|
Augur huquqbuzarliklarga nisbatan nolga teng bo‘lgan sabr-toqatni joriy qilib,
noaxloqiy shartnomalar muammosini ham hal qiladi.Bashorat bozorlari yakuniy
hodisalarga stavkalardan manfaatdor bo‘lgan investorlar uchun foydali, masalan:
«IBM daromadi bu chorak hech bo‘lmasa 10 sentga o‘sadimi?» Hozir korporativ
foydaning dastlabki bahosi – bir nechta ekspert tahlilchilar bashoratlarining
o‘rtacha yoki mediana qiymati, xolos. «Omma donishmandligi»dan foydalanib, biz
kelajak uchun realistik bashorat qilamiz, bu esa bozorlarni yanada samarali qiladi.
Bashorat bozorlarianomal hodisalar va global noaniqlikka qarshi xedjirlash uchun
hizmat qilishi ham mumkin. Bashorat bozorlari butun dunyo bo‘ylab investorlarni
ertaroq xabardor qilish tizimi sifatida xolisona ishlashi ham mumkin.Bashorat
qilish bozorlari moliya tizimining ko‘plab jihatlarini to‘ldirishi va oxir-oqibat
o‘zgartirishi mumkin. Xaridlar, rahbariyatning almushinuvi haqida hisobotlar
bo‘yicha bashorat bozorlarini tasavvur qilib ko‘ring. Bashorat bozorlari axborotlari
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
asosida bozorni xedjirlash va qadriyatlarni sug‘urtalash amalga oshirilishi mumkin
va istiqbolda ular hatto optsionlar, foiz stavkasi svoplari va kredit defolti svoplari
kabi mistik moliyaviy vositalarni siqib chiqaradi.Albatta, bashorat bozori hamma
joyda ham kerak emas, albatta. U yetarli miqdorda odamlar qiziqib qolmagunga
qadar e’tiborni jalb qilish qilish uchun kerakli darajada likvidli bo‘lmaydi. Lekin
baribir uning salohiyati ulkan va hamma uchun ochiq hisoblanadi. Blokcheyn
texnologiyalarimoliya hizmatlari bozorining chakana banking va kapital bozoridan
tortib buxgalteriya hisobi va tartibga solishgacha bo‘lgan barcha turlari va
funksiyalariga ta’sir etadi. Shuningdek, ular banklar va moliyaviy institutlarning
jamiyatdagi rolini qayta ko‘rib chiqishga majbur qiladi. Agar eski dunyo qattiq
ierarxiyaga ega, sust, yopiq va shaffof emas bo‘lsa, o‘zgarishlarga qarshilik
ko‘rsatsa va kuchli vositachilar tomonidan nazorat qilinsa, yangi dunyo tekisroq,
piring qarorlari taklif qiladigan va ishonchli, shaffof, funktsiyalari bir-biriga
kiritilgan va innovatsion bo‘ladi. Albatta, o‘zgarishlarnormal faoliyat ko‘ratishning
buzilishi va beqarorlikka olib keladi, lekin tarmoq yetakchilari bugunning
o‘zidayoq bu borada qandaydir choralar ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Moliyaviy hizmatlar sohasini yaqin yillarda qisqarish ham, o‘sish ham kutib
turibdi: kamroq sonli vositachilar ancha kichik harajatlar bilan ko‘p sonli
kishilarga ko‘proq mahsulot va hizmatlar taklif qilishlari mumkin.
Nomarkazlashgan dunyoda ochiq va yopiq blokcheynlar o‘ziga joy topa oladimi,
yo‘qmi – bu tortishuvli masala. O‘ylaymizki, blokcheyn texnologiyasining bartaraf
qilib bo‘lmaydigan kuchi hozirgi kunda zamonaviy moliyaning mustahkam
o‘rnashib olgan, tartibga solib tashlangan va rivojlanishdan to‘xtagan
infratuzilmasiga hujum qilmoqda. Ularning to‘qnashuvi moliya tizimi landshaftini
o‘n yilliklarga o‘zgartirib yuboradi.Umid qilamizki, u nihoyat industrial davrning
pul mashinasidan platformasiga aylanadi.Potensial foyda olish taklifi bilan jalb
qilinganbir nechta kompaniya blokcheynlar uchun qidiruv dasturlari yaratish
muammosi ustida ishlamoqda. Google dunyodagi barcha axborotlarni yig’ish va
tashkil qilish missiyasini o‘z zimmasiga olgan va bu masalani tadqiq etishga
kompaniya juda ko‘p mablag’ va inson resurslarini sarflaganiga ajablanmasa ham
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
bo‘ladi.Internetda qidirish va blokcheynda qidirish o‘rtasida uchta asosiy farq bor.
Birinchidan, bu foydalanuvchining shaxsiy ma’lumotlari daxlsizligi. Shu bilan bir
vaqtda tranzaksiyalar shaffof, har biri o‘zining shaxsiy ma’lumotlari egasi bo‘lib,
ular bilan qanday muomala qilishni o‘zlari hal qiladilar. Jarayonda nomini ma’lum
qilmagan holda yoki taxallus ostida (o‘ylab topilgan nom ostida - anonim) yoki
soxta-anonim (qisman anonim) ravishda ishtirok etishi mumkin. Ko‘plab
kompaniyalar personal yollash jarayonini qayta ko‘rib chiqishi va qayta tashkil
qilishiga to‘g‘ri keladi. Masalan, kadrlar bo‘yicha mutaxassis blokcheynga yopiq
savollar (ha/yo‘q) berishni o‘rganishi lozim: «Siz odammisiz?», «Amaliy
matematika sohasida oliy ma’lumotingiz bormi?», «Scrypt, Python, Java, C++
dasturlarida dasturlashtirishni bilasizmi?»
Firmalarda paydo bo‘ladigan mojarolarga yana bir sabab, shartnoma
harajatlari, narx muhokamasi, tovar yoki hizmatlar taqdim etish shartlarini
tavsiflash va hajmini aniqlash, bu bitimlarning bajarilishini ta’minlash va tartibga
solish hamda ularning ijro etilmagani uchun choralar ko‘rish hisoblanadi.
Shartnoma va bitimlar – nisbatan yangi hodisa bo‘lib, biz mulkni emas,
majburiyatlarni almashina boshlaganda paydo bo‘lgan. Og‘zaki bitimlar ishonchsiz
bo‘lib chiqdi: ularni buzib ko‘rsatish, noto‘g‘ri eslab qolish mumkin bo‘ladi,
guvohlarga esa doim ham umid qilib bo‘lmaydi. Shubha va ishonmaslik yangi
odamlar bilan birgalikda ishlashga to‘sqinlik qiladi. Shartnomalarni zudlik bilan
ijro etish lozim, shartlarning bajarilishini ta’minlashga esa faqat kuch bilan tahdid
solish hisobiga erishilgan – buning rasmiy mexanizmlari mavjud bo‘lmagan.
Yozma shakldagi shartnoma majburiyatlarni qayd qilish, ishonch asosida
munosabatlar o‘rnatish va bir-biridan kutadigan natijalarni tavsiflash usuliga
aylangan. Yozma shartnomalar tomonlardan biri o‘z majburiyatlarini bajarmagan
yoki kutilmagan voqea yuz bergan hollarda nima qilish kerakligini ko‘rsatadi.
Blokcheyn, shartnoma harajatlarini pasaytirib, firmalarga ochilish va o‘z
sarhadidan tashqarida yangi munosabatlarni rivojlantirishga imkon beradi.
Consensys (kelishuv), masalan, uning hududida ham, hududidan tashqarida ham
turli qatnashchilar guruhi bilan o‘zaro munosabatlarni yuzaga keltirishi mumkin,
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
chunki bu munosabatlari an’anaviy menejerlar emas, smart-shartnomalar
boshqaradi. Qatnashchilarning o‘zlari hammani qoniqtiradigan maqsadlarni
belgilaydi va ularga erishganlik uchun mukofot oladi – bularning hammasi
blokcheynda bajariladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
