Asosiy qisim

1. 
   KIRISH
   
2. 
   ASOSIY QISIM
   

2.1 XVII asrda Nyuton mexanikasiga asoslangan ilmiy inqilob.
2.2 Nyutonning harakatga oid uchta qonuni.
2.3 Butun olam tortishish qonuni.
2.4 Kuch, impuls tushunchalari

3. 
   XULOSA
   

KIRISH
XVII asrda Nyuton mexanikasiga asoslangan ilmiy inqilob-bilimning mustaqil sohasi, dunyoqarashning alohida shakli sifatida faqat XVII-XVIII asrlarda to‘la shakllandi. Muayyan darajada shartlilik bilan shuni aytish mumkinki, bu I.Nyuton klassik mexanikaning asosiy qonunlarini
ta’riflab, shu tariqa tabiatshunoslikning bo‘limi — asoslari asrlar
mobaynida shakllangan, bosh tamoyillari esa bundan yuz yilcha
muqaddam, avvalo, Galileo Galiley tomonidan ta’riflangan klassik
mexanikaning shakllanishiga yakun yasaganidan keyin yuz berdi.
1. Miloddan awalgi I ming yillikdan XVI asrgacha bo‘Igan dav
ilk fan davridir. Bu davrda asrlar mobaynida avloddan-avlodga o‘tib
kelgan, hayot tajribasi va mehnat faoliyati jarayonida olingan amaliy
bilimlar bilan bir qatorda juda umumiy va mavhum mushohadalarga
asoslangan nazariyalar xususiyatiga ega bo‘lgan tabiat haqidagi
dastlabki falsafiy tasavvurlar (naturfalsafa) vujudga kela boshlagan.
Ilmiy bilim kurtaklari naturfalsafa doirasida uning elementlari sifatida
shakllangan. Matematik, astronomik, tibbiy va boshqa masalalarni
yechishda foydalaniladigan ma’lumotlar, usullar va metodlar jamlanishi
bilan falsafada tegishli bo‘limlar vujudga kelgan va keyinchalik astasekin shakllanayotgan ayrim fanlar: matematika, astronomiya, tibbiyot va hokazolarga ajralib chiqgan.
Jumladan, Aristotelning falsafiy asarlarida fizika, zoologiya,
embriologiya, mineralogiya, geografiya kabi fanlaring kurtaklariga
duch kelish mumkin. Miloddan awalgi III—II asrlarda falsafiy bilim
tarkibida statistik mexanika, gidrostatika, geometrik optika (xususan,
ko‘zgular haqidagi alohida fan - «katoptrika») farqlanadi va nisbatan
mustaqil ahamiyat kasb etadi.⁷ Markaziy Osiyo mutafakkirlari al-
Xorazmiy matematika, al-Farg‘oniy astranomiya, al-Beruniy
mineralogiya va geografiya, ibn Sino tibbiyot, Mirzo Ulug‘bek
astranomiya, Alisher Navoiy adabiyot ilmi rivojiga munosib hissa
qo‘shdi va ular ijodi mahsullari bugungi kunda ham o‘z ahamiyatini
yo‘qotgani yo‘q. Biroq bu fanlarda ayrim tasodifiy kuzatishlar va
amaliy ot ma’lumotlari umumlashtiriladi-yu, lekin eksperimental
metodlar hali qo'llanilmaydi, aksariyat nazariy qoidalar esa asossiz va
tekshirib bo‘lmaydigan spekulyatsiyalar mahsuli hisoblanadi. Ammo
ko‘rib chiqilayotgan davrda vujudga kelgan ilmiy fanlar bu davr
mobaynida falsafiy bilim qismlari sifatida talqin qilinishda davom etgan.
Shu narsa diqqatga sazovorki, hatto XVII asr oxirida Nyuton
o‘zining fizika asoslarini yaratgan «Natural falsafaning matematik
asoslari» deb nomlangan asarini e’lon qilgan. Shunday qilib, falsafadan
alohida faoliyat sohasi sifatidagi fan hali mavjud bo'lmagan: u asosan
falsafa doirasida, ilmiy bilimlarning boshqa manbai - hayot amaliyoti va
hunarmandchilik san’ati bilan bir vaqtda va u bilan juda zaif aloqada
rivojlangan.