K I m y o ki my oga oi d atama lar etimilo gi ya si



Download 2,13 Mb.
Pdf ko'rish
bet96/118
Sana28.09.2021
Hajmi2,13 Mb.
#187364
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   118
Bog'liq
Kimyoga oid atamalar etimologiyasi

Radikal  
«Ildiz» so‘zi lotinchada radix deyiladi. Radicalis esa «mahalliy», «ildiz otgan», «tomir 
otgan»  degan  o‘zbekcha  so‘zlarga  muqobil  bo‘la  oladi.  Radicula  esa  «tomircha»,  «kichik 
ildizcha»  degan  ma’noni  beradi.  Radikulit,  rediska,  hamda,  matematikadagi  ildiz  belgisi, 
shuningdek,  siyosatchilar  ko‘p  qo‘llaydigan  «radikal»  atamasi  shu  so‘zlardan  ildiz  otgan. 
Kimyoda  esa  radikal  deganda,  molekulaning  reaksiya  mobaynida  o‘zgarmaydigan  qismini 
nazarda  tutiladi.  Lavuaze  noorganik  radikallar  haqida  so‘z  ochgan  bo‘lsa,  XIX-asrda 
shuningdek organik radikallar ham aniqlandi. Organik radikallardan eng dastlabkilaridan biri 


85 
 
– benzoli bo‘lgan edi. XX-asrda esa, endi kimyoda erkin radikallar tushunchasi ham paydo 
bo‘ldi.  
Rafinadlash  
Fransuzlar  «tozalamoq»  so‘zini  raffiner  tarzida  aytishadi.  Bilasizki,  oziq-ovqat 
texnologiyalarida asal va shakarni rafinadlash usuli mavjud. 
Reaksiya  
Mazkur  terminning  etimologiyasi  lotin  tili  bilan  bog‘liq  bo‘lib,  anchayin  shaffof  va 
aniq. Lotinchada «re-» old qo‘shimchasi o‘zidan keyingi so‘zga ziddiyatli ma’no bag‘ishlaydi 
va alohida holda u biror narsaga teskari, qarama-qarshi degan ma’noni anglatadi. Uning, yana 
shu tilda «harakat» ma’nosini beruvchi «actio» so‘zi oldidan kelishi esa «harakatga qarshilik» 
degan ma’noni beradi va biz qo‘llaydigan «reaksiya» terminining lug‘aviy ma’nosini tashkil 
etadi.  Bu  so‘z  biologiyada  tirik  organizmning  qo‘zg‘atuvchiga  nisbatan  ta’sirini  ifodalasa, 
kimyoda esa, moddaning boshqa moddalar bilan ta’sirlashib, kimyoviy o‘zgarishlarga uchrashi 
jarayonini  bildiradi.  Chunonchi,  1868-yilda  Mendeleyev  ushbu  termin  haqida  yozganida 
«reaksiyaga kirishish bu kimyoviy jihatdan o‘zgarish demakdir» - degan edi.  
Sement   
Qurilish materiallari orasida eng asosiylaridan biri bo‘lgan sementning nomi lotin tilida 
caementum tarzida yangraydi.  Buning ma’nosi  «maydalangan tosh» degani bo‘lgan, bu so‘z 
ham, o‘z navbatida caedere - «maydalash» so‘zidan paydo bo‘lgan. Mazkur o‘zak shuningdek, 
tarkibi  temir  karbididan  iborat  bo‘lgan  mineral  –  sementit  nomida  ham  markaziy  o‘rinni 
egallaydi.  
Sentrifuga   
Kimyo laboratoriyalarida ko‘p uchraydigan mazkur uskunaning nomi lotincha centrum 
-  «markaz»  va  fugere  -  «qochmoq»  so‘zlaridan  yasalgan.  U  markazdan  qochma  kuchdan 
foydalanish asosida turli tajribalarni yuritishga yordam berishini yaxshi bilasiz.  
Seolit   
1756-yilda shved mineralologi Aksel Kronstedt g‘alati bir mineralni topib oladi. Ushbu 
mineral  qizdirilganida  o‘zidan  bug‘  chiqargancha,  uchib  ketar  edi.  Shu  sababli,  mazkur 
mineralni  aynan  shunday,  ya’ni,  «qaynaydigan  tosh»  deb  nomlashdi  ham.  An’anaga  ko‘ra, 
ilmiy terminlarga yunon tilidan kelib chiqib nom berish urf bo‘lgan o‘sha paytda, olimlar bu 
mineralni ham yunoncha qilin zein - «qaynamoq» va lithos - «tosh» so‘zlari asosida seolit deb 
nomlashgan.  
Singoniya  
Syn so‘zi yunon tilida «birgalikda» degan ma’noga ega; gonia esa «burchak» ma’nosini 
beradi.  Bu  termin  asosan  kristallarga  nisbatan  qo‘llaniladi  va  u  qirralari  orasida  bir  xil 
burchakka ega bo‘lgan kristall shaklni anglatadi. Ushbu o‘zak ishtirok etgan yana bir termin 
bizga geometriyadan yaxshi tanish bo‘lgan «trigonometriya» terminidir.  


86 
 

Download 2,13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   118




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish