O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalasi. Formatsion yondashuv, mintaqalarning

106-savol:
 Mustaqil O‘zbekistonda kuchli ijtimoiy siyosat konsepsiyasining shakllanishi. (bozorga 
o'tish, aholining zaif qatlamlari, ijtimoiy himoya, jamoatchilikning roli) 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni jadallashtirish, xalqning turmush darajasi va daromadlarini 
oshirish uchun har bir hududning tabiiy, mineral-xomashyo, sanoat, qishloq xojaligi, turistik va 
mehnat salohiyatidan kompleks va samarali foydalanishni taminlash; 
hududlar iqtisodiyotini modernizasiya va diversifikasiya qilish kollamini kengaytirish, rivojlanish 
darajasi nisbatan past bolgan tuman va shaharlarni, eng avvalo, sanoat va eksport salohiyatini 
oshirish yoli bilan jadal rivojlantirish hisobiga mintaqalar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish 
darajasidagi farqlarni kamaytirish; 
yangi sanoat korxonalari va servis markazlarini tashkil etish, kichik sanoat zonalarini tashkil 
qilish, yirik xojalik birlashmalarining mablaglarini, banklarning kreditlarini va xususiy xorijiy 
investisiyalarni jalb qilish hisobiga kichik shaharlar va shaharchalarni jadal rivojlantirish; 

---

sanoat va xizmatlar korsatish sohasini jadal rivojlantirish hisobiga subvensiyaga qaram tuman va 
shaharlarni kamaytirish va mahalliy byudjetlarning daromad bazasini kengaytirish; 
sanoat korxonalari va boshqa ishlab chiqarish obektlarini joylashtirishga qulay shart-sharoitlar 
yaratish, xususiy tadbirkorlikni keng rivojlantirish hamda aholining turmush sharoitini yaxshilash 
maqsadida hududlarning ishlab chiqarish, muhandis-kommunikasiya va ijtimoiy infratuzilma 
tarmoqlarini yanada rivojlantirish va modernizasiya qilish. 
 2019 yil yakunlariga kora, yalpi ichki mahsulotning (YaIM) osish surati 5,4 foiz belgilangan 
prognoz korsatkichi orniga 5,5 foizni tashkil etdi hamda 2018 yilda erishilgan 5,1 foiz 
korsatkichidan yuqori boldi. 
YaIM osish surati asosan sanoatning 6,4 foizga (prognoz  5,2 foiz), qurilish 11,8 foizga (8,4 foiz) 
va xizmatlarning 6,1 foizga (6,3 foiz) oshishi hisobiga taminlandi. 
Aholi jon boshiga YaIM hajmi 1 741 dollarni tashkil etib, 2018 yilga qaraganda 13,6 foizga oshdi 
(2018 yilda  1 533 dollar).YaIM umumiy osishida 1,9 foiz bandi xizmatlar,  1,5 foiz bandi sanoat, 
0,9 foiz bandi qishloq xojaligi, 0,6 foiz bandi qurilish va 0,6 foiz bandi mahsulotga sof soliqlar 
hissasiga togri keldi. 
Iqtisodiy osishning barqarorligi iqtisodiyot tarmoqlari tomonidan yalpi taklif va ichki talab 
ortasidagi ozaro muvozanati, investitsiyalarni yuqori suratda yani 28,6 foizga hamda aholi real 
daromadlarini 10 foizga osishini qollab-quvvatlash hisobiga taminlandi. 
HARAKATLAR STRATEGIYASI doirasida keyingi 3 yilda boshqa sohalar singari iqtisodiyot sohasida 
ham juda katta ozgarishlar roy berdi. Aholi ozining turmush tarzidan mamnun yashay boshladi. 
24 — 26 aprel kunlari poytaxtimiz Toshkentda O‘zbekiston Kasaba uyushmalari Federatsiyasi 
tomonidan hamkor tashkilotlar ko‘magida “Harakatlar strategiyasi va kuchli ijtimoiy siyosat: 
xalqaro amaliyot va O‘zbekiston tajribasi” mavzuida xalqaro konferensiya o‘tkaziladi. 
O‘zbekistonda kechayotgan bugungi o‘zgarishlar mamlakat yangi tarixini boshlab berdi, desak 
ayni haqiqatni aytgan bo‘lamiz. Zotan, yurtimizda ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va boshqa sohalarda 
yuz berayotgan ulkan yangilanishlar davlatimizning dunyo hamjamiyati bilan tom ma’noda 
integratsiyalashuvini ta’minlamoqda. Qisqacha aytganda, bugun yurtimiz dunyoni o‘ziga 
chorlayapti, yopiqlikdan ochiq pragmatik siyosat sari yuzlanmoqda. Bunday tutum, shubhasiz, 
bugungacha mavjud bo‘lgan tartib-qoidalarni isloh qilish va ularni dunyo andozalariga 
uyg‘unlashtirishni taqozo etadi. O‘zbekiston Kasaba uyushmalari Federatsiyasining hamkor 
tashkilotlar ishtirokida “Harakatlar strategiyasi va kuchli ijtimoiy siyosat: xalqaro amaliyot va 
O‘zbekiston tajribasi” mavzuidagi xalqaro konferensiyani o‘tkazish tashabbusi mohiyatida ham 
aynan shu muddao mujassamdir. 
Biz nimalarni maqsad qildik? Eng avvalo, Harakatlar strategiyasi doirasida yurtimizda hayotga 
tatbiq etilayotgan mutlaqo yangicha ijtimoiy siyosatning mazmun va mohiyatini dunyo 
jamoatchiligiga yetkazish, qolaversa, davlat organlari, kasaba uyushmalari, Savdo-sanoat 
palatasi hamda fuqarolik jamiyati boshqa institutlarining aholini ijtimoiy himoya qilish 
borasidagi o‘zaro hamjihatligi va sherikligi istiqbollarini belgilab olishni rejalashtirayapmiz. 
Mazkur anjuman ijtimoiy-mehnat masalalarini hal etishda bevosita qatnashayotgan 
ishtirokchilar taklif va mulohazalari hamda tajribalarini konstruktiv muhokama qilish, o‘zaro fikr 
almashish uchun xalqaro platforma vazifasini o‘taydi. Bu format shak-shubhasiz, 

