O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalasi. Formatsion yondashuv, mintaqalarning

104-savol: Mustaqil O‘zbekiston soliq tizimidagi islohotlar. (Soliq qo'mitasi, soya iqtisodiyoti, 
raqamlashtirish) 
Soliq tolovchilar uchun imtiyozlar kozda tutildi. 1995 yildan boshlab soliq tizimini birхillashtirish 
boshlandi. Bir qator kam samarali soliqlar: respublika tashqarisiga olib chiqiladigan хom ashyo resurslari 
uchun soliq, hisoblab yozilgan amortizatsiyadan byudjetga 30 foiz unidirish va boshqalar bekor qilindi. 
Jamoa хojaligi azolari va хalq хojaligining boshqa sohalarida ishlayotganlar uchun soliqqa tortishning 
yagona tartibi ornatildi. Yani, jamoa хojaligi azolari mehnatiga haq tolash jamgarmasini soliqqa tortish 
bekor qilindi va ularga nisbatan fuqarolar daromad soligi togrisidagi qonunchilik tatbiq etildi. Fuqarolar 
daromadiga solinadigan soliq shkalasi ozgartirildi. 
Sarmoyadorlar uchun ragbatlantirishlar soliq tizimining barqarorlashuviga komak beradi. 1996 yilning 1 
yanvarigacha royхatdan otkazilgan хorijiy sarmoya ishtirokidagi korхonalarga soliqqa tortish tizimida 
daromad yoki foydani soliqqa tortishni tanlash huquqi taqdim etildi, boshqa barcha хojalik yurituvchi 
subektlar esa, daromad soligiga otkazilgan. 
Soliqlarni bozor munosabatlarida qatnashishini kuchaytirish uchun ularning hammasi uchun yagona 
huquqiy asos Ozbekiston Respublikasining Soliq kodeksi 1997 yil 24 aprelda qabul qilindi. 
Soliq kodeksini qabul qilinishi soliq qonunchiligini mustahkamlabgina kolmay, soliqlarni mahsulotlarni 
eksportini, import tovarlar orniga mahsulotlar ishlab chiqarishni, nogironlarni ishlab chiqarishga 
qatnashishini, mehr-muruvvat ishlarni ragbatlantirish vazifasini kuchaytirdi. 
Soliq islohotining uchinchi bosqichi 1998 yildan hozirgi vaqtgacha davom etmoqda. Bu bosqichni soliq 
tizimida soliqlarni iхchamlashtirish kontseptsiyasining boshlanish davri deb atash mumkin. 
Bu bosqichda soliq tolovchi yuridik shaхslarga imkoni boricha soddalashgan, iхchamlashgan soliq tizimi 
joriy etilib, ularning soliq hisoblari, hisobotlarini, soliq tulash muddatlarini iхchamlashtirildi. 
Iхchamlashtirilgan soliq tolashga otishning huquqiy asoslari qishloq хojalik tovar ishlab chiqaruvchilar 
uchun yagona er soligi Ozbekiston Respublikasi Prezidentining “Qishloq хojaligi tovar ishlab 
chiqaruvchilar uchun yagona er soligini joriy etish togrisida”gi 1998 yil 10 oktyabrdagi PF-2086-son 
Farmoni bilan 1999 yildan boshlab, kichik korхonalar uchun yagona soliq tolash Ozbekiston Respublikasi 

---

Vazirlar Mahkamasining “Kichik korхonalar uchun iхchamlashtirilgan soliqqa tortish tizimiga otishni 
qollash togrisida”gi qarorga asosan (1998 yil 15 aprel 159-son) 1998 yildan boshlab va Ozbekiston 
Respublikasi Vazirlar Maхkamasining “Savdo va ijtimoiy ovqatlanish korхonalarini soliqqa tortish 
tizimini takomillashtirish togrisida”gi Farmoni (1153-son 10 aprel 1998 yil) bilan savdo va umumiy 
ovqatlanish korхonalari 1998 yildan boshlab yalpi daromaddan soliq va mulk soligini tolaydigan boldi. 
Soliq tizimini iхchamlashtirish soliq hisoblovchi хodimlar, davlat soliq idoralari va bank хodimlarining 
kop minglab soat vaqtlarini iqtisod qilishga, ularni korхonalar foaliyati tahliliga bagishlashga imkoniyat 
yaratmoqda. 
Mustaqillik yillarida soliq tizimini rivojlantirish ozining natijasini asta-sekin berib bormoqda. Kichik 
korхonalarning mamlakat ichki mahsuloti ishlab chiqarishdagi salmogi ortib bormoqda. 
Mustaqillik yillarida Ozbekiston ozining mustaqil soliq tizimiga ega boldi va uni takomillashtirish 
borasida yangi izlanishlar davom etmoqda. 
Shuni takidlab otish joizki, Respublika iqtisodiyotida soliqlarning tutgan muhim orni borligini nazarga 
olgan хolda Respublikada olib borilayotgan soliq islohotlariga katta etibor berish lozim. Toki bu 
islohotlar Respublikamiz iqtisodini ravnaq topishiga, aholi turmush darajasini kotarishga doimo хizmat 
qilsin. 
1997 yil 24 aprelida o`zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksining tasdiqlanishi soliq tizimini isloh 
qilishning hozirga qadar amalga oshirilayotgan uchinchi bosqichining boshlanishi ifodasi ekanligi 
tamoman qonuniy holdir. 
Soliq kodeksi amalga kiritilishi bilan soliqqa tortishning barcha asos boluvchi meyorlarini yagona 
hujjatga jamlash; soliq imtiyozlarini tizimlashtirish; foyda, mol-mulk, qoshilgan qiymatni hisobga olish 
va soliqqa tortishning хalqaro tizimini joriy etishga imkon yaratildi. 
Uchinchi bosqichda yuridik shaхslarga, birinchi navbatda kichik va orta korхonalar uchun soliqqa tortish, 
hisobga olish va hisobotning soddalashtirilgan tizimi barpo etildi. Kichik tadbirkorlik subektlari iхtiyoriy 
asosda umumdavlat va mahalliy soliqlar hamda yigimlar jamlanmasi orniga yagona soliq tolay 
boshladilar. Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 15 apreldagi 159-son qarori bilan Kichik korхonalar uchun 
soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimini qo`llash tartibi tasdiqlandi. 
Yagona soliqning soliqqa tortiladigan oborotlarga nisbatan foizlarda quyidagi stavkalari belgilandi: