Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

ta’mirlash  uskunalari)  markazlashtirilgan  platforma  orqali  sotish  istagini 

agregatsiyalaydi,  so‘ngra  ularni  qayta  sotadi,  bu  vaqt  mobaynida  esa  keligusda 

tijorat  maqsadlarida  foydalanish  uchun  qimmatli  axborot  to‘playdi.Uberturidagi 

kompaniyalarhizmatlarni keng ko‘lamli agregatsiyalash va distributsiyalash uchun 

o’ziga  hos  yechim  topgan.  Airbnbmehmonxonalar  bilan,  LyftvaUber  –  taksi  va 

limuzinlar  ijarasi  bilan,  Zipcar  (to  uniAvis  xarid  qilgunga  qadar)  –  an’anaviy 

avtomobillar  ijarasi  bilan  raqobat  qilgan.Bu  kompaniyalarning  ko‘pchiligi  kichik 

mehmonxonalar, taksi va ustalar hizmati kabi mayda, an’anaviy mahalliy hizmatlar 

tarqalishini globallashtirdi. Raqamli texnologiyalar yordamida ular ko‘chmas mulk 

(kvartiralaradgi xonalar), yo’lovchilar tashish (taksi) va odamlar to’liq bo’lmagan 

shakldagi  ishga  joylasjtirish  (pensionerlar  va  doimiy  ishga  ega  bo‘lmagan,  lekin 

ishga  layoqatli  kishilar)  kabi  vaqtinchalik  foydalanilmayotgan  resurslarga 

ulanadi.Ehtimol,  blokcheyn  texnologiyasibizni  birgalikda  iste’mol  qilish 

iqtisodiyotidan  bo‘sh  turgan  quvvatlarni  ijaraga  berish  va  ulardan  foydalanishni 

o‘lchash mumkin bo‘lgan o‘lchash iqtisodiyotiga olib kelishi mumkin. Masalan, uy 

egalari  elektr  uskunalar,  mayda  qishloq  xo‘jalik  texnikasi,  baliqchilik  anjomlari, 

duragdorlik  asboblari,  garaj  yoki  avtomobillar  qo‘yiladigan  joyni    umumiy 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

foydalanishga  rozilik  bildiradigan  birgalikda  iste’mol  qilish  iqtisodiyotini  amalga 

oshirish  usuli  yuzaga  kelar.Ushbu  sohalardagi  muammolaridan  biri,  uzoq  vaqt 

davomida  shundan  iborat  ediki,  bunday  resurslar  sohiblari  jamoat  uchun  ko‘plab 

tashvishlar  tug‘dirar  edi.  «AQSHda  80  million  drel  (parmalash  uskunasi)  bor  va 

ularning  har  biridan  shuncha  vaqt  ichida  o‘rtacha  13  daqiqa  foydalaniladi,  –deb 

yozadi  «Nyu-York  tayms»  da  Airbnbbosh  direktori  Brayan  Cheski.  –Shunday 

ekan,  har  bir  kishi  uyiga  drel  sotib  olishi  uchun  ehtiyoj  bormikan?»Biroq 

blokcheyn  texnologiyasi  amalda  nolga  teng  bo‘lgan  harakatlar  talab  qiladigan 

ortiqcha  resurslarni  –  simsiz  ulanish  nuqtalarini,  kompyuterlarning  hisoblash 

quvvatlarini  yoki  qattiq  diskdagi  bo‘sh  joylarni,  uyali  aloqa  telefoni  orqali  puli 

to‘lab qo‘yilgan ortiqcha daqiqalarni, hattoki o‘zining professional ko‘nikmalarini 

ijaraga berishga imkon yaratadi– yana shunisi ham borki, bularning barchasi uchun 

hattoki  barmoqni  qimirlashtish  ham  talab  etilmaydi,  qaergadir  begona  odamning 

oldiga  borish  va  keyin  qaytib  kelish  haqida  esa  gapirmasak  ham  bo‘ladi.  Siz 

sayohat qilayotgan payt Wi-Finuqtasini ijaraga berib, undan foydalanilgan har bir 

soniya uchun arzimagan chaqa olishingiz mumkin. Bunda sizni faqat o’zingizning 

tasavvuringiz  (istiqbolda  esa  -  qonunchilik  ham)  chegaralaydi,  xolos.  Sizning 

obunalaringiz,  jismoniy  makon,  energiya  manbalari  qismlab  boshqa  tomonga 

berilgan  va  undan  mikroto‘lovlar  shaklida  pul  olgan  holda  daromad  manbaiga 

aylanishi  mumkin.  Sizdan  faqat  tomonlar  o‘zaro  tranzaksiyalarni  havfsiz  va 

ishonchli amalga oshirish uchun nomarkazlashgan uzatish protokoli talab qilinadi, 

xolos. Bu platformalar istalgan aktivlarga «litsenziyalash» huquqini beradi. Sizdan 

faqat boshqalarga ulanish va foydalanish huquqini berish, qay darajada istagingizni 

hal  qilish  –  hatto  boshqalarga  sizning  aktivlaringizdan  foydalanishga  ruhsat 

bermalsik huquqi ham beriladi va buning uchun qandaydir narx belgilash so‘raladi, 

holos.Korxonalar  o‘z  mahsulotlari  va  texnologik  infratuzilmasini  yangi  biznes  va 

qiymat  yaratishda  ishtirok  etishi  mumkin  bo‘lgan  jamiyatlar    yoki  tashqi 

foydalanuvchilarga ochib bergandagina qandaydir platformalar yaratadilar. Bunda 

mumkin  bo’lgan  variantlardan  yana  biri–ishlabchiqaruvchi  iste’molchilardir. 

Mijozlar  innovatsiyasi  dinamik  dunyosidaishlab  chiqaruvchi-iste’molchilar  yangi 

---