---

O‘zbekistonning ochiqligini, faol, amaliy hamkorlikka, xalqaro va chet el tajribasini o‘rganish 
asosida aholini ijtimoiy himoya qilish bo‘yicha vazifalarni hal etishga tayyorligini ham namoyish 
qiladi. 
Shuni alohida aytish kerakki, mazkur g‘oya Xalqaro mehnat tashkiloti, Xalqaro kasaba 
uyushmalari konfederatsiyasi, Umumevropa kasaba uyushmalari mintaqaviy kengashi, Xalqaro 
ish beruvchilar tashkiloti kabi nufuzli xalqaro tashkilotlar tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. Va 
uning ishida ushbu tashkilotlar mutasaddilari, shuningdek, ijtimoiy taraqqiyot, iqtisodiyot 
hamda huquq sohasidagi milliy va chet ellik ekspertlar qatnashishi kutilayotir. 
Forum o‘z dasturida mamlakatimizdagi ijtimoiy-iqtisodiy ahvol, sog‘liqni saqlash sohasidagi 
ishlar, ta’lim, ijtimoiy infratuzilma, arzon uy-joylar, ish joylaridagi mehnat sharoitlari, davlat 
organlari, kasaba uyushmalari va ish beruvchi hamkorligi borasida aniq tasavvurga ega bo‘lishi 
uchun ishtirokchilarning bevosita joylarga safar uyushtirishi ham ko‘zda tutilgan. Qolaversa, 
anjumanda yalpi majlislardan tashqari, aholining real daromadi va bandligini izchil amalga 
oshirish orqali faol ijtimoiy himoya, aholini ijtimoiy himoyalash va sog‘lig‘ini muhofaza qilish 
yo‘nalishidagi davlat tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, 
aholi yashash sharoitlari yaxshilanishini ta’minlovchi arzon uy-joylar qurilishi, yo‘l-transport, 
muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish hamda modernizatsiya 
qilish bo‘yicha maqsadli dasturlarni ro‘yobga chiqarish, ta’lim va fan sohasini rivojlantirish 
istiqbollari hamda yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish kabi yo‘nalishlar bo‘yicha 
munozaralar ham rejalashtirilgan. 
Dasturda, shuningdek, Xalqaro mehnat tashkilotining mehnatkashlar faoliyati Byurosi (ACTRAV) 
shafeligida Markaziy Osiyo davlatlari kasaba uyushmalari yetakchilari uchrashuvi ham 
o‘tkaziladi. 
Keling, shu o‘rinda uchinchi ming yillikka kelib global dunyoda kasaba uyushmalarining oddiy 
insonlar hayotidagi o‘rni, uning maqsad hamda vazifalari aynan nimalarda ustuvor darajada 
namoyon bo‘layotganiga e’tibor qarataylik. 
Eng avvalo, bu — to‘liq va mahsuldor bandlikni ta’minlash, mehnatga munosib haq to‘lanishiga, 
ijtimoiy himoya va muloqotga erishish, qashshoqlikni yo‘qotish, inson huquqlari hamda kasaba 
uyushmalari erkinligini kafolatlash, mehnat munosabatlaridagi har qanday kamsitishlarni 
bartaraf etish, ayollar va erkaklar tengligini ta’minlash, bolalar mehnati hamda majburiy 
mehnatga butunlay chek qo‘yishga erishish, atrof-muhitni himoyalash kabi vazifalardan 
iboratdir.  
Afsuski, bugun global mehnat bozori bu maqsadlarga erishishda yangidan-yangi to‘siqlarga 
uchramoqda va ta’bir joiz bo‘lsa, ular ijtimoiy mehnat sohasining zamonaviy qurilmasi 
poydevorini nuratmoqda. 
Eng asosiy muammolar nimalarda ko‘rinadi? Birinchi muammo  norasmiy bandlik o‘sishi, 
norasmiy sektorning rivojlanishi va kengayishi bo‘lib, u soliq to‘lovlaridan tushadigan 
daromadlar kamayishiga, rasmiy sektordagi raqobatdoshlik pasayishiga, eng yomoni, ijtimoiy 
dasturlarning qisqartirilishi va yetarlicha moliyalashtirilmasligiga olib kelmoqda. 
Ikkinchi muammo masofaviy va ijara tariqasidagi mehnat, autsorsing hamda autstaffing kabi 
mehnat mohiyatini tubdan yangilovchi formatning paydo bo‘lishi bilan bog‘liq. Bu esa o‘z-

