Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V



Download 11,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet42/253
Sana31.12.2021
Hajmi11,52 Mb.
#219543
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   253
Bog'liq
2 5467894839875994463

mazdakiychilik harakatlarini keltirib  chiqardi.

Moniy  o‘rta  asr  Sharq  she’riyatida  mashhur  naqqosh  rassom




I l l bob.  0 ‘rta Osiyodagi qadim gi davlatlar

105


sifatida  doimo  tilga  olingan.  Buyuk  shoirlardan  Nizomiy  Ganjaviy, 

Alisher 


Navoiy, 

Abdurahmon 

Jomiylar 

o ‘z 


«Hamsa»larida 

Moniyni  ta’rif  va  tavsif  etib  o ‘tganlar.  Jumladan,  Alisher  Navoiy 

o ‘z  «Hamsa»siga  kirgan  «Farhod  va  Shirin»,  «Sab’ai  sayyor»  kabi 

dostonlarida Moniyni alohida tilga olgan.



9.  Q A D IM G I Y O Z U V L A R

0 ‘rta  Osiyo  xalqlari  dunyodagi  boy  tarixga  ega  bo‘lgan 

xalqlardan  ekanligi  yuqoridagi  mavzularda  qayd  etildi.  Bu  o ik a d a 

qadim-qadimdan  yashab  kelgan  xorazmiylar,  baqtriyaliklar,  sug‘- 

diyonaliklar,  parfiyonlar,  davanliklar,  qangiilar,  kushonlar  va 

boshqalar  o ‘z  paydo  b o iish ,  rivojlanish  va  taraqqiy  qilish tarixlariga 

monand  o‘z  madaniyatlari  va  yozuvlariga  ham  ega  boiganlar. 

Hozirgacha  bizga  m a’lum  b o ig a n   manbalarda  0 ‘rta  Osiyo 

xalqlarining  yozuv  tarixi  yoshini  taxminan  2300-2500-yillar  atrofida 

deb  hisoblaydilar.  Xorazm,  baxtar  va  sug‘dda  eron  tillari  bir  necha 

lahjalardan  iborat b o ig a n i  kabi,  turkiy  tillar ham xilma-xil  lahjalarni 

o ‘z  ichiga  olgan.  Uzoq  yillar  o ‘tishi  bilan  eron  tillari  zaminida  fors- 

tojik  tili,  turkiy  tillar  lahjalari  zaminida  turkiy  xalqlar  tillari  paydo 

bo igan.  Qadim-qadimdan  bu  hududda  yonma-yon,  yelkama-yelka 

yashab  kelgan,  doimo  iqtisodiy,  ijtimoiy  va  madaniy  jihatdan 

aloqador  va  b o g ian ib   ketgan  eron  va  turk  tillarida  so‘zlashuvchi 

xalqlar  so‘zlashuv  tili  jihatdan  ham  bir-birlariga  kuchli  ta ’sir 

o ‘tkazganlar.  Buni  nafaqat  og‘zaki  so‘zlashuv  tilida,  balki  yozma 

madaniyatda ham ko‘rish mumkin.

Miloddan  aw algi  birinchi  mingyillik  o ‘rtalarida  Eron,  0 ‘rta 

Osiyo  va  boshqa  oik alard a  oromiy  yozuvi  keng  tarqalgan.  0 ‘rta 

Osiyoni  makedoniyalik  Aleksandr  bosib  olgach,  bu  yerga  yunon 

yozuvi kirib keldi.  Xullas, bu davrda ahamoniylaming oromiy yozuvi 

asosida  parfiyon,  sug‘d,  baxtar  va  xorazm  yozuvlari  paydo  boigan. 

Keyinchalik  run  ( 0 ‘rxun-Enasoy),  uyg‘ur  kabi  bir  qator  yozuvlar 

vujudga  kelgan.  Tarixiy  yozma  manbalaming  guvohlik  berishicha, 

Kushon  davlati  davrida  hind  xalqlari  bilan  o ‘zaro  aloqadorlik 

negizida  braxma  va  qharoshhi  deb  atalgan  hind  alifbolari  ham 

ishlatilgan.

Muarrixlar muqaddas «Avesto» kitobini miloddan aw alg i V II-V  

asrlarda  bitilganligini  taxmin  qiladilar.  0 ‘rta  Osiyoda  uzoq  vaqtlar 

qo ilan ib   kelingan  xorazm  va  sug‘d  yozuvlari  ham  qadimiydir.




106

V A TA N   T A R IX I

Xorazm  yozuvi  oromiy  yozuvning  qadimiy  an’analarini  o ‘zida 

saqlab  qolgan  edi.  Buni  rus  olimi  S.P.Tolstov  o ‘z  hamkasblari  bi­

lan Xorazmdagi  Q o‘yqirilgan qal’asida arxeologiyaga oid tadqiqotlar 

uyushtirib  topgan  ashyolar  asosida  isbotladi.  Bu  yerdan  u  xorazm 

yozuvi  namunalarini  topdi.  Bu  yozuvlar  qadimgi  xorazm  tangalari, 

muhrlari,  hujjatlari,  san’at  asarlari,  uy-ro‘zg‘or  buyumlarida  aks 

etgan edi.

Massagetlar  va  saklar  orasida  tarqoq  holda  yashagan  sug‘d- 

laming  yozuvi  bitilgan  b a’zi  manbalar  bizgacha  kelgan.  Jumladan, 

Sug‘diyonada  topilgan  miloddan  aw alg i  II  asrga  mansub  sug‘d 

tangalariga  zarb  urilgan  «Geray  Jabg‘u»,  «Kadfuz  jab g ‘u»  so‘z- 

lariga  qarab  arxeolog  olima  O.N.Smirnova  sug‘dlar  turk  tilida 

so‘zlashganlar, 

degan  xulosaga  keladi. 

Sug‘d  hokimlari  va 

lashkarboshilarining  ko‘pchiligi  turk  b o ‘lganligini  mashhur  tarixchi 

Tabariy ham ta ’kidlaydi.

Shunday,  qilib,  yuqoridagi  dalil-asoslar  0 ‘rta  Osiyo  hududidagi 

xalqlar  qadimgi  yozma  madaniyatga  ega  boiganligini  isbot  qiladi. 

Bu  g ‘oyatda  muhim  ahamiyatga  molik  masaladir.  Chunki  qadimgi 

ajdodlarimiz  o ‘z  rivojlangan  davlatchiligi,  yuksak  rivoj  topgan 

madaniyati  va yozuviga ega b o ‘lgan.




Download 11,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish