Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Bir rangdagi ishlab chiqaruvchilar 

Bir rangdagi ishlab chiqaruvchilar –mahsuldorlik bo‘yicha hattoki eng yirik 

va  yaxshi  moliyalashtiriladigan  korxonalardan  ham  ustnlik  qiladigan  innovatsion 

loyihalar,  ochiq  boshlang‘ich  kodli  dasturiy  ta’minot  va  «Vikipediya»  tavsif 

bergan  turli  joylarda  tarqoq  holda  joylashgan  minglab  ko‘ngillilardir.  Jamiyat 

a’zolari  ularda  xobbi  sifatida,  muloqot  qilish  yoki  o‘z  qadriyatlarini  ifodalash 

uchun yoki shaxsiy ehtiyojlarini qondirish uchun ishtirok etadilar. Nufuz tizimlari 

vaboshqa  stimullar  mavjudligi  tufayli,  blokcheyn  texnologiyasi  ularning 

samaradorlikni 

oshirishi 

va 

yaratilayotgan 

qiymati 

uchun 

kimlarnidir 

mukofotlashga qodir bo’ladi.Bir rangdagi ishlab chiqarish hamjamiyatlari, Garvard 

professori  Yoxay  Benklerning  iborasiga  ko‘ra,  «umumiy  axborot  makonidan 

foydalangan  holda  birgalikda  bir  rangdgi  ishlab  chiqarish»  taqdim  etishlari 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

mumkin.  Ijtimoiy  ishlab  chiqarish  deb  ataladigan  bu  tizim  (bu  hamBenkler 

atamasi)  shuni  ko‘zda  tutadiki,  mahsulotlar  va  hizmatlar  iqtisodiyotning  xususiy 

sektori  doirasidan  tashqarida  yaratiladi  va  ular  bironta  korporatsiya  yoki  shaxsga 

tegishli bo‘lmaydi. Ko‘p sonli misollar orasida  - Linux operatsion tizimini (hech 

kimga  tegishli  emas,  lekin  hozirda  dunyoda  eng  yaxshi  operatsion  tizim 

hisoblanadi),  «Vikipediya»  ni  (Wikimedia  Foundation  ga  tegishli)  va  Firefox 

web-brauzerini  (Mozilla  Foundationga  tegishli)  keltirish  mumkin.  Bir  rangdagi 

ishlab  chiqarish  shuningdek,  qatnashchilar  nimanidir  jamoaviy  ravishda  ishlab 

chiqarishi  uchun  ijtimoiy  o‘zaro  aloqa  qiladigan,  lekin  ularning  mehnat  natijasi 

jamoat  korxonasiga  tegishli  bo‘lmagan  xususiy  sektordagi  faoliyatni  ham 

tavsiflashi  mumkin.Bir  rangdagi  ishlab  chiqarish  biznes-model  sifatida  ikkita 

sababga ko‘ra muhimdir. Birinchidan, ba’zida bir rangdagi qatnashchilar ko‘ngilli 

ravishda  tovarlar  va  hizmatlar  ishlab  chiqarish  bo‘yicha  jamoaviy  faoliyat  bilan 

shug‘ullanadilar, korporatsiya esa bu ishda kurator funksiyalarini bajaradi va tijorat 

foydasini  qo‘lgakiritadi.  Masalan,  o‘quvchilar  Reddit  munozaralar  platformasi 

kontentini yaratadilar, lekin unga egalik qilma olmaydilar. Reddit –AQSHda trafik 

hajmi  bo‘yicha  o‘ninchi  o‘rinda  turadigan  web-sayt.  Ikkinchidan,  bunda 

kompaniyalartashqi  mehnat  resurslarining  keng  fondlariga  murojaat  qiladi.  IBM 

kompaniyasi  Linux  tarafdoriga  aylandi  va  Linux  hamjamiyatiga  yuzlab  million 

dollar turadigan dasturiy ta’minot hadya qildi. Natijada, IBM o‘z tizimlarini ishlab 

chiqish  uchun  yiliga  900  million  dollar  tejab  qoldi,  hamda  dasturiy  ta’minot  va 

hizmatlar  ko‘p  milliardlik  biznesini  yo‘lga  qo‘ygan  platforma  yaratdi.Blokcheyn 

texnologiyasiqatnashchilarga hamjamiyatga samarali hissa qo‘shish uchun rasmiy 

nufuz tizimi ishlab chiqish imkonini beradi. Odobsiz xulq-atvorga to‘sqinlik qilish 

uchun  qatnashchilardan  umumiy  fondga  kichik  miqdorda  kirish  badali  talab 

qilinishi mumkin. Badal miqdori jamiyat faoliyati qo‘shilgan hissadan kelib chiqib, 

o‘sishi  yoki  kamayishi  mumkin.  Korporativ  hamjamiyatlarda  qatnashchilarular 

yaratadigan  qiymatda  ishtirok  etishi  va  qo‘shgan  hissasi  uchun  to‘lov  olishi 

mumkin,  smart-shartnomalar  esa  bunda  tranzaksiya  harajatlarini  pasaytiradi  va 

firma  chegaralarini  ochadi.Umuman  olganda,birgalikda  bir  rangdagi  ishlab 

---