Muqaddima

UYQUNING BIOLOGIK AHAMIYATI 
Uzoq  yillar  davomida  uyqu  miya  hujayralarini  uzluksiz  faoliyat  natijasida  holdan  toyib, 
nobud  bolishdan  saqlaydi  va  ish  qobiliyati  tiklanishi  uchun  imkoniyat  tug
‘
diradi,  degan  fikr 
ustivor  bo`lgan.  Uyquning  himoya  ahamiyati  hayvon  yoki  odam  uyqudan  mahrum  qilinganda 
yaqqol  bilinadi.  3—‘  kun  uxlarnagan  odam  o'zini  juda  yomon  his  qiladi,  borgan  sari  darmoni 
quriydi,  aqliy  mehnat  faoliyati  keskin  pasavadi,  5  kundan  keyin  aqliy  mehnat  qobiliyatini 
umuman  yo
‘
qotadi,  gallyusinatsiyalar  (yo`q  narsaning  ko
‘
rinishi,  eshitilishi,  sezilishi)  paydo 
bo`ladi; 7 kunda hushidan ketadi. 

---

 
 
301 
 
It  ikki-uch  hafta  uyqudan  mahrum  qilinsa  olib,  qoladi.  Uyquning  asosiy  ahamiyati  miyani 
himoya qilishdan iborat, degan olimlar keltirilgan dalillarni &z fikrlarining isboti deydilar. Bu 
fikming  isboti  sifatida  yana  bir  dalilni  keltirylik.  Organizm  qanetia  yosh  bo`lsa,  miyaning  ish 
qobiliyati  shuncha  kam,  uyquning  davomiyligi  esa  shuncha  uzoq  bo`ladi.  Juda  tez  charchoq 
miyaga ega bo`lgan chaqaloq kuniga 16—17 soat (ba‘zi malumotlarga ko
‘
ra bundan ham ko
‘
p) 
uxlaydi. ‗ yoshli bola kechasi 12 soat, kunduzi 
1,5—2  soat,  jami  1‘  soatga  yaqin  uxlaydi.  10  yoshga  yetganida  uyquning  davomiyligi  10 
soatgacha  kamayadi.  15  yoshda  bola  9,5  soat  chamasi  uxlashi  kerak.  17—19  yoshdagi  yigit-
qizlar, katta yoshdagi odamlardek, bir kunda 7—8 soat uxlashi zarur. 
So
‘
nggi  yillarda  uyqu  himoya  ahamiyatiga  ega  tormozlanish  jarayonidir,  degan  fikr 
anchagina  olimlarni  shubhaga  soldi.  Buning  sababi  shundaki,  uyqu  vaqtida  miya  po
‘
stlog
‘
i 
neyronlarining ko‗p qismi o
‘
z faolligini saqlab qoladi. Bu olimlarning fikricha, miya kun bo
‘
yi 
shunchalik ko
‘
p axborot yig
‘
adiki, kechga borib yangi malumotlarni qayta ishlash qobiliyati yo
‘
 
qoladi,  Shu  vaqtda  neyronlar  faolligining  maxsus  shakli  sifatida  uyqu  rivojlanadi.  Odam 
uxlaganda  neyronlar  faoliyati  tashqi  muhit  signallarining  miyaga  o
‘
tishini  to
‘
xtatib,  kuni  bilan 
qabul qilingan axborotlarni saralaydi. Bu axborotlarning bir qismi davomli xotiraga o
‘
tkaziladi 
va kelajakda bajariladigan ishlarning dasturi sifatida saqlanadi. Axborotlarni saqlash va xotiraga 
o
‘
tkazish  asosan  uyquning  tez  davrida  sodir  bo`ladi.  Kun  davomida  olingan  axborotlar  awal 
xotirada yig
‘
ilgan ma‘lumot va taassurotlar bilan taqqoslanadi va organizmning atrofdagi muhit 
to
‘
g‗risidagi  mavjud  bo`lgan  tasavvurlari  o
‘
rtasida  o
‘
z  o
‘
mini  topadi.  Yangi  axborotlar  ipga 
munchoq  tergandek,  passiv,  yig‘ilmaydi,  balki  idrok  etilib,  mavjud  tasawurlarni  toidiradi, 
ba‘zan ularni tubdan qayta ko
‘
rib chiqilishini talab qiladi. Buning uchun miya zo
‘
r berib ijodiy 
faoliyat ko
‘
rsatishi kerak. 
Axborotlar saralanib bo`lgandan keyin miyaning ularga bo`lgan sig
‘
imi tiklanadi va uyquga 
ehtiyoj qolmaydi, odam uyg'onadi. 
Organizmning sirkad (kecha-kunduzgi) ritmlari uyqu va bedorlik holatlarining po
‘
stloq osti 
mexanizmlarini bevosita ishga soluvchi omil bolib xizmat qiladi.