Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

Ижтимоий-сиёсий фикр. XVIII аср рус маърифатпарварла-
рининг асосий ғояси илғор билимларни кенг халқ оммасига ёйиш 
бўлди. Худди шу маърифатчилик ғоялари М.В. Ломоносов, про-
фессор С.Е. Десницкий, А.Я. Полянов каби жамиятнинг илғор 
вакиллари фаолиятига хосдир. Айниқса крепостнойликка қарши 
йўналишдаги журналлар – «Трутень» ва «Живописец»ларнинг но-
шири Н.И. Новиков ва А.А. Радишчевларнинг ижоди рус маърифат-
чилигининг илғор кўриниши бўлди. А.А. Радишчевнинг «Петер-
бургдан Москвага саёҳат» асари аччиқ рус воқелиги акс эттирилган, 
крепостной тузум ва самодержавиега қарши қаратилган ўз даври-
нинг энг дадил асари эди.
* * *
Ўтган уч асрдан кўпроқ вақт мабойнида Шарқда илгари Олтин 
Ўрдага қарашли бўлган жуда катта ерлар забт этилиб, мамлакат 
ҳудуди бир неча марта кенгайтирилди. Ғарбда Россия ўз ерларини 
кенгайтириш учун тинимсиз урушлар олиб борди ва натижада Қрим, 
Каспий бўйи, Польша ерларининг бир қисми, Болтиқ бўйи ерлари 
қўшиб олинди. Жанубда ҳам олиб борилган урушлар туфайли Кав-
каз орти, Грузия ва Қозоғистон ерларининг бир қисми забт этилди. 
Мамлакат аҳолиси кўпайиб, фақат XVIII аср давомида 15,6 млн ки-
шидан 37,3 млн кишига етди. Бу Англия ва Франциянинг умумий 
аҳолисидан ҳам кўп эди. Россия мануфактура ишлаб чиқаришини 
ташкил қилиш бўйича ҳам Европанинг бошқа давлатлари билан 
мувафаққиятли рақобатлашди. XVIII асрга келиб Уралда металлур-
гия корхоналари ташкил қилингандан сўнг Россия чўян ва темир 
ишлаб чиқариш бўйича Англиядан ҳам ўтиб кетди.
Петр I ислоҳотлари натижасида давлатни бошқариш ва солиқ
тизими мустаҳкамланди. Екатерина II ҳукмронлигининг охрида, у 
жорий қилган эркин рақобат принципи натижасида, Россияда 2000 
дан ошиқ саноат корхоналари ишлаётган эди. Ушбу даврнинг асо-
сий якуни шундан иборат бўлдики, XVIII асрларга келиб Россия 
буюк давлат сифатида шаклланди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

264