Muqaddima

TASHQI VA ICHKI MUHIT OMILLARINING OLIY 
NERV FAOLIYATIGA TA’SIRI 
Oliy  nerv  faoliyati,  birinchi  galda,  markaziy  nerv  tizimining  holatiga  bog
‘
liq.  Bu  holatga 
nerv  tizimining  oziq  moddalar  va  kislorod  bilan  ta‘minlanishi  kuchli  ta‘sir  ko
‘
rsatadi.  Bundan 
tashqari,  bosh  miyaga  keluvchi  qon  tarkibidagi  o
‘
zgarishlar,  undagi  fiziologik  faol  moddalar 
miqdori miya holati uchun befarq bolmaydi. 
Tashqi  muhit omillarining nerv tizimi holatiga ta‘siri juda kuchli. Odamlarda bu holatlarga 
ijtimoiy  muhit  omillari,  yashash  va  mehnat  qilish  sharoitlarming  ta‘siri  ham  bor.  Nerv 
tizimining holati, u orqali oliy nerv faoliyati ovqat keragidan kam yoki ko'p iste‘mol qilinganida 
o'zgaradi.  Qisqa  vaqt  och  qolish  (ovqatlanishni  bir  necha  soatga  kechiktirish)  solak  ajralish 
shartli refleksini kuchaytiradi. Bu ovqatlanish markazining dominant holatda bolishiga bog
‘
liq. 
Hayvon  uzoq  vaqt  och  qolsa,  shartli  reflekslar  susaya  boradi,  farqlash  shartli  reflekslari 
buziladi,  yangi  farqlashlarni  esa  hosil  qilib  bolmaydi.  Och  qolish  natijasida  hayvonning  vazni 
ikki baravar kamayganda, awal sun‘iy, keyin tabiiy shartli reflekslar yo
‘
qoladi. 
Ovqatning  asosiy  tarkibiy  qismlari  —  oqsillar,  yoglar,  uglevodlar,  vitaminlar 
yetishmovchiligi  va  ularning  ortiqcha  bo`lishi  ham  oliy  nerv  faoliyatiga  ta‘sir  qilishi  mumkin. 
Oqsil yetishmovchiligi sekin-asta farqlashlarning yo‗qolishiga olib keladi, ammo musbat shartli 
reflekslar  uzoq  vaqt  saqlanib  qoladi.  Oqsilni  keragidan  ortiq  iste‘mol  qilish  farqlanishlarni 
aniqroq,  musbat  shartli  reflekslarni  mustahkamroq  bo`lishini  ta‘minlaydi.  Uzoq  vaqt  (oylab) 

---

 
 
304 
 
oqsilga  boy  ovqat  yeyilsa,  farqlanishlar  o
‘
zgarmaydiyu
s
  biroq  shartli  reflekslar  kuchi  susaya 
boshlaydi  Ovqatda  uglevodlar  miqdorining  ozligi  po
‘
stloq  hujayralarining  ish  qobiliyatini 
susaytiradi, ammo ularning qo
‘
zg
s
aluvchanligi ortadi. Uglevodlarni ko
‘
p iste‘mol qilish po
‘
stloq 
qo
‘
zg
‘
aluvchanligini susaytiradi. 
Uzoq  vaqt davomida juda  yog'siz ovqat iste‘mol qilish oliy nerv  faoliyatiga  sezilarli ta‘sir 
ko'rsatmaydi, yog'li ovqat esa po'stloq jarayonlarini kuchaytiradi. 
Ba‘zi vitaminlar yetishmovchiligi oliy nerv faoliyatiga kuchli ta‘sir ko'rsatadi. Masalan, Bi 
gipovitaminozi  po'stloq  hujayralarini  nimjonlashtiradi,  qo
‘
zg
‘
alish  va  tormozlanish  jarayonlari 
kuchsizlanadi, ular o
‘
rtasidagi muvozanat  yo
‘
qoladi. Bu tanqislik davom etaversa,  yangi shartli 
reflekslar  hosil  qilib  bo`lmaydi,  borlari  esa  asta-  sekin  yo'qolib  ketadi.  Vitamin  Bi 
yetishmovchiligi  yuzaga  chiqargan  o'zgarishlar  yetarli  miqdorda  vitamin  berila  boshlagandan 
keyin ham uzoq vaqt saqlanib turadi. 
Vitamin S yetishmovchiligi ham shunga o‗xshagan o
‘
zgarishlarni paydo qiladi, ammo yetarli 
miqdorda vitaminga ega bo`lgan ovqatga olish faoliyatlarning tez tiklanishiga olib keladi. 
Boshqa vitaminlar ham mo
‘
tadil nerv faoliyati uchun muhim