Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

Лютеран черкови ва Лютер таълимоти. Лютер таълимо-
тининг асосий моҳияти шундаки, инсон «қалбини қутқаришга», 
«гуноҳлардан фориғ бўлишга» черков ва унинг маросимлари орқали 
эмас, инсонга худо томонидан инъом этилган эътиқод орқалигина 
эришиш мумкин. У инсон эътиқодини унинг худо билан алоқасидаги 
ягона восита деб билади. Бу билан Лютер руҳонийларнинг жамият-
даги имтиёзли ҳолатини инкор этади ва князлар ҳамда бюргерлар-
нинг умумий хоҳиш иродасини ифода этади.
Католик черковнинг таълимотига қарама-қарши ўлароқ, Лютер 
черков ва руҳонийлар инсон билан худо ўртасида воситачилик қила 
олмайди, деб эълон қилди. Рим черковининг одамлар «гуноҳларини 
кечиришга» бўлган даъвосини эса тўғридан-тўғри ёлғон деб атади. 
Бу албатта черковнинг мутлақо кераги йўқ, дегани эмас, у бошқача 
бўлиши керак, холос. Руҳонийлар диндорларга Инжилни тушун-
тирсинлар, уларга муқаддас китобларни ўқишни ўргатсинлар. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

96
Лютер руҳонийлар ҳам уйлана олишлари, одатдаги кийимларни 
кийиши, оддий одамлар қандай бўлса, шундай бўлиши керак, деб 
ҳисобларди. Черков ҳам «арзон» бўлиши керак – узоқ чўзиладиган 
маросимлардан озод бўлиши, руҳонийларнинг қимматбаҳо кийими-
дан, бой ички безаклардан воз кечмоғи керак. Лютеран черкови эса 
дунёвий ҳокимларга – князлар ва императорларга бўйсунмоғи ке-
рак. Бундай таълимот князларнинг ҳам манфаатларини ифодаларди. 
Черков ислоҳоти шиори остида монастирларнинг ерларини тортиб 
олиш ҳоллари учрай бошлади.
1529 йили Карл V князларга монастир ва черков мулкини олиб 
қўйишни тақиқлади. Шунда Лютернинг тарафдорлари унга норо-
зилик билдирдилар. «Протестант» сўзи ана шундай пайдо бўлди. 
Черков ислоҳотчиларини протестантлар деб атай бошладилар.
«Мамлакат кимники бўлса, дин ўшаники...». Карл V католик 
черковини ҳимоя қилишга уринди. Ўзи ашаддий католик бўлгани 
учун эмас, папага қарши курашнинг изидан дунёвий хоқонларга 
ҳам қарши кураш бошланиб кетиб, деҳқонлар ҳосилнинг ўндан би-
рини тўламай қўядилар – князь ва императорларга солиқ бермайди-
лар, деб қўрққанлиги учун ҳам шундай қилди.
Бироқ Реформация ҳаракатини тўхтатишнинг иложи йўқ эди. 
Кейин лютеранлик дунёвий ҳокимлар учун унчалик даҳшатли 
эмасди, ахир улар черковни князларга бўйсундириш тарафдорлари 
эди. Узоқ йиллар давомидаги курашлардан сўнг Карл V князларга 
ўзлари эътиқод қилган динни ўз ерларида ўрнатиш ҳуқуқини бера-
диган қонун чиқарди.
Германиянинг шимолий ва шимоли-шарқий ерлари, шунингдек, 
Марказий Германиянинг ҳам баъзи бир князликлари лютеранликни 
қабул қилдилар, жануб эса католиклигича қолди. Кейинчалик бу ди-
ний урушларга олиб келди.