sulolasidan b o ig a n Eron shohi Shopur I bu taiim o tn i quvvatlab,
104
V A TA N T A R IX I
o‘tirib toj kiyish marosimi paytida birinchi marta o ‘z ta ’limotini
bayon etib v a’z o ‘qiydi. Shopur I ushbu moniylik taiim o tin i
xristianlik va mahalliy dinlarga qarshi qo‘ymoqchi b o iad i. Biroq
zardusht kohinlari bu diniy taiim o tga shubha bilan qarab, unga
keskin qarshi chiqadilar. Zardusht kohinlaming kuchayishi tufayli
Moniy muvaffaqiyatsizlikka uchrab, Erondan qochishga majbur
b o ia d i. Shundan so‘ng Moniy 0 ‘rta Osiyo yerlarida, shu jumladan,
0 ‘zbekiston hududida faoliyat k o ‘rsatadi.
M oniy samo nuri elchisi hisoblangan. Uning taiim o tid a bor-
liqning 2 substansiya asosi: y o ru g iik — yaxshilik ruh olami bilan
zulmat — yovuzlik materiya olamining o ‘zaro kurashini e ’tirof etuvchi
zardushtiylik dualizmi yotadi. Birinchi olamda xudo, ikkinchisida
shayton, iblis hukm suradi. Ikki olam kurashi falokat bilan tugaydi,
natijada materiya halokatga uchraydi, ruh ozodlikka chiqadi. Moniy
taiim o tig a ko‘ra, bu dunyo yovuzlik dunyosidir. Inson ikki unsurdan
(ruh — nur farzandi, jism — zulmat farzandi) iborat b o ig a n i uchun
zulmat kuchlariga qarshi kurashda nur kuchlariga yordam bera oladi.
Shuning uchun moniylar hayotda zohirona yashashni ta rg ib etganlar.
Ular g ‘o ‘sht iste’mol qilmasliklari, foniy dunyoning o ‘tkinchi moliga
qo‘l urmasliklari lozim b o ig a n . Moniy tarafdorlarining shiori «Kimki
boy b o isa , keyin qashshoq b o iib sadaqa so‘raydi va abadiy azob
chekadi». Moniylik keng tarqaldi. U 0 ‘zbekiston hududidan tashqari
Sharqiy Turkiston, Italiyadan to Xitoygacha yoyildi. Keyinchalik bu
ta iim o t Misr va Ispaniyagacha yoyildi.
Moniy 273-yilda Eronga qaytadi va Shoh Bahrom I ning
to p shirigi bilan 275-yilda hibsga olinib, zindonband qilinadi va
277-yilda qatl etiladi. Moniy bir necha kitoblar muallifidir. Jumladan,
«Shoburaqon», «Kanz ulahyo1» («Tirilganlar xazinasi»), «Jabborlar
haqida», «Sirlar kitobi», «Avangelion», «Kefalaya», «Bungoxik»
(Bukgohang) kitoblari uning qalamiga mansubdir.
Moniylik taiim o ti Moniy oiim idan keyin ham keng tarqaladi.
U VIII asrda Uyg‘ur xonligida hukmron dinga aylanadi. Ammo
keyinchalik moniylik islom dini ta’qibiga uchraydi va asta-sekin
Yevropa va Osiyo mamlakatlarida barham topadi. XIV asrga kelib
bu diniy ta iim o t Xitoyda ham taqiqlanadi. Biroq moniylikdagi
yaxshilik va yomonlik kurashi haqidagi dualistik ta iim o t keyinchalik
Yevropa mamlakatlarida pavlikianchilik Sharq mamlakatlarida esa
Do'stlaringiz bilan baham: