Muqaddima

OLIY NERV FAOLIYATINING SHIKASTLANISHLARI NEVROZLAR 
Ko'pgina  asab  kasalliklarining  asosiy  sababi  markaziy  nerv  tizimida  qo
‘
zg
‘
alish  va 
tormozlanish  jarayonlarining  buzilishiga  bog‘liq.  Bu  xulosaga  kelishda  tajribada  nevrozlarni 
o
‘
rganishning roli katta boldi. 
Tajribada  nevroz  chaqirish  uchun  qo
‘
zg‗alish  yoki  tor-  mozlanish  jarayonlarining  kuchini 
haddan tashqari oshirib yuborish yoki bujarayonlarni to
‘
qnashtirish kerak. 
Qo'zg'alishnmg juda kuchayib ketishi qanday salbiy oqibatlarga olib  bo`lishini 192‘  yildagi 
Leningradda  suv  toshqinidan  keyin  tirik  qolgan  Tajriba  tibbiyoti  ilimgohi  (Institut 
eksperimentalnoy  meditsinn)  itlarida  yaqqol  ko'ringan.  Toshqindan  oldin  bu  itlarda  mavjud 
bo`lgan  mustahkam  shartli  reflekslar  vivariy  yertolasini  suv  bosganidan  so
‘
ng  yuqolib  ketgan. 
Ikki-uch oydan keyin shartli reflekslarning tiklanishiga erishilgan. Ammo, it oqayotgan suvning 
tovushini eshitishi bilanoq, bu shartli refleks yana buzilgan. 
Tormozlanish  o
‘
ta  zo'riqishning  oliy  nerv  faoliyatiga  ta‘sirini  tajribadagi  itdan  bir-  biriga 
juda yaqin bo`lgan shartli ta‘sirotlarni farqlash talab qilinganida kuzatish mumkin. 
Shartli  reflektor  faoliyatning  buzilishini,  nevrotik  holat  yuzaga  kelishini  musbat  shartli 
signalni manfiyga aylantirishda, stereotiplar buzilganda ham kuzatish mumkin. 
Qo
‘
zg
‘
alish va tomiozlanish jarayonlarining  MNTda to'qnashishi ham nevrozga olib keladi. 
Tajribaviy  sunly  nevrozlar  birinchi  marta  shu  yol  bilan  I.  P.  Pavlov  la-  boratoriyasida  paydo 
qilingan.  Masalan,  maymunlarda  shartli  reflekslarni  paydo  qilish  jarayonida  ovqat  beriladigan 
idish tagiga yasama ilon qo
‘
yib qo
‘
yish hayvonlarni nevroz holatiga olib kelgan. 
Kundalik  hayotimizda  bunga  o
‘
xshagan  «to
‘
qnashishlar»  ko
‘
p  uchrab  turadi.  Nevrozga 
ko
‘
proq xolerik va melanxoliklar uchraydi. Ruhiy iztiroblar, hayotdagi qiymchiliklar, surunkali 
charchash, asab buzilishlari unga sabab bo`lishi mumkin. 
Nevrotik holat faqat oliy nerv faoliyatining buzilishi shaklida emas, balki xilma-xil vegetativ 
o'zgarishlar  shaklida  ham  namoyon  bo`ladi.  Arterial  qon  bosimining  ortishi,  hazm  shiralari 
ajralishining buzilishi, gormonal boshqamvdagi o
‘
zgarishlar ana shular jumlasidandir. 
Tajribaviy  nevrozlarni  o'rganish  gipertoniya  va  me‘da  yarasi  kasalliklari,  erta  qarish  va 
boshqa hoiatlarning kelib chiqish mexanizmlar ini tushunishda yordam beradi. 
Nevrozni  davolashda  dori-darmonlardan  tashqari,  tinch  vaziyatda  uzoq  dam  olish,  to
‘
yib 
uxlash kerak.