---

o‘zidan, mehnat munosabatlari sohasining shakl-shamoyilini keskin o‘zgartirib, ijtimoiy 
himoyani juda past darajaga olib keluvchi nostandart bandlik shakllarida namoyon bo‘lmoqda. 
Uchinchi global muammo raqamli texnologiyalarning ijtimoiy hayotda tobora faol 
qo‘llanilayotganiga borib taqaladi.  E’tibor bering, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining 
tezkor rivojlanishi hisobiga yaqin 25 yilda sayyoramiz miqyosida ish joylarining 47 foizga 
qisqarishi taxmin qilinmoqda. Tahlilchilarning hisob-kitoblariga ko‘ra, yaqin 15 yildan so‘ng, 
deylik, buxgalteriya, sog‘liqni saqlash, advokatura, oliy ta’lim va xalq ta’limi sohalaridagi mavjud 
mansabdor xizmatchilar o‘rinlariga deyarli ehtiyoj qolmaydi... Demakki, bugungi dolg‘ali zamon 
bizning oldimizga asosi bundan 100 yil avval yaratilgan ijtimoiy himoyaning klassik tizimlarini 
qayta shakllantirishni taqozo etayotir. 
Xalqaro miqyosda ijtimoiy himoya eng kam darajasining tan olingan 9 turi mavjud bo‘lib, bular 
tibbiy xizmat, ishsizlik bo‘yicha nafaqa, baxtsiz hodisa yoki kasb kasalligi natijasida yetkazilgan 
zararni qoplash bo‘yicha nafaqa, homiladorlik va tug‘ish nafaqasi, boquvchisini yo‘qotishi 
munosabati bilan beriladigan nafaqa, kasallik bo‘yicha nafaqa, qarilik pensiyasi, oilaviy nafaqa, 
nogironlik bo‘yicha nafaqalarni o‘z ichiga oladi. E’tiborli jihati shundaki, ushbu xizmatlarning 5 
turi to‘liq,  
2 turi esa qisman  ijtimoiy sug‘urta tizimi bilan qamrab olingan xodimning hissasiga to‘g‘ri 
keladi. Biroq afsuski, bugungi kunga kelib, ijtimoiy sug‘urtalangan xodimlar soni borgan sari 
kamayib ketayapti. 
Xalqaro mehnat tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, ayni paytda dunyo aholisining 55 foizi ijtimoiy 
himoyadan mahrum bo‘lsa, atigi 29 foizi kompleks ijtimoiy ta’minotdan foydalanish 
imkoniyatiga ega. Pensiya yoshidagi keksalarning 68 foizi qarilik pensiyasini oladi. Bu esa ko‘plab 
davlatlarda ham jamg‘arib boriladigan, ham sug‘urtali pensiya ta’minoti yetarlicha 
rivojlanmaganligini ko‘rsatadi. Yana bir og‘ir muammo — taraqqiy topgan yigirma birinchi asrda 
ham, afsuski, insonlarning sog‘liqni saqlashga bo‘lgan huquqi dunyoning ko‘pgina mintaqalarida 
hali real haqiqatga aylanmadi. Bu, ayniqsa, aholining 56 foizi mazkur imtiyozdan mahrum 
bo‘lgan qishloq joylariga taalluqlidir. 
Demak, bu borada muhokama qilinishi lozim bo‘lgan mavzular yetarli. 
Yaqinda XMT jahon hamjamiyatiga bugungacha amaliyotda bo‘lmagan — xususiy beg‘araz 
yordamni eng kam darajadagi ijtimoiy himoyani ta’minlash uchun yo‘naltirish haqidagi chaqiriq 
bilan murojaat qildi. Va, bu bilan, u o‘z tajribasida jismoniy shaxs korxona va jamg‘armalarning 
beg‘araz yordamlaridan ijtimoiy himoya maqsadida foydalanish mumkinligini e’tirof etdi.