M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

 
Ichki ajratuvchi to‘qimalar (ichki sekretsiya) 
 
Ichki  ajratuvchi  to‘qimalarga  yirik  hujayradan  tashkil  topgan  idioblastlar, 
ajratilayotgan  moddani  to‘plovchi  ko‘p  hujayrali  yo‘llar  (sxizogen,  lizigen), 
smola  yo‘llari  va  sut  naylari  kiradi.  Ular  oshlovchi  moddalar,  efir  moylari, 
alkaloidlar,  organik  kislotalar,  terpen,  kauchuk,  smola  va  boshqa  moddalarni  
ajratadi. 
Idioblastlar—  kserofit  va  sukkulent  o‘simliklarda  keng  tarqalgan  oksalat 
tuzlari  kristallari  va  boshqa  tuzlar  to‘plagan  hujayralarga  idioblastlar  deb 
ataladi.  Idioblastlar      shakl  va  vazifasi  bilan  to‘qimadagi  boshqa 
hujayralardan  farq  qiluvchi  maxsus  hujayralardir.  Ular  tarkibida  tuzlardan 
tashqari, terpenoidlar, oshlovchi va shilimshik moddalarni saqlaydi. Masalan 
shilimshiq  modda  saqlaydigan  idioblastlarga  gulhayridoshlar  oilasi 
vakillarida  (tugmachagul,  gulhayri),  terpenoidlar  saqlovchilariga  —
magnoliyadoshlar oilasi vakillari (magnoliya, xitoy limonnigi), choy bargida 
esa  oshlovchi modda saqlaydiga idioblastlar uchraydi. 
Sxizogen  yo‘llar  -  to‘qimalardagi  hujayra  oralig‘i,  bo‘shliqlarning 
kengayishi  natijasida  hosil  bo‘ladi.  Bu  bo‘shliqlarda  sekret  ya’ni 
suyuqliklar  ajratadigan  mahsus  epitelial  hujayralar  mavjud  bo‘lib,  ular 
o‘zidan    shilimshiq  modda,  efir  moylari,  smolalar  ajratib  to‘playdilar. 
Sxizogen yo‘li mavjud o‘simliklarga qarag‘ay, archalar misol bo‘la oladi 
(20-rasm). 

---

86 
 
 
                    A.                                                                   B. 
20-rasm.  A.  Qarag‘ay  (Pinus  sylvestris)yog‘ochligidagi    Sxizogen  yo‘llar  1  – 
hujayralararo bo‘shliq, 2 - epiteliy, 3 – tirik parenxim hujayralar, 4 –  yupqa qobiqli 
hujayralar,  5  –  traxeidlar;  B.  Dalachoy  (Hypericum  perforatum)o‘simligining 
bargining  ko‘ndalang  kesimidagi  efir  moy  to‘plovchi  sxizogen  bo‘shliq  1  –epitelial 
hujayralar. 
 
Lizigen- to‘qimalardagi hujayra 
qobig‘ining erib ketishi natijasida hosil 
bo‘ladi. Lizigeni mavjud o‘simliklarga   
rutadoshlar oilasiga mansub sitrus 
o‘simliklari (limon, apelsin, mandarin) meva 
etida kuzatiladi (21-rasm).