Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

chiqarish hamjamiyat qiymat yaratish va yangi tarmoq modellari markazidan o‘rin 

topadi.  Aksariyat  tarmoqlarda  innovatsiya  yakuniy  mahsulot  yaratish  uchun 

muntazam  birlashadigan  intellektual  mulk  va  yirik  mutaxassislar  fondi  hamda 

korporativ  va  xususiy  qatnashchilar  tarmoqlariga  tobora  ko‘proq  bog‘liq 

bo‘lmoqda.  IBMLinuxni  qo‘llab-quvvatlagani  kabi,  firmalarbirgalikda  yoki 

jamoaviy  mehnat  bilan  qiymat  yaratish  uchun  ochiq  boshlang‘ich  kod  tashkil 

qiladigan tarmoqlarga ham kirishlari mumkin. 

Internetning  birinchi  avlodida  ko‘plab  intellektual  mulk  yaratuvchilaro’z 

ishlari  uchuntegishli  mukofotlar  olmaganlar.  Musiqachilar  va  dramaturglar, 

jurnalistlar va fotograflar, rassomlar, modelerlar, olimlar, me’morlar, muhandislar, 

ovoz  yozish  kompaniyalari,  nashriyotlar,  galereyalar,  kinostudiyalar  ko’pchilik 

hollarda 

universitetlar  va  yirik  korporatsiyalarga  bog‘langan  bo‘lib, 

ularmualliflardan  intellektual  mulk  huquqlarini  o‘zining  intellektual  mulkida 

tobora  kichik  qiymat  ulushi  evaziga  o‘z  huquqlarini  berishni  talab 

qilgan.Blokcheyn  texnologiyasiintellektual  mulkyaratuvchilarga  uning  uchun 

qiymat olishga imkon beradigan yangi platforma taklif qiladi. Haqiqiylik, holat va 

mulk  sertifikatlarini  o‘z  ichiga  oladigan  san’at  asarlari  raqamli  reestrini  tasavvur 

qiling.  Ascribeyangi  startapi  rassomlarga  mustaqil  ravishda  raqamli  asarlarni 

tarmoqqa  yuklash,  yakuniy  versiyani  qayd  etish  va  ularni  shu  tariqa  uzatishga 

imkon  beradiki,  ular  bitkoin  kabi  bir  to‘plamdan  boshqasiga  o‘tib  turadi.  Bu 

shubhasiz,  mualliflik  huquqlari  uchun  ulkan  o‘sishdir.  Yangi  texnologiya 

intellektual  mulkuchun  tegishli  bo‘lgan  muammoni  raqamli  huquqlarni 

boshqarishning  mavjud  tizimlaridan  foydalangan  holda  yaxshiroq  hal  qilishga 

imkon  beradi  va  natijada  rassomintellektual  mulkini  qaerda  va  qachon  e’lon 

qilishni  o‘zi  hal  qilishi  mumkin  bo‘ladi.Blokcheyn  asosidagi  ishonch 

protokolishirkatlar  –  umumiy  maqsadlarni  ko‘zlaydigan  qatnashchilar  jamoasi 

tomonidan  tashkil  qilinadigan  va  nazorat  qilinadigan  mustaqil  uyushmalar  tashkil 

bo’lishiga turtki beradi.«Uberni birgalikdagi iste’mol iqtisodiyoti kompaniyasi deb 

atash  –  bema’nilikdir,  -  deydi  Garvard  professori  Benkler.  –Uberiste’molchilar 

uchun  tashuvlar  qiymatini  pasaytiradigan  biznes  yaratish  uchun  mobil 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

texnologiyalar imkoniyatlaridan foydalandi. Bu uning yagona va yiriq yutug‘idir». 

Devid  Tikollning  izoh  berishicha:  «Birgalikda  foydalanish  deganda,  biz  odatda 

moliyaviy  tranzaksiyalar  emas,  balki  pulsiz  almashinishni  tushunamiz.  Bu  xuddi 

bolalar o‘yinchoqlarini almashganidek bir amaldir. Afsuski, bu hozir asta-sekinlik 

bilan yo‘qotilmoqda». Uning fikriga ko‘ra, «nimanidir birgalikda foydalanish bu – 

odamlar  va  boshqa  turlar  vakillari  millionlab  yillar  davomida,  homilador 

bo‘lishdan boshlab, ne’matlar almashinishi uchun ishlatilib kelingan asosiy usuldir. 

Garchi  ayrim  internet-kompaniyalarto‘liq  ma’noda  moddiy  va  ma’naviy 

ne’matlardan  birgalikda  foydalanishni  haqiqatda  qo‘llab-quvvatlasada,  boshqalari 

birgalikda  foydalanish  iqtisodiyoti  atamalari  va  ijtimoiy  munosabatlarni 

tijoratlashtirishni  o‘zlashtirib  olgan,  xolos».Birgalikda  foydalanish  iqtisodiyoti 

kompaniyalarining  aksariyati  aslida  agregatorlar  deb  hisoblanadilar.  Ular 

ta’minotchilarning bo‘sh zahiralarini (avtomobil, asbob-uskunalar, bo‘sh xonalar,