K I m y o ki my oga oi d atama lar etimilo gi ya si


Xromatografiya, affin, sorbsiya, sorbent, elyuent, faza



Download 2,13 Mb.
Pdf ko'rish
bet100/118
Sana28.09.2021
Hajmi2,13 Mb.
#187364
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   118
Bog'liq
Kimyoga oid atamalar etimologiyasi

Xromatografiya, affin, sorbsiya, sorbent, elyuent, faza   
Xrom  elementi  nomining  kelib  chiqishi  bilan,  xromatografiya  termini  etimologiyasi 
deyarli bir xil. Ya’ni, bunda ham, yunoncha chroma – «rang» so‘zi asosiy o‘rinni egallaydi va 
unga  «yozaman»  ma’nosini  beruvchi  garpho  so‘zi  ulab  qo‘yilgan.  Demak,  xromatografiya 
so‘zining  aynan  tarjimadagi  ma’nosi  «rangli  yozmoq»  desak  to‘g‘ri  bo‘ladi.  zamonaviy 
xromatograf asboblari «rangli yozish» natijalarini displeyda ko‘rsatadigan darajada rivojlanib 
ketgan. Lekin, 1903-yilda ilk bora xromatografik tekshiruv o‘tkazgan Mixail Svet (1872-1919) 
yashil  barglarning  pigmentlarini  ajratib  olib,  turli  ranglar  bilan  namoyon  bo‘lgan  halqalarni 
olgan edi. Svet (цвет) so‘zi rus tilida «rang» ma’nosini berishini bilsangiz kerak. Shunga ko‘ra, 
tasodifan  yoki,  ataylab  shunday  bo‘lib  qoldiki,  xromatografiya  terminiga,  uni  ixtiro  qilgan 
olimning  familiyasidan  bog‘lanib  qoldi.  Xromatografiya  yordamida  olingan  qayd  natijalari 
xromatogramma  deyiladi.  Yunon  tilida  gramma  bu  -  «yozuv»,  «chizuv»,  «belgi»  singari 
ma’nolarni  bildiradi.  Ushbu  so‘z  yana  ko‘plab  terminlarda,  xususan,  kardiogramma, 
rentgenogramma,  ossilogramma  va  ho  kazolarda  uchraydi.  Xromatografiyaning  eng  yuqori 
sezgirlikka ega turlaridan biri  affin  xromatografiyasi deyiladi.  Bu termin  lotincha  affinitas  - 
«qarindoshlik aloqalari» ma’nosidagi so‘zdan kelib chiqqan.  
Sorbent  va  sorbsiya  so‘zlari  ham  lotin  tilidagi  sorbere  so‘zidan  ildiz  olgan  bo‘lib, 
«yutmoq» ma’nosini beradi; elyuent esa «yuvmoq» ma’nosidagi eluere so‘zidan kelib chiqqan. 
Xromatografiyada  sorbent  qattiq  faza  hisoblanadi;  yunon  tilida  phasis  -  «chiqib  kelish», 
«ko‘tarilish»  ma’nosini  beradi  (Quyosh  chiqishi  ma’nosidagi  singari).  Avvallari  faza  so‘zi 
faqat  Oy  fazalariga  nisbatan  ishlatilgan  bo‘lsa,  keyinchalik,  fan  olamida  bu  termin  keng 
ma’nolarda tarqalib ketdi. Aytish joizki, faza so‘zining yunoncha ildizi bo‘lmish o‘sha phasis 
so‘zidan  yana  boshqa  bir  necha  termin  shakllangan  bo‘lib,  masalan,  phainomenon  –  so‘zi 
«fantaziya», «fantom» va «fenomen» so‘zlarining ildizi sanaladi. Phainomenon so‘zining asl 
yunonlar iste’molidagi ma’nosi -  «ko‘ringandek bo‘ldi, ehtimol»,  «shunday tuyuldi» degani 
bo‘ladi.  Endi  siz,  fantaziya  va  fantom  so‘zlarining  ma’nosini  yaxshiroq  tushunib  olgan 
bo‘lsangiz kerak.   
Xromofor   
Molekuladagi muayyan guruh atomlar butun birikmaning rangini belgilaydigan bo‘lsa, 
ushbu  guruhni  fanda  xromofor  deyiladi.  Termindagi  chroma  –  «rang»,  hamda,  phoros  - 
«tashuvchi» so‘zlari umumiy ma’noni yasaydi. Mazkur terminni 1876-yilda nemis kimyogari 
Otto Nikolaus Vitt (1853-1915) taklif qilgan. Vint organik kimyo bo‘yicha mutaxassis bo‘lgan 
bo‘lib, uning ilmiy ishlari asosan sintetik bo‘yoq moddalar olishga qaratilgan.  
 
 


90 
 

Download 2,13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   118




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish