Ilmiy maqola va tadqiqotlar

TARJFBAND,  TARKIBBAND
Uzun  bir  tizma  bir  necha  qismga  ayriladir.  Har  bir 
qismning  o ‘ziga  maxsus  qofiyasi  b o ia d ir.  Biroq  har 
qismning oxirgisini butunlari boshqa qofiyada yo bir necha
20Dayr  -   butxona.
21 Xirad  -   ong.
22Alolo  -   shovqin.
23 Fig‘on  — qichqirish.
24 Xirqa  — shayxlar choponi.
25 Muvajjah  — maqbul.
26Chehra-yuz.
27 La’lgun  -   qizil.
28 Hijron  -   ayriliq.
29 Mahvash  — oy  yuzli.
30 Charxi  kajnihol  — egri  tabiatli  falak.
31 Lahza -  zamon.
32 Xayrbot  — vido.
33 Ganj  — xazina.
43

---

qism bilan bir qancha  qofiyada  bo‘ladi.  Bunga  tarkibband 
derlar.  Birinchi qismining oxirgi ikki misra’si har qismning 
oxiriga  qaytarilib  tursa,  tarji ’band ataladi.
Navoyining:
Ketur,  soqiy,  ul mayki subhi alast',
Oning nash ’'asidin  ko ‘nglum  edi  mast.
USLUBNING  UMUMIY,  XUSUSIY  HOLLARI
Yuqorida  uslubning  sinfga,  zamong‘a,  millatga,  shaxs- 
ga,  hatto,  bir  shaxsning  sochim,  tizimiga  ko‘ra  o‘zgarib 
turg‘ani ko‘ruldi. Shuncha o‘zgarishgan, bir holda turmag‘ur 
bo‘lg‘an  uslubning  xususiy,  umumiy  hollarini  ajratib, 
aniqlab qo’ida shaklida ko‘rsatmak mumkin bo‘lmag‘an bir 
ishdir,  og‘irdir.  Shunday  bo‘lsa  ham  adabiyot  saboqlarida 
davom etgan talabaga fikr berish tilagi bilan uslublar orasida 
bo‘lg‘an o‘rtoq sifatlami ajratib olib qo’ida shakhda ko‘rsatmak 
foydasi  bo‘lmaydir.
Umuman,  jug‘rofiyo,  hisob,  handasa  kabi  ilmiy,  fan- 
niy  mas’alalar to‘g‘risida  yozilg‘an  asarlaming  uslubi  bilan 
adabiy, she’riy parchalaming uslubi orasida ko‘zga ko‘rinarlik 
ayirma bor. Fanniy, ilmiy asarlardan maqsad tuyg‘ularimizni 
o‘quvchilarga  o‘tkarib,  ularda  bir  turli  hayajon  (ruhiy 
to‘lqun) qo‘zg‘atmoq emas,  ilmiy bir haqiqatni onglatishdir. 
Bu maqsad uchun sodda uslub yetarh ko‘rilgan hamda bunday 
asarlar tutash shu  sodda  uslub  bilan yozila kelgandir.
Adabiy,  she’riy  asarlardan  esa  maqsad  o‘quvchini  qay- 
natmoq, unda mhiy bir to‘lqun yaratmoqdir.  Buning uchun 
xayol yordami bilan uslubni bezatish lozim ko‘rilgan hamda 
adabiy,  she’riy  asarlar  har  vaqt  mana  shunday  bezalgan 
uslubda yozila kelgandir.  Mana shu  ayirmani ko‘zda tutub, 
adabiyot kitoblarida uslubni sodda  uslub,  bezalgan yo  tasvi- 
riy uslub deb ikiga ajratadirlar.
Uslubning  hollarini  ham  shul  asosga  ko‘ra  ikiga  ajratib 
ko‘rsatamiz,  sodda  ham  she’riy  uslublaming  hammasida 
topihshi matlub48 bo‘lg‘an hollarg‘a uslubning umumiy hollari 
deyiladir.