O‘zbek tili fonetikasi

u:-u  zidlanishi: bu:z (muz)  -  buz  (buzmoq), u:ch  (uchi)  -  uch  (uchmoq), du:z 
(tuz) - duz (tekislik); 
e:-e zidlanishi: ge:ch (kech) - gech (tun), er (er kishi) - e:r (erta), esh (eshmoq) 
- e:sh (o‘rtoq); 
o:-o zidlanishi: o:t (organizm, o‘t)-ot (o‘tmoq), o:r- (qaysar) or (o‘rmoq), go:r 
(qabr)-gor (ko‘rmoq); 
o:-o  zidlanishi:  o:t  (olov)  -  ot  (maysa),  qo:y  (qo‘y),  -  qoy  (qoldirmoq),  o:y 
(kavlamoq) - oy (o‘y, fikr) va boshqalar. 
a:-a  zidlanishi:  a:d,  a:t  (ism)  -  at  (hayvon),  a:sh  (ovqat)  -  ash  (orttirmoq, 
o‘tmoq), da:sh (tosh)-dash (toshmoq), ya:t-(begona)-yat (yotmoq), ya:n (yon tomon)-
yan (yonmoq), sa:ch -(soch)-sach (sochmoq) va boshqalar.
1
 
Ko‘rinib  turibdiki,  o‘zbek  tilining  o‘g‘iz  shevalarida  cho‘ziq  va  qisqa  unlilar 
zidlanishi  ma’no  farqlash  uchun  xizmat  qiladi  va  fonologik  qimmatga  ega  bo‘ladi. 
O‘zbek  tili  shevalarida  ikkilamchi  cho‘ziqlik  (buni  fakultativ  cho‘ziqlik  ham 
deyiladi)  ko‘p  uchraydi.  Bunday  cho‘ziqlik  o‘g‘iz  shevalarida  ham,  qipchoq 
shevalarida ham keng tarqalgan. Bunday ikkilamchi cho‘ziqlik (fakultativ cho‘ziqlik) 
o‘g‘iz va qipchoq shevalarida, ba’zan qorluq shevalarida ham  y, g, g‘, ng, h singari 
undoshlarning  tushishi  va  buning  hisobiga  tushayotgan  undosh  oldidagi  unlining 
cho‘zilishi  natijasida  yoki  tushayotgan  undosh  intervokal  holatda  bo‘lsa,  ikki 
tomonda  kelgan  unlining  qo‘shilishi  natijasida  paydo  bo‘ladi.  Undoshning  ikki 
tomonida  kelgan  unlilar  bir  tipdagi  va  turli  tipdagi  unli  bo‘lishi  mumkin.  Masalan, 
qipchoq shevalarida: o‘:l (o‘g‘il), o:r (og‘ir), ba:r (bag‘ir) va boshqalar. 
Shu bilan birgalikda, ayrim o‘zbek shevalarida fonologik vazifa bajarmaydigan 
o‘ta  cho‘ziqlik  -  emfatik  cho‘ziqlik  ham  uchraydi.  Bunday  cho‘ziqlik  Namangan 
shevasida ko‘proq kuzatiladi. Ayniqsa, hozirgi-kelasi zamon shakli sistemali ravishda 
emfatik cho‘ziqlik bilan talaffuz qilinadiki, bu xususiyat Namangan shevasini boshqa 
shevalardan  farqlab  turadi.  Masalan,  mem  b’lme:me:  (men  bilmayman),  sem