Жабборов, Рустам 100 жумбоқли ҳикоя / Рустам Жабборов. Тошкент: Янги

«ОРТИҚЧА» НОН
Иккинчи жаҳон уруши йиллари. Мамлакат ичкари-
сида ҳам озиқ-овқат тақчиллиги авжига чиққан пайт-
лар. Бу пайтларда нон дўконлари олдида одам айниқса 
тирбанд бўлади. Ҳар бир одам учун белгиланган миқ-
дордагина нон тарқатилган.
Чекка бир шаҳарчадаги дўконда ҳар куни эрталаб 
нон тарқатилади. Дўконнинг олдидан эрталабдан тур-
нақатор навбат вужудга келади. Нон граммлаб сотила-
ди. Нон олувчиларнинг ҳар бири махсус рўйхатга ту-
ширилган. «Юқори»дан ноннинг ҳар мисқоли назорат 
қилиб борилади. 
Нон сотувчи ҳам ноннинг граммини юқори аниқлик-
да ишловчи тарозида ўлчаб сотарди. Бир грамм уриб 
қолишга ҳақи йўқ. У ҳам ўз оиласига бошқалар билан 
тенг миқдорда нон олиб боради. Агар одамларнинг 
ҳақидан бир грамм уриб қоладиган бўлса, жавобгарлик-
ка тортилади. «Халқ мулки»ни талон-торож қиладиган 
бундай хоинни эса аяб ўтиришмайди. 
Сотувчи бу ҳолатни яхши тушунарди. Ҳар бир хари-
дорнинг кўзи ўнгида кесиб, тарозига қўйиб, ўраб берар-
ди. Унинг ҳалоллигига ҳеч ким шубҳа қилмасди. Увала-
ниб кетмаслиги учун ҳар бир буханкани эҳтиёткорлик 
билан ушлаб, ҳўлланган пичоқда бўлакларга ажратар, 
тўкилиб қолган сўнгги нон увоғини ҳам териб, эгасига 
тутқазарди.
– Болаларингиз тузукми? – энг охирида қолган ха-
ридор ён қўшнисининг «заборний карта»сига бир қур 
кўз ташлаб олди-да, кесилган нон бўлакларини тарозига 
қўйди. 
– Яхши, – деди қўшни чол тарози устида турган нон 
бўлакларидан кўз узмай. 
Сотувчи пичоқни ҳўллаб бир бўлак нон кесди ва та-
рози кўрсаткичига қаради. 

---

23
«
100 жумбоқли ҳикоя
»
– Мана, қўшни, расо бўлди, – у шундай дея ортиб қол-
ган анча-мунча нон бўлакларини елимхалтага солиб, 
ўзи ҳам кетишга чоғланди. – Мен ҳам уйга боришим ке-
рак, болаларим оч қолиб кетишганди. 
Сотувчи қўшниси билан ёнма-ён йўлга тушди. Қўшни 
чолнинг фикри-зикрини сотувчининг қўлтиғидаги оғир-
гина халта эгаллаганди. 
Сотувчи ҳам ҳамма қатор одам, унинг оиласига, бо-
лаларига бир мисқол ҳам ортиқча нон берилмаслигини 
яхши тушунади. Бор-йўғи иккита боласи, хотини билан 
яшайди. Лекин қўлтиғидаги нон камида ўн кишини тўй-
диришга етади-ку? 
Қўшни чол ҳар қанча шубҳаланмасин, сир бой бер-
мади. Ҳар қалай бу сотувчи қандайдир қинғирлик қи-
лаётган бўлиши керак. Фронтда одамлар жон олиб жон 
беришяпти, қанчадан-қанча болалар қорни нонга тўй-
маяпти. Бу эса... 
Чол шу куниёқ бу маълумотни тегишли жойга етказ-
ди. Эртаси куниёқ масъул ходимлар уни зимдан текшира 
бошлашди. 
Сотувчи ўта аниқликда ишларди: ҳар бир харидор-
нинг ҳужжатини обдан текширар, керакли миқдордаги 
нонни сўнгги граммигача ўлчаб берарди. У ишлатадиган 
тарозини текшириб кўришди – тарози аниқ ишларди. 
Лекин савдо тугагач, сотувчининг ёнида ўзига ажратил-
ганидан анча кўпроқ нон қоляпти...
Қонунан олиб қаралганда, унинг ишидан бирор 
ноўрин ҳаракатни сезишмади. Ахир нон таъминот идо-
расидан одам сонига қараб ўлчаб берилса, ҳар бир ҳа-
ридорга сўнгги граммигача ўлчаб сотилса, сотувчини 
умуман айблаб бўлмасди. Фақат охирида қоладиган ор-
тиқча нон қаердан келишини ҳеч ким тушунолмасди. 
Одамлар ҳам ундан заррача шубҳа қилишмас, но-
лишмасди. Ахир ҳамма қонунан белгиланган улушини 
олиб кетяпти-ку? Сотувчига ҳалоллиги сабаб ғойибдан 
барака ато этилаётган бўлса не ажаб?

---

Рустам Жабборов
24
Хуллас, ҳар қанча текширсалар ҳам сотувчидан айб 
топа олмадилар. У эса ҳар куни кечқурун оиласининг 
улушидан икки-уч ҳисса кўп нон билан уйига кириб бо-
раверарди. Аниқ бир исбот бўлмагани сабаб, сотувчига 
ҳеч қандай жазо қўлланмади. 
Уруш ҳам тугади. Дориламон замонлар келди. Дўкон-
лар ҳам, дастурхонлар ҳам нозу неъматларга тўлиб тошди. 
Сотувчининг ҳалоллигию, устомонлиги ҳақидаги 
жумбоқли ҳодиса ҳамон одамларнинг оғзидан тушмас-
ди. Кунларнинг бирида ҳалиги сотувчини таниш-билиш-
лар ўртага олишди.
– Ноннинг ҳар ушоғи тиллага тенг пайтларда ҳам 
сизнинг оилангиз нонга зор бўлмасдан яшади. Сиз би-
ровнинг нонига хиёнат қилмай туриб, ўз оилангизни зо-
риқтирмай келдингиз. Бунинг сирини энди очарсиз.
Анча кексайиб, кучдан қолган сотувчи хўрсиниб қўйди: 
– Ҳа, очлик одамни не куйларга солмайди. Сиртдан 
қараганда мен ҳеч кимнинг ҳақини еганим йўқ. Ҳатто 
қилни қирқ ёрадиган текширувчилар ҳам менинг си-
римни оча олишмади. Аслида мен жуда оддий усулда 
одамларнинг ҳақидан уриб қолардим...
Сиз ҳам ўйлаб кўринг-чи, сотувчи қандай усул қўлла-
ган бўлиши мумкин?
Ўн учинчи ҳикоя