSIMLIKLARNING BOʻYI"
Naʼmatak---2-3sm
Oddiy jagʼ-jagʻ---10-30sm
Yerbagʻir tugmachagul---10-40sm
Dorivor gulxayri---70-150sm
Oʻtloq sebargasi---25-50sm
Qora ituzum---25-50sm
Maʼdaniy tok---2-4 (6-10)metr
Besh yaproqli patrenosisus---10-15(20)metr
Qizil lola---20-45sm
Boychechak---10-15sm
Bosh piyoz(gulpoyasi)---100sm
Piyozli arpa---50-150sm
Gʻumay---50-150sm
Evkalip---150-155 metr
Sekvoyandendrom---110-140metr
Archa---20metr
5 yoshli archa---10-15sm
Kladafora---1metr
Xara---30-60sm
Yapon laminariyasi---6-12m
Yoʻsin---4-5mm dan 40sm gacha
Funariya yoʻsini---1-3sm
Zuhrasoch qirquloq---10-40sm
Mirzaterak---20-25m
Rotang palmasi---400m
Suv qalampiri---20-30sm
  🍀 🍀  🍀


Biologiya Nazariya, [20.07.20 23:05]

63

QONNING KIMYOVIY TARKIBI.

Qon plazmasi.
📌 Katta yoshli odam organizmida 5 litrga yaqin
qon bo'ladi. ✅
📌  Qon suyuq biriktiruvchi to!qima bo'lib,
uning asosiy qismini qon plazmasi tashkil etadi.
✅
📌 Plazmada shaklli elementlar, ya’ni qon
hujayralari - trombotsitlar, eritrotsitlar va
leykotsitlar joylashgan.  ✅
📌 Qon plazmasining 90 % ini suv, qolgan
qismini unda erigan organik moddalar: oqsil,
yog1, karbonsuv va mineral tuzlar tashkil etadi.
✅
📌 Organik moddaning asosiy qismi (7%)
oqsildan iborat. ✅
� Qon hujayralari suyaklarning g'ovak moddasi
- qizil ilikdahosil bo'ladi. ✅
📌 Katta yoshdagi odamlarda bu modda 1500 g
ga yetadi. ✅
📌 Qonning shaklli elementlari limfa tugunlari
va bodomcha bezida ham hosil bo'ladi. ✅

Trombotsitlar, ya’ni qon plastinkalari.
📌  qonning yadrosiz hujayralari. Dumaloq oval
shaklda, diametri 3 4 ткш ga teng. ✅
📌 Suyaklar ko‘migi va taloqda hosil bo'lib, 2-5
kun yashaydi. ✅
📌 1 mm3 qonda 300-400 ming trombotsitlar
bor. ✅

Qonning ivishi.
📌 Qonning ivishi trombotsitlar tarkibiga
kiradigan tromboplastin oqsili bilan bog'liq. ✅
📌  Qon tomirlari shikastlanganda jarohatdan
oqayotgan qon ivib, qon laxtasi - tromb hosil
qiladi. ✅
📌  Tromb shikastlangan joyni to‘sib, qon
oqishini to‘xtatadi.  ✅
�  Qonning ivishi qon plazmasidagi fibrinogen
oqsiliga bog‘liq. ✅
📌 Qon tomirlari jarohatlanganida trombotsitlar
yorilib, ulardagi tromboplastin fermenti qon
plazmasiga chiqadi. ✅
📌 Ferment qon plazmasidagi protrombin
fermentini trombinga aylantiradi. ✅
📌 Trombin ta’sirida qon plazmasida erigan
fibrinogen oqsilini erimaydigan fibringa
aylantiradi. ✅
📌  Fibrin tolalari qon tomirining jarohatlangan
joyini to‘rga o'xshab qoplab oladi. Qon
hujayralari fibrin tolalari orasiga tiqilib qolib,
tromb hosil boiishini tezlashtiradi.
3-4 minut davomida qon laxtasi sekin- asta
quyuqlashib, jarohatlangan joyini yopadi va qon
ketishini to‘xtatadi. ✅
📌  Qonning ivishi qon plazmasidagi kalsiy
tuzlari va boshqa o‘nga yaqin omillar ishtirokida
boradi. Agar kalsiy qondan chiqarib tashlansa,
qon ivimaydi. ✅
📌 Odatda, qon tomirlarida ham kam miqdorda
fibrin hosil bo‘lib turadi. Lekin ayrim biologik
faol moddalar, masalan, jigar ishlab
chiqaradigan geparin qonning tomirlarda
ivishiga to‘sqinlik qiladi. Zuluklarning so‘lak
bezi ishlab chiqaradigan girudin moddasi ham
shunday ta’sir ko‘rsatadi. Qon ivishining oldini
oluvchi moddalar qon so‘ruvchi hasharotlar
solagida ham aniqlangan. Qon tarkibida qon
ivishini ta’minlaydigan omillarning bo'lmasligi,
ya’ni qon ivimasligi -gemofiliya gen bilan
bog‘liq irsiylanadigan og‘ir kasallik. ✅
📌  Gemofiliya bilan og‘rigan bemor qoni
ivimasligi tufayli, qon tomirlari kuchsiz
jarohatlanganida ham ko‘p qon yo‘qotishdan
halok bolishi mumkin. ✅

Biologiya Nazariya, [20.07.20 23:07]
☝�Ayrim organizmlarning o'ziga xos
xususiyatlarini o'rganamiz�

1⃣Umurtqalilarga mansub emas lekin skleti
mavjud--Nursimon amyoba(Soxta oyoqlilar)

2⃣Chig'anog'i bor bir hujayralilar bu
Foraminaferlar(Soxta oyoqlilar)

3⃣
1)Xivchini bor harakatlanuvchi hayvon--
�Evgelena
2)Xivchini bor haraktlanuvchi o'simlik--
Xlamidomonada

64

4⃣Tufelkada o'simlikda bor xususiyat hujayra
qobig'i bor rasmdan olingan!!

5⃣Bezgak parazit sikli????

👻Parazit>>�eritrosit(qizil qon tanachalarida
bo'linib ko'payadi)>>�Plazmaga chiqadi(bezgak
huruji sodir bo'ladi bu siklida)

Biologiya Nazariya, [22.07.20 16:25]
#kerak

👉jigar — hazm bezi. Odam va hayvonlarda
ovqatning hazm boʻlishi va soʻrilishida
qatnashadi, yogʻ va uglevodlarni zaxiraga
yigʻadi. Xordali hayvonlar va odamda J. —
murakkab, xayot uchun muhim aʼzo. Baliq va
amfibiyalarda J. sudralib yuruvchilar, qushlar va
sut emizuvchilardagiga nisbatan kattaroq;
yirtqich hayvonlarda oʻtxoʻr hayvonlarnikiga
nisbatan katta. J. shakli hayvonning gavda
tuzilishiga bogʻliq.

Odamda J. — organizmdagi eng katta bez (vazni
1200—2200 g). Qorin boʻshligʻida,
diafragmaning tagida, oʻng qovurgʻalar va
qisman chap qovurgʻalar ostida yotadi. Rangi
qizgʻish-qoʻngʻir, kattaroq oʻng boʻlagi bilan
kichikroq chap boʻlagi bor. Oʻrta qismining
pastki yuzasidagi koʻndalang chuqurcha J.
darvozasi yoki qopqasi deb ataladi. Shu joydan
J.ga arteriya, darvoza venasi, nervlar kiradi va
J.ning oʻt yoʻli, jigar venasi chiqadi. Bu oʻt yoʻli
oʻt pufagidan chiqqan yoʻlga qoʻshilib, oʻn ikki
barmoq ichakka quyiladigan umumiy oʻt yoʻlini
hosil qiladi.Eng sara maʼlumotlar bizda siz eng
yaxshi kanaldasiz do'stlaringizga taklif eting

Biologiya Nazariya, [28.07.20 22:07]
#qollanma

👉❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�
♻�SUV MUHITIDAGI
ORGANIZMLARNING EKOLOGIK
GURUHLARI♻�
❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�

♻�PLANKTON ---> (yunoncha - "planktos",
ko'chib yuruvchi) suv qa'rida yashovchi,
mustaqil harakatlana olmaydigan va suv oqimi
bilan ko'chib yuruvchi organizmlar
xisoblanadi‼�
❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�

♻�NEKTON ---> (yunoncha-
"nektos",suzuvchi) suvda faol
harakatlanaoladigan suv oqimiga qarshilik
ko'rsata oladigan katta masofalarni suzib o'tuchi
organizmlardir‼�
❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�

♻�BENTOS > (yunoncha "benthos",
chuqurlik) suv tubida yoki suv tubidagi qum
orasida yashovchi organizmlar‼�

Biologiya Nazariya, [11.08.20 08:12]
👨🎓 #Biologiya #Malumot

🌿 Ma'daniy o'simliklarning kelib chiqish
markazlari 🌾

📌 Janubiy Osiyo tropik markazi — ma'daniy
o'simliklarning 50%i jumladan sholi,
shakarqamish va sabzavotlar.
📌 Sharqiy Osiyo markazi — ma'daniy
o'simlikkarning 20%i jumladan soya va tariq.
📌 Janubiy-g'arbiy Osiyo markazi — ma'daniy
o'simliklarning 14%i jumladan bug'doy, suli,
dukkaklilar, zig'ir, sabzi.
📌 O'rta yer dengizi markazi — ma'daniy
o'simliklarning 11%i jumladan qand lavlagi,
beda, zaytun va karam.
📌 Abissiya(Efiopiya) markazi — oq jo'xori,
arpa, banan,yovvoyi no'xot, kofe daraxti.
📌 Markaziy Amerika — oshqovoq, loviya,
makkajo'xori, qalampir, g'o'za, kakao daraxti.
📌 Janubiy Amerika — kartoshka, tamaki,
ananas vatani.

Biologiya Nazariya, [11.08.20 18:35]
ZOOLOGIYADAN BIR SHINGIL

🔵  Morfologiya-- hayvonlarni tashqi tuzilishi
🔴  Anatomiya-- hayvonlarni ichki tuzilishini

65

🔵  Embriologiya-- hayvonlarni embrional
rivojlanishini
🔴  Filogenetika-- hayvonlarni tarixiy
rivojlanishini
🔵  Etologiya-- hayvonlarni hulq ahvolini
🔴 Paleozoologiya -- qadimda yashab hozirda
qirilib ketgan hayvonlarni
🔵  Fiziologiya-- hayvonlarni organizmi
🔴  Protozoologiya--bir hujayrali hayvonlarni
🔵  Gelmintologiya--parazit chuvalchanglarni
🔴 Entomologiya -- hashorotlarni
🔵  Akorologiya-- kanalarni
🔴  Ixtiologiya-- baliqlarni
🔵  Ornitologiya--qushlarni
🔴  Teriologiya--  sut emizuvchi hayvonlarni
o'rganadi.



Biologiya Nazariya, [11.08.20 21:05]
#Qoʻllanma⚡�

🌿 Oʻsimliklar sistematikasi oʻsimliklarning
kelib chiqishi va belgilari asosida ularni alohida
guruhlarga biralashtiradi👇

1.🌿 Embriologiya - oʻsimliklar koʻpayish
aʼzolarining tuzulishi, koʻpayish bilan bogʻliq
jarayonlarni oʻrganadi🌴

2.🌿 Geobotanika - oʻsimliklarning yer sharida
tarqalish qonuniyatlarini oʻrganadi 🌴

3.🌿 Ekologiya - oʻsimliklarning tashqi muhit
bilan bogʻliq boʻlgan munosabatlaridagi
qonuniyatni va tashqi muhit omillarining
oʻsimlikka taʼsirini koʻrsatadi 🌴

4.🌿 Paleobotanika - qazilma holdagi
oʻsimliklarni🌴

5.🌿 Algologiya - suvoʻtlarni

6.🌿 Briologiya - yoʻsinlarni

7.🌿 Lixenologiya - lishayniklarni tuzilishini,
hayot kechirishi va tarqalishini oʻrganadi 🌴

Biologiya Nazariya, [17.08.20 14:58]
😎 😉
Qullanma:💢Aminokislotalar💢
⛔�(atsiklik)⛔�
🚫Monaaminomonokarbon kislotalar
●Glitsin   ●Alanin
●Serin   ●Sestien
●Sistin ●Treonin
●Valin   ●Metionin
●Leysin    ●Izoleysin
🚫Dikarbon kislotalar
●Aspartat ●Asparagin
●Glutamat kislota
●Glutamin
🚫Diaminokislotalar
●Lizin   ●Arginin

⛔�(siklik)⛔�
🚫Aromatik aminokislota/
●Fenilalanin
●Tirozin
🚫Geterotsiklik aminokislotalar
●Gistidin ●Triptofan

⛔�Iminokislotalar⛔�
●Prolin ●Oksiprolin

Biologiya Nazariya, [18.08.20 17:57]
📕 11 biologiya Olimlari va ularni qilgan ishini
ko'rip chiqamiz:

♻�A.Gumbold-Atrof muhitning jonli
organizmlar hayotiga tasirini o'rgangan.

♻�A.Tensli-Ekotizm konspensiyasini
shaklantirgan.

♻�V.N.Sukachev-Biogeotsenoz nazariyasini
ilgari surgan.

♻�Y.F.Libix-o'simliklarning hosildorligini
tuproqdagi kam miqdorda bo'lgan mineral
moddalarga bog'liq degan.(Libix bochkasi)

66

♻�V.V.Dokuchev-Tuproqshunoslikka asos
solgan.

♻�V.V.Dokuchev-Tuproq hosil qiluvchi 5 ta
asosiy omilni ko'rsatgan:1)geologik omil(tog'
jinslari). 2)iqlim omillari. 3)topografik
omillar(relyef). 4)tirik organizmlar. 5)vaqt
(geologik yosh).

♻�G.F.Gauze-turlararo raqobatni o'rgangan.

♻�Ch.Elton-"ozuqa zanjiri" atamisini fanga
kiritgan.

♻�A.Tensli-Ekosistema atamsini fanga kiritgan
va ekosistemani quyidagicha tariflagan:"Yer
yuzini asosiy tabiiy biriliklari" deb hisoblaydi.

♻�V.N.Sukachev-Biogeotsenoz haqidagi
ta'limotni yaratgan.

♻�R.Lindeman-Har bir trofika darajada 10% i
keyinga zanjirga o'tishini aytgan va buni "10%
qoidasi" deb atagan.

♻�Ch.Elton-Ekologik piramida qoidasini
yaratgan.

♻�J.B.Lamark-"Hayot qobig'i" haqidagi
dastlabki fikr egasi.

♻�E.Zyuss-"Biosfera" atamasini fanga kiritgan.
(1-bolib)

♻�V.I.Vernadskiy-Biosfera haqidagi ta'limotni
yaratdi.

♻�V.I.Vernadskiy-Biosferani tashkil etuvchi
komponentlarni kelib chiqishiga ko'ra
guruhlarga ajratishni taklif etdi va yettita(7)bir-
birida farq qiladigan lekin o'zaro bog'liq guruh
aniqladi.

♻�V.I.Vernadskiy-tirik modda bu "Yer yuzida
pirovard natijaga olib keladigan oqibatlari
jihatidan tirik moddadanda qudratliroq kuch
yo'qdir" degan.

♻�V.I.Vernadskiy-tirik moddaning faol va
passiv haraktini aniqlagan.

