Ilmiy maqola va tadqiqotlar

MUSTAZOD
Bir g‘azal yoziladir.  Har misra’  har baytidan keyin shul 
misra’ning bir boiagi vaznida so‘z orttiriladir. Bunga mustazod 
deyiladir.
Misol:
40

---

Ne o ‘sma-yu,  ne kesmadur  ul zulfl sumansoy,
ne g ‘amzai jodu, 
Mashshota senga zolim falakdur magar,  ey oy,
xurshid anga  ko ‘zgu. 
Qosh  yosi  bila  kirpik  o ‘qin  har sori otsoq,
imkoni xato yo ‘q, 
Har  kimsaki,  boig‘ay  unga  bu  nav’  o ‘q-u yoy,
tuz bo‘lg‘usi qobu44.
Navoyi «Mezon ul-avzon»da mustazod to‘g‘risida degan: 
«Va  yana  xalq  orasida  bir  surud  (ashula)  borkim,  hazaji 
musamman vaznida unga bayt bog‘lab, har misra’idin so‘ngra 
ham  ul  bahrning  iki  rukinini  bir  qilib  surud  (ashula) 
nag‘maotiga  (kuyiga)  rost  keltirarlar  ermish»  («Mezon  ul- 
avzon»).  Navoyining  shu  so‘zlaridan  mustazod  shaklining 
turk kuylariga to‘g‘ri keltirib o‘qumoq uchun so‘ngra tuzul- 
g‘an bir shakl  ekani  onglashiladi.
MUSAMMAT
Uzun  bir  tizmani  to‘rtlik,  beshlik,  oltilik  parchalariga 
ajratadilar.  Birinchi  parchasining  hamma  m isra’lari 
qofiyadosh bo‘ladir.  Qolg‘an parchalarining so‘ng misra’la- 
ri  ayricha  qoflyadosh  bo‘lub,  so‘ng  misralar  esa  birinchi 
parchaning qofiyasig‘a boylanadir.
Musammat necha turlik bo‘ladi:  1) to ‘rt misra’hq bo‘lsa 
murabba’  (to‘rtlik);  2)  besh  misra’liq  bo‘lsa  muxammas 
(beshlik);  3) olti misra’liq esa musaddas (oltihq) deyiladir...
Navoyi,  Lutfiy,  Husayniy,  Komil,  Rojiy,  Amiriy  kabi 
ko‘b chig‘atoy-o‘zbek shoirlarining musammatlari (muxam- 
mas,  musaddas,  murabba’lari)  bordir.
Ba’zan bir shoir hurmat qilg‘ani bir shoiming bir g‘aza- 
lini  oladi.  Uning  har  iki  misra’ining  ustiga  uch  yoki  to‘rt 
misra’  boylab,  bir  muxammas  (beshlik)  yoki  musaddas 
(oltiliq) tuzadir.  Bu adabiy yo‘ldoshlikka muxammasyo mu- 
saddas  bogiamoq  deyiladir.  «Musammat»ga  misol  uchun 
Husayniyning  Navoyi  g‘azaliga  bog‘lang‘a(n)  muxamma- 
sini  yozamiz: