Toshkent davlat sharqshunoslik instituti uzoq sharq va janubiy osiyo tillari fakulteti bitiruv malakaviy ishi

zamonaviy rubobning ajdodini ko’rayotgandirmiz? Bunday ham bo’lmasa kerak, 

chunki Gandxar releflaridan olingan asbob zamonaviy (afg’on) rubobga to’liq 

o’xshashlik beradi. Bu tasvir rubobning bizga zamonaviy bo’lgan shaklda I 

asrdayoq mavjud bo’lganini isbotlaydi.  

 

Gandxar relyeflarida Ayritomning «belli» udida parallellar yo’q. Torli 

asboblardan hammadan ko’proq rubob o’zining tipik shaklida uchraydi. Kalta ud u 

yerda ikkita– noksimon korpusli va cho’zinchoq tor korpusli ko’rinishda uchraydi. 

Gandxaraning musiqaviy sahnalarida ham Parfiyaning katta korpusli va 

bo’yinchasi uzun bo’lmagan tanbursifat asboblaridan farq qiluvchi ikkitorli tanbur 

ifodalangan. Tanburning ushbu ko’rinishi ko’p asrlar o’tib, turli maktablar 

rassomlari tomonidan yaratilgan minyatyuralarda hayotga qaytadi. 

 

Qadimiy Sharq mamlakatlari ikkita g’ovak naychadan iborat bo’lgan ikki 

turdagi puflama asbobni bilishgan, aniqrog’i – bular ikkita turli asboblar bo’lgan: 

                                                 

80

 Antik Xorazmning madaniy yodgorliklarida musiqa asboblarining tasvirilari nisbatan kam, lekin ular turli xil 

asboblar majmui mavjud bo’lganidan dalolat beradi. 

---

                                                                               

39

bittasi – yunonchasiga avlos deb ataluvchi «ikkilangan goboy», va ikkinchisi – 

naychalarining parallel joylashganligi va boshqacha ovoz chiqarishi bilan avlosdan 

farq qiluvchi asbob. Uning forscha nomi – dunay yoki dubay (Hozir u 

O’zbekistonda qo’shnay nomi bilan tanish). 

 

Dunayning ilk tasviri – Nishopurdagi sanasi eramizdan avvalgi II ming yillik  

deb belgilangan va Shumer madaniyatiga kiritilgan terrakota xaykalchasida 

keltirilgan. Yuqori Siriyadan topilgan terakkota xaykalchasi ham uning bu yerda 

mavjud bo’lganini bildiradi. U tuyaning orqasiga mahkamlangan taxtiravondagi 

ikkita qizni tasvirlaydi. Ulardan biri, ko’rinishicha, qo’shiqchi, ikkinchisi esa – 

dunay chaluvchi qiz. Afsuski, dunay hamma yerda shunchalik umumlashtirib 

tasvirlanganki, uning na chalinadigan teshiklari, na uni chalish usullariga baxo 

berish mumkin. Faqat aytish mumkinki, zamonaviy qo’shnayga nisbatan bu asbob 

qadimda katta uzunlikdagi naychalarga ega bo’lgan. 

 

O’rta Osiyo antikligining (Eron kabi) bizga tanish bo’lgan yodgorliklari 

dunay tasvirini saqlab qolmagan. Uning o’sha davrlarda bu yerda mavjud 

bo’lganining bevosita isboti yo’q. Biroq, Forobiy asarlarida dunayni uning davrida 

keng tarqalgan musiqa asboblarining safida uchratamiz. Bundan kelib chiqadiki, 

uning o’tgan asrlarda ham mavjud bo’lgani ehtimoldan holi emas.