♻�V.I.Vernadskiy-Biosfera evolutsiyasini 3
bosqichga ajratgan.

♻�E.Lerua-Noosfera atamasini fanga kiritgan.

♻�I.I.Mechnikov-Dastlabki ko'p hujayrali
hayvonlar sharsimon koloniyadagi ayrim
hujayralarning koloniya ichiga ko'chib o'tishi
yani "migratsiya" natijasida paydo bo'lgan deb
aytgan.

♻�E.Gekkel-Ekologiya atamasini birinchi
bo'lib fanga kiritgan.

Biologiya Nazariya, [12.10.20 11:52]
Biologiyani Birga o‘rganamiz

13-14- yoshli maktab o‘quvchisi uchun bir
kecha kunduzgi ovqat ratsionida 80 gramm
oqsil, 80 gramm yog‘ va 350 gramm
uglevod to‘g‘ri kelsa biomolekulalardan--(a) va
biopolemirlardan--(b) ajralgan energiyani kkal
toping

Yechim:
1 gramm oqsil uchun----4.1 kkal

1gramm uglevod uchun-- 4.1 kkal

1gramma yog‘ uchun--- 9.3 kkal

Shunday ekan:

Biomalekula oqsil, yog‘, uglevod bo‘la oladi.

Biopolimer faqat oqsil va uglevod bo‘ladi yog‘
biopolimerga kirmaydi.

1gramm oqsil------ 4.1 kkal
80 gramm    -------- x= 328

1gramm uglevod---4.1 kkal
350gramm   ---------- x=1435

1gramm yog‘ ---------9.3 kkal
80gramm      ---------x= 744

67

Demak biomalekulalar-(a)

328+1435+744= 2507 kkal

Biopolimerlar-(b)

328+1435= 1763

Javob a-2507 b-1763

Biologiya Nazariya, [21.10.20 10:44]
♻�♻�♻� Ayrim hayvonlarning qay tartibda
harakatlanishi ♻�♻�♻�

1⃣ Amyoba  - bir tomchi suvning oqishiga
o'xshash .

2⃣ Evglena - Xivchinini vintga o'xshatib tanasini
burab .

3⃣ Volvoks - koptok singari dumalab .

4⃣ Tufelka - kiprikchalarning tebranishi tufayli
to'mtoq tomoni bilan .

5⃣ Gidra - umbaloq oshib yoki odimlab .

6⃣ Aktiniya - suv tubidagi narsalarga yopishib
yoki tovonida asta - sekin

7⃣ Meduzalar - soyaboni qisqarishi hisobiga
reaktiv

8⃣ Planariya - kipriklar yordamida sirpanib

9⃣  Ko'p tuklililar ( Nereida ) - o'simtalar
yordamida suzib yoki suv tubida o'rmalab .

1⃣0⃣ Suv shillig'i - qorin muskullarining
to'lqinsimon qisqarishi tufayli sirpanib

Biologiya Nazariya, [21.10.20 10:54]
HASHAROTLARNING AHAMIYATI VA
KELIB CHIQISHI.

Hasharotlar ahamiyatiga ko'ra 2 xil :
1. Foydali   2. Zararli

📌 1. Hasharotlarning foydasi
O'laksaxo'r va go'ngxo'r qo'ng'izlar ---- >
Pashsha qurtlari hayvonlar murdasi va tezagi
bilan oziqlanadi ya'ni tabiiy sanitar.
Ko'pchilik hasharotlar ---- > O'simliklarni
changlantiradi. Burchoqdoshlar ,
gulxayridoshlar , qoqidoshlar , lolaguldoshlar ,
piyozdoshlar va boshqa oila vakillari hasharotlar
yordamida changlanadi.
Tukli arilar ---- > Beda va sebarganing
changlatuvchisi hisoblanadi.
Yovvoyi arilar ---- > Grechixa , kungaboqar va
anjirning changlatuvchisi hisoblanadi.

📌 2. Zararli hasharotlar.
Zararkinanda hasharotlarning 700 dan ortiq turi
ma'lum .
Donli ekinlarga ---- > Osiyo chigirtkasi va xasva
✅
Poliz ekinlariga ---- > shiralar ✅
Mevalarga ---- > olma qurti ✅
Kartoshkaga ---- > kolorado qo'ng'izi ✅
Jundan tayyorlangan kiyimlarga ---- > kuyalar
✅
Donlarning ichki qismini yeb bitiradi ---- > mita
va uning lichinkasi. ✅

📌 Parazit va kasallik tarqatuvchi hasharotlar.
Bitlar ---- > terlama ✅
Kalamush burgasi ---- > o'lat ✅
Bezgak chivini ---- > Bezgak kasalligi. ✅
Pashshalar ---- > ichburug' , sarg'ayma , sil ✅
kabi kasallik keltrib chiqaruvchisini tarqatadi.

📌 Zararkunanda hasharotlarga qarshi kurashish.
1. Biologik kurash
2. Kimyoviy kurash.

1. Biologik kurash ---- > Tirik mavjudotlar
orqali kurash !
M : yirtqich honqizi qo'ng'izi , tillako'z ,
Yaydoqchilardan trixogramma , gabrobrakon ,
inkarziya , Hashoratxo'r qushlar ,
sutemizuvchilar va boshqa hayvonlar orqali
kurash. ✅

68

2. Kimyoviy kurash ---- > Har xil kimyoviy
moddalar orqali kurashish. ✅

📌 Hasharotlarning kelib chiqishi.
Tuban tuzilgan halqali chuvalchanglar ---- >
Trilobitsimonlar ---- >o'rgimchaksimonlar
  |
Qisqichbaqasimonlar
  |
Hasharotlar

Ya'ni hasharotlar sinfi Qisqichbaqasimonlardan
kelib chiqqan deb taxmin qilinadi.

Biologiya Nazariya, [07.11.20 13:39]
BOSH MIYANING TUZILISHI VA
FUNKSIYASI.

Bosh miya nerv sistemasining markaziy bo'limi ,
organizmning barcha funksiyalarini boshqarib
turadi.
Bosh miya :
- > Vazni katta odamda 1020 - 1970 g ✅
- > Chaqaloqlarda 450 g ✅
- > Keksalkkda vazni kamayadi. ✅
- > 20 yoshgacha odam miyasining hajmi 3,5 - 4
marta , vazni esa 20 marta ortadi. ✅
- > 100 mlrd dan ortiq neyronlardan oborat
bo'ladi. ✅

📌 Tuzilishi.
Bosh miya kalla qutisi ichida joylashgan.
Ikki qismdan iborat :
1⃣. Bosh miya stvoli ( Ustun )
  - > Uzunchoq miya ✅
  - > O'rta miya ✅
  - > Oraliq miya ✅
  - > Miyacha ✅
  - > Miya ko'prigi ( Varoliyev koprogi. ) ✅
2⃣. Bosh miyya katta yarimsharlaridan iborat.

Bosh miya ham oq va kulrang moddalardan
iborat.
Oq modda -- > Bosh miyani orqa miya bilan va
miya bo'limlari bilan bog'laydi. ✅
Kulrang modda --  > Bosh miya katta yarim
sharlari va miyachani sirtdan qoplab turadigon
po'stlog'ini hosil qiladi. Bosh miya kulrang
moddasi reflektorlik funksiyasini bajaradi. ✅

📌 Uzunchoq miya.
Reflektorlik va o'tkazuvchanlik vazifasini
bajaradi.
Kulrang moddasi :
- > Nafas olish ✅
- > Yurak ishini boshqarish ✅
- > Hazm qilish ✅
- > Himoya ✅      funksiyalarini boshqaradi.
📌 Varoliyev ko'prigi.
Uzunchoq miya bilan o'rta miya oralig'ida
joylashgan.
- > Ko'z soqqasi ✅
- > Yuz muskullarini ✅
Harakatlantiruvchi markazlar bo'ladi.
📌 O'rta miya.
Miya oyoqchalari , to'rt tepalik va tepaliklar
orasida joylashgan.
- > Skelet muskullari tonusi ( tarangligi. ) ✅
- > Qo'l barmoqlari nozik harakatlari ✅
- > Ko'rish ✅
- > Eshitish ✅
- > Chamalash   ✅     reflekslari joylashgan.

1⃣. Uzunchoq miya
⤵�
2⃣. Ko'prikcha    ➡�  Miya sopi
3⃣. O'rta miya
⤴�

Miya sopidan 12 juft kalla - miya nervlari
chiqadi. Ular miyani boshidagi sezgi organlari ,
bezlar va muskullar bilan bog'laydi.
Ulatdan bir jufti ADASHGAN NERVLAR
hisoblanadi.
Adashgan nerv :
- > Yurak ✅
- > O'pka ✅
- > Oshqozon ✅
Va boshqa ichki organlarni ishini boshqaradi.
📌 Oraliq miya.
O'rta miya ustida joylashgan.
- > Moddalar almashinuvi ✅
- > To'yish ✅
- > Och qolish ✅
- > Chanqash ✅

69

- > Tana harorati doimiyligi ✅
Kabi xususiyatlar oraliq miya bilan bog'liq.
📌 Miyacha.
Uzunchoq miya ustida joylashgan ikkita
yarimsharlardan iborat.
- > Harakat ✅
- > Skelet muskullari ✅
- > Tana muvozanati ✅
Tonusini boshqarib turadi.
Miyachasi shikastlangan odam yurganda
gandiraklaydi , beoxshov chayqalib
harakatlanadi.

Biologiya Nazariya, [08.11.20 18:52]
📕KOMPLEMENTARIYA
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬

📗 Komplenentar irsiylanishda (lotincha
complement-toʻldiruvchi) —  bir asosiy gen
ikkinchi toʻldiruvchi gen tasir qiladi.

Masalan.

🎯  Xoʻrozlar toj shakli...(F² 9:3:3:1)
Yongʻoqsimon — A_B_
Gulsimon — A_bb
Noʻxatsimon — aaB_
Oddiy — aabb

🎯  Xoldor toʻti pat rangi.(F² 9:3:3:1)
Yashil — A_B_
Havorang — A_bb
Sariq — aaB_
Oq — aabb

🎯  Noʻxat guli... (F² 9:7)
Qizil — A_B_
Oq — A_bb, aaB_ , aabb

🎯  Qovoq mevasi.. (F² 9:6:1)
Yumaloq (sharsimon) - A_bb, aaB-
Gardishsimon — A_B_
Uzunchoq — aabb

🎯  Komplementar irsiylanishda F² da ajralish
9:7, 9:3:3:1, 9:3:4, 9:6:1 nisbatlarida boʻladi.

📗 Komplementar irsiylanishning eng xarakterli
tomoni ota-onaga oʻxshmagan organizmlarni
rivojlanishi birinchi va ikkinchi avlodlarda
kuzatiladi.


Biologiya Nazariya, [08.11.20 18:52]
Qaysi doktor qanaqa kasalikni davolaydi???

Endokrinolog – ichki sekretsiya bezlari
kasalliklarini tashxislash, davolash va oldini
olish bilan shug‘ullanuvchi mutaxassis. Ichki
sekretsiya bezlariga gipofiz bilan uzviy
bog‘langan markaziy nerv sistemasining bir
qismi hisoblangan gipotalamus, gipofiz,
g‘urrasimon bez (epifez), qalqonsimon bez,
qalqonsimon bez oldi bezlari, me’da osti
bezining orolcha (inkretor) qismi, buyrak usti
bezlari kiradi.

Terapevt – ichki a’zolar kasalliklari bilan
shug‘ullanuvchi shifokor. Aksariyat hollarda
bemor o‘zini bezovta qilgan muammoning asl
sababini bilmaganda birinchi bo‘lib terapevtga
murojaat qiladi. Terapevt ko‘rigidan so‘ng,
uning yo‘nalish berishi bo‘yicha gepatolog yoki
endokrinolog kabi tor mutaxassislarga murojaat
qilishi mumkin.

Oftalmolog – ko‘z kasalliklari bo‘yicha
mutaxassis.

Nevropatolog (nevrolog) – asab kasalliklarini
aniqlash, davolash bilan shug‘ullanuvchi
mutaxassis.

Dietolog – kasalliklarni parhez yordamida
davolovchi shifokor.

Gastroenterolog – me’da-ichak yo‘li
a’zolarining, asosan, noinfektsion kasalliklarini
tashxislash, davolash va oldini olish bilan
shug‘ullanuvchi shifokor.

Xirurg (jarroh) – kasalliklar va shikastlanishlarni
tashxislash va ularni jarrohlik yo‘li bilan
davolash bo‘yicha ta’lim olgan mutaxasis.

Revmatolog – biriktiruvchi to‘qima va bo‘g‘im
kasalliklarini (masalan, revmatik artrit, tizimli

70

qizil bo‘richa, Bextereva kasalligi, revmatizm)
tashxislash, davolash va oldini olish bilan
shug‘ullanuvchi shifokor.

Ortoped – harakat va tayanch a’zolari
kasalliklari (mayibliklar)ga davo qilish va oldini
olish bilan shug‘ullanuvchi shifokor.

Kardiolog – yurak-qon tomir kasalliklarini
davolovchi mutaxassis.

Dermatolog – teri kasalliklarini tashxislash,
davolash va oldini olish bilan shug‘ullanuvchi
shifokor.

Androlog – erkaklar peshob tanosil a’zolarining
kasalliklarini davolovchi shifokor.

Fizioterapevt – tabiiy omillar, masalan, quyosh,
havo, elektr bilan davolovchi mutaxassis.

Psixiatr – ruhiy kasalliklarni tashxislash,
davolash, oldini olish bilan shug‘ullanuvchi
shifokor.

Onkolog – o‘sma (saraton) kasalliklarini
tashxislash, davolash, oldini olish bilan
shug‘ullanuvchi mutaxassis.

Immunolog – immunitet bilan bog‘liq patologik
holatlarni tekshirib, davolovchi shifokor.

Ginekolog – ayollar kasalliklari bo‘yicha
mutaxassis.

Allergolog – allergik kasalliklar va allergik
reaktsiyalarning kelib chiqishi, rivojlanishi
hamda ularni davolash, profilaktika qilish
bo‘yicha mutaxassis.

Otolaringolog – quloq, burun, tomoq va bo‘g‘iz
kasalliklari diagnostikasi, davolash va
profilaktikasi bilan shug‘ullanuvchi shifokor.

Gepatolog – jigar kasalliklarini davolovchi
shifokor.

Logoped – nutq kamchiliklari (duduqlanish)ni
davolovchi mutaxassis.

Mammolog – sut bezi kasalliklarini davolash va
tashxislash bilan shug‘ullanuvchi.

Urolog – siydik-tanosil a’zolari kasalliklari
bo‘yicha mutaxassis.

Trixolog – soch bilan bog‘liq kasalliklar (soch
to‘kilishi, kallik, erta oqarishi)ni o‘rganuvchi va
davolovchi mutaxassis.

Pulьmonolog – nafas olish tizimi (o‘pka,
bronxlar, traxeya, hiqildoq) kasalliklarini
tashxislash va davolash bilan shug‘ullanuvchi
shifokor.

Gematolog – qon tarkibi, uning xususiyatlari,
qon ishlab chiqarish a’zolari kasalliklarini
davolovchi shifokor.

Pediatr – bolalar kasalliklari mutaxassisi.

Neonotolog – yangi tug‘ilgan chaqaloqlar
kasalliklari bilan shug‘ullanuvchi mutaxassis.

Travmotolog – odam tanasiga etuvchi tirli
jarohat va shikastlanishlarni davolovchi
mutaxassis.

Venerolog – tanosil a’zolari kasalliklarini
davolovchi.

Anesteziolog – og‘riqsizlantiruvchi; narkoz
(umumiy og‘riqsizlantiruvchi) va mahalliy
og‘riqsizlantiruvchi mutaxassis. Og‘riq
yo‘qotuvchi moddani qon tomiriga yuborib,
sezgini vaqtincha yo‘qotuvchi.

Apiterapevt – asalari zahri va uning preparatlari
bilan davolovchi mutaxassis. Gb

Girudoterapevt – kasalliklarni davolashda
tibbiyot zuluklaridan foydalanuvchi mutaxassis.

Biologiya Nazariya, [09.11.20 10:27]
📒8-sinf yangi anatomiya darsligi bo'yicha
kasaliklar
      🔰Kasalliklar🔰
� #Miokard_infarkti -yurakning yemirilishi.
� #Gipertoniya- arterial qon bosimini ortishi.

71

� #Insult- bosh miyaga qon quyilishi.
� #Ateroskleroz- qon tomir devorini qalinlashib
mo'rtlashib qolishi.
� #Rinit- burun shilliq pardasini yallig'lanishi.
� #Gastrit- oshqozon shilliq pardasini
yallig'lanishi.
� #Enterit- ingichka ichak shilliq pardasini
yallig'lanishi.
� #Gepatit- jigar hujayralarni yallig'lanishi.
� #Pankreatit- oshqozon osti bezining
yallig'lanishi.
� #Nefrit- buyrakni yallig'lanishi.
� #Sistit- qovuqni yallig'lanishi.
� #Uretrit- siydik chiqarish yo'lining
yallig'lanishi.
� #Nevrit- harakatlantiruvchi nervning
yallig'lanishi.
� #Nevralgiya- sezuvchi nervning yallig'lanishi.
� #Radikulit- bel va dumg'aza qismidan
chiqadigan nervlarni yallig'lanishi.
� #Konyuktivit- Ko'zga mikrob tushganda
yallig'lanishi.

Biologiya Nazariya, [09.11.20 17:12]
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬

🐛 Bronza qoʻngʻiz qorin boʻlimi koʻkrak
boʻlimi bilan harakatsiz birikkan

🕷 Butli oʻrgimchak ustki jagʻlarining 1-
boʻgʻimi harakatchan tirnoqsimon oʻsimtadan
iborat.

� Qushlarda yuqori jagʻ va koʻkrak umurtqalari
bir-biri bilan oʻzaro harakatsiz birikkan.
Qovurgʻalar va pastki jagʻlari harakatchan
birikkan.

🐟 Baliqlarda umurtqa pogʻonasi kalla suyagi
bilan harakatsiz birikkan.

🐸 Baqada umurtqa pogʻonasi boʻyin umurtqasi
orqali kalla suyagi bilan harakatchan birikkan.

� Kaltakesakda umurtqa pogʻonasi bilan kalla
suyagi oʻzaro harakatchan birikkan.

🐢 Toshbaqada koʻkrak umurtqasi orqa kosasi
bilan harakatsiz, umurtqa pogʻonasida boʻyin va
dum umurtqalari harakatchan birikkan.

🐍 Ilonlarning yuqori va pastki jagʻ suyaklari
choʻziluvchan paylar yordamida harakatchan
birikkan.

🐕 Sutemizuvchilarda bel umurtqalari oʻzaro
harakatchan birikkan.

Biologiya Nazariya, [09.11.20 19:26]
🔰🔰 Ma'lumot 🔰🔰

ATF hujayradagi energiya almashinuvida
muhim rol o‘ynaydi. U har qanday hujayra
funksiyasini energiya bilan ta'minlab beruvchi
manbadir. Biroq hujayradagi ATF zaxirasi
uncha katta emas .

Chunonchi muskullarning ATF zaxirasi 20- 30
marta qisqarishga yetadi . Lekin muskul soatlab
ishlashi va bir necha ming marta qisqarishi
mumkin . Ana shuning uchun ham ATF
parchalanib borishi bilan bir qatorda u to‘xtovsiz
sintezlab turilishi lozim.

Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki :

1⃣. Glikoliz jarayonidagi ATF sintezi
membranalarga muhtoj emas . Hamma
fermentlar va substratlar bo‘lsa, bu jarayon
probirkada ham boradi. Kislorodli jarayon uchun
mitoxondriya membranalari bo‘lishi zarur .
Chunki shu membranalarda ro‘y beradigan
elektr hodisalari hal qiluvchi ahamiyatga ega.

2⃣. Hujayrada bir molekula glyukozaning
uglerod ( IV ) oksid va suvgacha parchalanishi
38 ta ATF sintezlanishini ta‘minlaydi .
Shulardan kislorodsiz bosqichda 2 ta molekula ,
kislorodli bosqichda esa 36 ta molekula ATF
sintezlanadi .

Shunday qilib kislorodli jarayon kislorodsiz
jararayonga qaraganda 20 martaga yaqin
samarali .

72

3⃣. Hujayra hayotida ko‘pincha shunday
shaharoitlar yuzaga keladiki, bunda kislarodli
jarayonning amalga oshishi qiyin yoki mumkin
bo‘lmay qoladi. Bunday hollarda hujayra uchun
zarur ATF ni olish maqsadida faqat kislorodsiz
jarayondan foydalaniladi. Buning uchun unga 20
baravar ko‘p glyukoza kerak.

4⃣ . Odam hujayralari bir kecha kunduzda
qancha ATF sintezlaydi degan savolga javob
beramiz . Buning uchun yig‘indi tenglamadan
foydalanamiz.Bir molekula Glyukoza to‘liq
parchalanganda 38 ta ATF hosil bo‘lishi shu
tenglamadan ko‘rinib turibdi .

Glyukozaning molekular massasi 180. ATF niki
esa 504 .Shunday qilib , 180 gr glyukoza
parchalanishi natijasida 504× 38 = 19152 gr
ATF sintezlanadi .Katta yoshdagi odamning
sutkalik energiyasi sarfi ovqat bilan kiradigan
600-700 gr glyukoza hisobiga qoplanib turadi .
Demak , 600 gr glyukoza 63 kg ATF beradi.

Biologiya Nazariya, [10.11.20 19:24]
Eng.... Eng....Eng....

Eng katta ormon – Tayga.
Eng uzun daraxt – Avstraliya evkalipti.
Balandligi 155 m.
Eng yengil daraxt – Balsa. Uning 1 m.kub
bolagining ogirligi 120 grammga teng.
Eng semiz daraxt – Baobab. Diametri 4-10
metrgacha boladi. Balandligi 20 metrgacha
yetishi mumkin. Asosan Afrikada osadi.
Eng uzoq umr koruvchi daraxt – Sekvoya.
Daraxt Simoliy Amerikada osadi. 5000 yilgacha
umr koradi.
Eng zaharli osimlik – Strixnos.
Eng katta gul -  Raffleziya–Arnoldi bolib, uning
aylanasi, yani diametri, 1 metrni tashkil etadi.
Indoneziyaning Sumatra orolida osadigan ushbu
gulni ilk bor botaniklar – Raffleziya va Arnoldi
uchratganligi sababli ularning nomi berilgan.
Eng kichik gul – Volffiya.
Eng qadimiy gul – Xrizantema. Gul tarixi 2500
yilga borib taqaladi.
Eng katta qush – Tuyaqush.
Eng kichik qush – Kolibri. Ogirligi 2 gramm.
Eng katta in quradigan qush – Burgut.
Eng tez uchadigan qush – Qora lochin.
Eng baland uchadigan qush – Qora goz.
Eng kop quyon – Avstraliyada uchraydi.
Eng katta maymun – Gorilla. Ogirligi 200 kg.
Eng katta ayiq – AQSHning Alyaska shtatidagi
Kadyak orolida yashovchi qongir ayiq, uning
ogirligi 680 kg.
Eng katta quruqlikdagi hayvon – Fil.
Eng katta suvlikdagi hayvon – Kok kit.
Eng kichik sut emizuvchi hayvon – Kit.
Eng uzun boyli hayvon – Jirafa.
Eng chopqir hayvon – Gepard. Soatiga 140 km
masofani bosib otishi mumkin.
Eng baqiroq hayvon – Timsoh.
Eng uzoq umr koruvchi hayvon – Toshbaqa.
Eng sovuqqa chidamli hayvon – Pingvin.
Eng tili uzun hayvon – Jirafa. Tilining uzunligi
60 sm.
Eng katta kemiruvchi – Kobibara.
Eng chuqurga shongiy oladigan hayvon –
Kashalot. U 1248 metrgacha suv tubiga tushishi
mumkin.
Eng katta pingvin – imperator pingvindir.
Ogirligi 40 kg, boyi 1,17sm.
Eng katta qurbaqa – Goliaf. Uzunligi 30 sm,
ogirligi 3,5 kg.
Eng katta kaltakesak – Indoneziyaning
orollarida yashaydigan Komod echkemarlari
dunyodagi eng katta kaltakesak hisoblanadi.
Uning uzunligi qariyb 4 metrga, ogirligi 160 kg
ga teng. U bazan odamlarga ham tashlanib
turadi.
Eng katta baliq – Kit-akula, uning uzunligi 14
metr, ogirligi 12 tonnani tashkil etadi.
Eng yirtqich baliq – Piraniya. U Amazonka
daryosida uchraydi.
Eng uzun ilon – Anakonda.
Eng tez sudralib yuruvchi – qora mamba iloni
hisoblanadi. U soatiga 21 km yol bosadi.
Eng zaharli ilon – Avstraliyada yashovchi
Taypan iloni bolib, zaxrining dozasi 100 odamni
oldirishga yetadi.
Eng uzoq umr koruvchi orgimchak – Tarantul.
Eng zaharli orgimchak – Braziliyadagi
"sayohatchi” o`rgimchakdir

Biologiya Nazariya, [10.11.20 19:26]
✅O'simliklarning foydali taraflari

  🌐BIOLOGIYA 2020🌐

73

� #Qirqquloq - gijjaga qarshi kurashishda
foydalaniladi
� #Qirqbo'g'im - siydik haydovchi vosita
sifatida qo'llaniladi
� #Qarag'ay - revmatizmni davolashda
qo'llaniladi
� #Yalpiz - tish og'rig'i, milk yallig'lanishini
davolashda qo'llaniladi
� #Shirinmiya - yosh bolalar shamollaganda
ko'proq tavsiya etiladi
� #Aloe - shamollash, oshqozon ichak
kasalliklarini davolashda foyda beradi
� #Kanakunjut - soch va terini parvarishlashda
foydalaniladi
� #Namatak - tarkibidagi C vitamin qonni
suyultiradi arteriyal bosimni tushuradi
� #Isiriq - qaynatmasi bilan yuz yuvulganda
ko'z kasalligi-kataraktani tuzalishiga yordam
beradi
� #Tugmachagul - ichni yumshatuvchi vosita
sifatida ishlatiladi
� #Gulhayri - yo'talga qarshi vosita

Biologiya Nazariya, [12.11.20 09:25]
🌲 Ochiq urug'li o'simliklar 🌲
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
✅ Ochiq urug'lilar👇
🔘 daraxt va butalardan tashkil topgan
🔘 ular urug'idan ko'payadi
🔘 ularning urug'lari gulli o'simliklarnikiga
o'xshab yopiq emas, balki qubbalarining
tangachalarida ochiq turganligi uchun ochiq
urug'li o'simliklar deyiladi
🔘 masalan:
➡� archa
➡� saur
➡� qarag'ay
➡� qoraqarag'ay
➡� sekvoyadendron
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
✅ Archalar👇
🔘 bo'yi 20 m ga yetadigan, doimo yashil daraxt
🔘 barglari juda mayda, yashil rangli,
tangachasimon yoki ignasimon
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
✅ Zafafshon archasi👇
🔘 ikki uyli o'simlik
🔘 ayrim archa tuplarining yosh novdalarida
mayda qubbachalar bo'lib, ularda juda ko'p
miqdorda chang yetishadi
✔� bu qubbachalar changchili qubbalar deyiladi
🔘 shu vaqtda archaning boshqa tuplarida
uzunligi 0,5-1 sm keladigan sharsimon qubbalar
hosil bo'ladi
✔� bu qubbalar urug'kurtakli (urug'chili)
qubbalar deyiladi
🔘 urug'chili qubbalarning
tangachalarida 👉 urug'kurtak
urug'kurtakda 👉 arxegoniy
arxegoniyda 👉 tuxum hujayra yetiladi
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
✅ Ko'payish jarayoni👇

▶� changchi qubbachalarida yetilgan chang
boshqa tupda yetilgan urug'chi qubbalariga kelib
tushadi va uni changlantiradi
▶� urug'kurtakka tushgan chang donasining
vegetativ hujayrasi o'sib chang nayini hosil
qiladi
▶� generativ hujayradan hosil bo'ladigan
spermiylardan biri arxegoniydagi tuxum
hujayrani urug'lantiradi
▶� urug'langan tuxum hujayradan 👉 murtak,
urug'kurtakdan 👉 urug' rivojlanadi
▶� urug'lanishdan so'ng urug'chi qubbani
tashkil qilgan tangachalar tez o'sadi,
yo'g'onlashadi va o'zlaridan ajralib chiqqan mum
(smola) orqali bir-birlari bilan qo'shilib, qubbani
o'rab turuvchi etdor, yumshoq po'stga aylanadi
✔� archaning urug'chi qubbalari
urug'langandan keyin ikkinchi yoki uchinchi
yilda pishadi
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
🔘 O'rta Osiyoda archaning 7 ta yovvoyi turi
o'sadi. Bulardan 3 tasi O'zbekistonda o'sadi:
➡� Zarafshon archasi
➡� Turkiston archasi
➡� Saur archa
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
✅ Virgin archasi👇
🔘 shahar ko'chalarida manzarali daraxt sifatida
ekiladi
🔘 vatani Shimoliy Amerika

74

➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
✅ Sharq sauri👇
🔘 u tana va bargining tuzilishi bilan archaga
o'xshaydi
🔘 lekin yosh novdalarning o'ziga xos
shoxlanishi
🔘 pishgan qubbalarining notekis choklar orqali
ochilishi bilan archalardan farqlanadi
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
🌴 Qarag'aylar turkumi👇
🔘 O'zbekistonda qarag'aylar tabiiy holda
o'smaydi
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
✅ Oddiy qarag'ay👇
🔘 bir uyli, yorug'sevar, doimo yashil daraxt
🔘 barglari novdada 2 tadan bo'lib o'rnashgan,
uzunligi 5-7 sm, och yashil

🔘 Changchili qubbalar👇
✔� bahor oylarida yosh novdalarning pastki
qismida hosil bo'ladi
✔� qubbalarning o'rtasidan o'tgan o'qda spiral
shaklida tangachalar joylashadi
✔� tangachalarning ostki qismida changdonlar
o'rnashgan
✔� changdonlar ichida chang donalari hosil
bo'ladi va shamol yordamida urug'chi
qubbalarga uchib o'tadi

🔘 Urug'kurtakli qubbalar👇
✔� bittadan yoki ikkitadan uzun novdalarning
uchida paydo bo'ladi
✔� qubbaning o'rtasidan o'tgan o'qqa urug'chi
tangachalar birlashadi
✔� bu tangachalar ustida 2 tadan urug'kurtak
joylashadi

🔘 oddiy qarag'ayning qubbalari 2 yilda yetiladi
🔘 qarag'aylardan oliy navli qog'ozlar va texnik
spirtlar olishda foydalaniladi
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖

Biologiya Nazariya, [15.11.20 15:59]
TÒPGULLAR

Bir biriga yaqin joylashgan bir nechta gullar
yiĝindisi -TÒPGUL

Tòpgullar ikki xil :
1. Oddiy
2. Murakkab

ODDIY TÒPGULLAR :

1. Oddiy shingil - ( KARAM , SHOLĜOM ,
REDISKA , TURP , JAĜ JAĜ )

2. Oddiy qalqonsimon - ( OLMA , NOK ,
GILOS , OLCHA )

3. Oddiy boshoq - ZUBTURUM

4. Sòta - MAKKAJÒXORI uruĝchili guli

5. Kallak(bosh)cha - SEBARGA

6. Oddiy soyabon - ( PIYOZ )

7. Savatcha - ( KUNGABOQAR , QOQIÒT )

8. Kuchala - ( YONĜOQ , OQQAYIN , TOL )

MURAKKAB TÒPGULLAR :

1. Murakkab soyabon - ( SABZI , UKRÒP ,
PETRUSHKA , SHASHIR , BODIYON )

2. Murakkab boshoq - ( BUĜDOY , ARPA ,
JAVDAR , BUĜDOYIQ )

3. Murakkab shingil - ( NASTARIN , TOK )

MEVA :

Mevalar ham 2 xil :
1. Soxta meva
2. Chin meva

Meva etiga kòra :

1. Hòl meva
2. Quruq meva

75

HÒL MEVA :

1. Rezavor meva - ( UZUM navlari , POMIDOR
, QORAQAT , ITUZUM )

2. Qovoq meva - ( QOVOQ , TARVUZ ,
QOVUN , HANDALAK , TOMOSHAQOVOQ
, BODRING )

3. Danakli meva - ( ÒRIK , OLXÒRI , OLCHA
, GILOS )

4. Olma meva .

QURUQ MEVA :

1. CHatnamaydigon ( donli òsimliklar )

2. Chatnaydigon :

a) kòsak meva - ( ĜÒZA , LOLA ,
BANGIDEVONA , MINGDEVONA ,
CHUCHMOMA )

b) Dukkak - ( NÒXAT , MOSH , LOVIYA ,
BURCHOQ , OQ AKATSIYA )

c) Qòzoq va qòzoqcha - ( KARAM ,
QURTANA , REDISKA , TURP )

Qanotcha mevali òsimliklar - ( ZARANG ,
QAYRAĜOCH , SHUMTOL )

🚦 Koʻrish analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → koʻrish nervi → oʻrta miya (oldingi
2 ta tepalik poʻstloqosti) → oraliq miyaning
gipotalomik sohasi → bosh miya
yarimsharlarining ensa qismidagi koʻrish nerv
markazi

🚦 Eshitish analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → eshitish nervi → miya koʻprigi →
oʻrta miya (orqa 2 ta tepalik poʻstloqosti) →
bosh miya poʻstlogʻi chekka qismining pastki
sohasi

🚦 Vetsibulyar analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → vetsibulyar nerv → miya koʻprigi
→ miyacha → bosh miya yarimsharlaridagi
muvozanat nerv markazi

🚦 Teridagi ogʻriq va qichish analizatorining
ketma-ketligi = retseptor → sezuvchi nerv →
orqa miyaning quyi qismidagi nerv markazlari
→ oraliq miyaning poʻstloqosti →, bosh miya
yarimsharlari poʻstlogʻi orqa markaziy pushtasi

🚦 Taʼm bilish analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → til halqum nerv tola → uzunchoq
miya → oraliq miya koʻrish doʻmbogʻi
(talamus) → bosh miya poʻstlogʻi chekka
qismining yuqori va oʻrta sohasi

🚦 Muskul, pay, boʻgʻim analizatorlari = retseptor
→ sezuvchi nerv → bosh miya yarimsharlarida
joylashgan.

Ko'zi yoriyotgan zebra

Zebralar o'zlarining qora va oq rangli tanasi
bilan mashhur. Biroq, ularning yaralari ularni
afrikalik urushlardagi ko'katlar va jigarranglar
orasidan ajratib turadigan deb o'ylashingiz
mumkin bo'lsa-da, zebralar aslida o'zlarining
chizmalarini kamuflyaj qurilmalari sifatida bir-
biriga va atroflariga aralashishlariga yordam
berish uchun ishlatadilar .
Masofadagi bir-biriga yaqin bo'lgan bir necha
zebralarning chiziqlari bir-biriga aralashishi
mumkin, bu yirtqich
hayvonlarning, xususan, rangli sherlar singari
yirtqichlarni bir hayvonni aniqlash uchun
qiyinlashtiradi.

Diqqat savol!
Zebralar haqida keltirilgan noto'g'ri fikrni
aniqlang!
A) o'tlarning yuqori qismi bilan oziqlanadi
B) yuragi to'rt kamerali, chap aorta ravog'iga ega
C) Zebralar podasida har doim oldinda qari
urg'ochi, uning avval eng yosh keyin kattaroq
yoshdagi,ulardan keyin katta yoshdagi zebralar,
eng oxirida esa poda boshchisi erkak zebra
harakatlanadi
D) o't poyalarning o'rta qismi bilan oziqlanadi

#bu_qiziq

76

Arteriya qon tomirining mikroskop ostida
ko‘rinishi.

Arteriyalar devori qalin va elastik biriktiruvchi
to‘qimadan iborat. Biriktiruvchi to'qima ostida
silliq muskul va elastik tolalardan iborat qalin
o‘rta qavat, uning ostida bir qavat yupqa epiteliy
joylashgan. Devorining bunday tuzilishi tufayli
arteriyalar yurakdan otilib chiqayotgan qonning
yuqori bosimiga chidash beradi. Yurakdan
chiqqan yirik arteriyalar ketma-ket ko‘p marta
shoxlanib, birmuncha kichikroq arteriyalarni va
ular esa arteriolalarni hosil qiladi. 0‘z navbatida,
arteriolalar ham toqimalarda ketma-ket
tarmoqlanib, juda ingichka kapillarlami hosil
qiladi.

, [10.11.20 15:46]

#bu_qiziq

Nima oldin paydo bo'lgan :qushlarmi yoki
patlar? ��

Hozirgi kunda qushlarni ajdodlari hisoblangan
50 dan ortiq dinazavrlar pat qoplamiga ega
bo'lganligi zamonaviy qarashlarga asosida
aniqlangan.
Aniqlanishicha, dastlab patlar
termoizolyatsiya va juftlik namoyishlarida
alohida ahamiyatga ega bo‘lgan.
Keyinchalik ayrim patsiz dinozavrlarda o'zini
tana qismlari (odatda oldingi), so'ngra ulardan
uchishga moslashgan uchish vazifasini
bajaruvchi qanotlar vujudga kelgan.



, [10.11.20 17:50]
Orangutanlar haqida 10 ta qiziq fakt
#orangutan_haftaligi

👉 Ushbu hayvonni mahalliy aholi (Indoneziya
va Malayziya) "Orang Hutan" deb ataydi.
Buning tarjimasi "o'rmon odami" degan ma'noni
anglatadi.

👉 Orangutanlar Sumatra va Barneo
orollaridagina uchraydi xolos. Ularning qirilib
ketishiga ular yashayotgan muhitning qisqarib
borishi va brakanerlik sabab bo'lmoqda.

👉 Yuz yillar avval ularning umumiy soni 315
ming dan ortiqni tashkil etar edi. Lekin bugungi
kunga kelib Sumatra orangutanining 14 600
tadan kamroq va Barneo orangutaning esa 54
ming atrofidagi vakillari mavjud. Tapanuli
orangutanining umumiy soni esa 800 tani tashkil
etadi xolos.

👉 Orangutanlar boshqa odamsimon
maymunlardan farqli ravishda oila sifatida guruh
bo'lib yashamaydi. Jamoani urg'ochi ona
maymun va uning 2 ta bolasi tashkil etadi xolos.
Erkak va urg'ochi maymun faqatgina urchish
vaqtida uchrashadi.

👉 Orangutanlar aqlli va "yumshoq"
hayvonlardir. Ular o'zi yashayotgan o'rmonning
xaritasini juda yaxshi biladilar, ozuqa topish va
mevali daraxtlarni belgilangan tartibda topa
oladilar, o'rmonda esa turli buyumlarni ishlata
oladilar.

👉 Boshqa hayvonlar bilan solishtirganda juda
kech voyaga yetadilar. Odatda urg'ochi
orangutan 12 yoshida jinsiy balog'atga yetadi,
lekin birinchi bolasini 15-16 yoshida dunyoga
keltiradi.

👉 Homiladorlik muddati 8,5 oy davom etadi.
Orangutanlar juda kamdan-kam farzand ko'radi,
odatda 7-8 yilda bir marta ko'payadi. yangi
tug'ilgan maymuncha 5 yilgacha onasi bilan
birga yuradi va o'rmonda yashab qolish sirlarini
onasidan o'zlashtiradi.

👉 Orangutanlar daraxtlarga yashaydigan eng
yirik hayvonlardan biri hisoblanadi. Ular deyarli
yerga tushmaydilar. Barneo orolida yashaydigan
erkak orangutanlar ba'zi-ba'zida yerga
tushsalarda, Sumartada bunday holatni deyarli
uchratmaysiz. Bu balki Sumatra orolida Sumatra
yo'lbarsining yashashi bilan bog'liq bo'lishi
mumkin.

� Orangutanlar tabiatda ham tutqunlikda ham
o'rtacha 30 yil umr ko'radi.

77

👉 Orangutanlarning DNK si 96,4% odamniki
bilan o'xshash bo'ladi.





, [12.11.20 13:23]
GULLI O'SIMLIKLARDA JINSIY
YETILISH,URUG'LANISH

Gulli o‘simliklarda sporogenez va gametogenez

O’simliklarda jinsiy hujayralarning shakllanish
jarayoni 2 bosqichga
Bo’linadi: 1- bosqich — sporogenez — gaploid
sporalaming hosil bo’lishi;
   2- bosqich -- gametogenez —
gametalaming rivojlanishi bilan tugallanadi.
O'simliklarda mikrosporalar hosil bo’lish
jarayoni mikrosporogenez,
   megasporalarning hosil bo’lish
jarayoni esa megasporogenez deb ataladi.

Changchi hujayraning hosil bo’lishi:
Mikrosporogenez va mikrogametogenez
Yosh changdonning to‘qimasida arxeospora
hosil bo’ladi.
Arxeospora meyozning 1-bo’linishdan keyin
ikkita spora,
       2- bo‘linishidan so‘ng
to‘rtta gaploid to‘plamli mikrosporalar hosil
qiladi. Ular sporalarlarnng tetradasi deb ataladi.
Mikrosporalar hosil bo‘lgandan so‘ng
mikrogametogenez boshlanadi. Наг bir
mikrospora mitoz bo‘linishi oqibatida vegetativ
va generativ hujayralaming hosil bo‘lishiga olib
keladi.
Keyinchalik vegetativ hujayra bo‘linmaydi.
Unda oziq moddalar to‘planadi,ular generativ
hujayraning bo’linishini taminlab beradi.
Generativ hujayra yana bo’lnib, ikkita
spermiyalar rivojlanadi. Yetilgan chang
donachasi bitta vegetativ hujayra va ikkita
generativ yadrodan tashkil topadi.
Mikrogametagenez chang hujayrasini
rivojlanishi

Urug‘chi hujayraning hosil bo’lishi
Megasporagenez va megametogenez.
Yosh urug‘kurtakning qavatida arxeosporalar
hujayra yetishadi. U meyoz usulda bo’linib bitta
yirik, bitta mayda sporani hosil qiladi. Bu
sporalar meyoz usulda bo’linish natijasida bitta
yirik,uchta mayda spora rivojlanadi. Uchta
maydasi keyinchalik yemiriladi. Qolgan bitta
yirik spora gaploid to‘plamli xromosomaga ega
bo‘ladi. Bu spora uch marotaba mitoz usulda
bo’linib 8 yadroli murtak xaltachasini hosil
qiladi.
Murtak xaltachasining mikropile (spermiyalar
kiradigan joy) qismida to‘rtta yadro
joylashib,bittasi tuxum hujayrani hosil qiladi,
to‘rtinchi yadro bo’lsa murtak xaltachasini
markazidan o‘rin oladi. Murtak xaltachasini
mikropilega qarama-qarshi qismida ham to‘rtta
yadro joylashib, ulardan bittasi markazga intilib
mavjud markazdagi yadro bilan qo‘shilib diploid
to‘plamli markaziy yadro qiladi. Murtak
xaltachasining pastki tomonida qolgan uchta
yadro qo‘shiladi. Shunday qilib murtak
xaltachadagi 8 hujayradan 6 tasi gaploid
xromosomali, murtak xaltachasini markazidagi
ikkitasi o‘zaro qo‘shilib diploid xromosomali
hujayraga aylanadi.Chang hujayrasidagi
spermiyaning biri murtak xaltasidagi tuxum
hujayra bilan, ikkinchisi esa markaziy yadro
bilan qo‘shiladi Urug’langan tuxum hujayrada
xromosomalaming diploid to‘plami tiklanadi va
u urug‘ning murtak qismini hosil qiladi.
megasporagenez tuxum hujayraning rivojlanishi
Murtak xaltasidagi markaziy yadro bilan
spermiya qo’shilishidan xromosomalaming
triploidi hosil bo‘lib, undan urug‘ning
endospermasi rivojlanadi.
Chang naychasidagi bir spermiyaning tuxum
hujayra, ikkinchisining markaziy yadro bilan
qo‘shilishi qo‘sh urug’anish deyiladi. U 1898-
yilda rus olimi S.G.Navashin tomonidan kashf
qilingan.

==================================
==================================
=
#7_sinf

"Boshoyoqli molluskalar"
Ushbu sinfning bugungi kunda 833 turi mavjud
(http://www.molluscabase.org/aphia.php?p=bro

78

wser). Ularning 750 turi Xalqaro Qizil kitobga
kiritilgan (https://www.iucnredlist.org/),
shundan 419 tasi yetarlicha ma'lumot mavjud
bo‘lmagan turlar toifaga kiradi. Ushbu sinf
vakillari bosh miyasi nisbatan rivojlangan
umurtqasizlar bo‘lib, ularning aksariyati o‘z
rangini o‘zgartira oladi. Bir so‘z bilan aytgag‘da
tabiat mo‘jizalari.

Rasmda Tinch okeanida uchrovchi tomirli
sakkizoyoq (Amphioctopus marginatus)
tasvirlangan.



#bu_qiziq
Vena qon tomirining mikroskop ostida
ko‘rinishi.

Venalar - qonni organlardan yurak bolmalariga
otkazadigan qon tomirlari. Venalar devori ham
arteriyalarga oxshash uchta qavatdan iborat
Lekin vena qon tomirlari devori arteriyalarga
nisbatan ancha yupqa, qon bosimi ham pastroq
bo‘ladi. Bundan tashqari yirik venalarda maxsus
oysimon klapanlar bo‘lib, ular qonni faqat bir
tarafga oqishini ta‘minlaydi.

Download 9,67 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 12