Muqaddima

ODAMNING MAQSADGA ERISHISHGA QARATILGAN 
FAOLIYATLARI MEXANIZMI 
Odam  oliy  nerv  faoliyatining  ajralib  turadigan  asosiy  xususiyatlaridan  biri  kelajakni 
oldindan  ko
‘
rmoq  va  bolajak  xatti-harakatlar  rejasini  tuza  bilmoqdir.  sharth  refleks  oliy 
nerv faoliyatining muhim  mexanizmi hisoblanadi. Ammo odamning yurish-turishi, fe‘l- 
atvorini  shartli  reflekslar  yig
‘
indisi  deb,  tushunish  noto
‘
g
‘
ri  bolur  edi,  Odam  faohyatlari 
unii o
‘
z oldiga qo
‘
ygan maqsadni. shu maqsadga erishish yollarini va qoiga kiritiladigan 
natijani oldindan tasavvur qilishga bog‘liq. 
O'rgimchak  to
‘
r  to'qishda,  ari  in  qurishda  ko
‘
p me‘morlardan afzal ish tutadi, ammo 
eng  yomon  me‘moming  eng  usta  aridan  farqi  shuki,  memor  qurmoqchi  bo`lgan  binoni 
awal miyasida quradi. Qurilish tugaganida o`z tasavvurida bo`lgan natijaga erishadi. 
Odamning maqsadi uning biologak va ijtimoiy ehtiyojlariga bog
‘
liq (biologik) va oliy 
(ijtimoiy) ehtiyojlarni qondirish inson hayotini taniinlashning asosiy shartidir. 

---

 
 
298 
 
Masadgaerishishning  rejasi  uch  ustuvor  zamin  dominant  intilish  (motivatsiya). 
hayotiy  tajriba  (uzoq  vaqtli  xotira)  va  hozir  navjud  sharoitni  baholash  asosida  tuziladi. 
Paydo bo`lgan biologik yoki ijtimoiy ehtiyoj malum miya tuzilmalarida qo
‘
zg‘alish hosil 
qilib,  u  yoki  bu  intilishni  yuzaga  chiqaradi.  Har  zumda  ahamiyati  kattaroq  bo`lgan 
intilish  dominantli,  ya‘ni  ustivor  bo`lib  olib,  unga  sababchi  bo`lgan  ehtiyojni  birinehi 
galda  qoniqtirishni  talab  qiladi.  Ehtiyojning  qondirihshi  intilishning  so
‘
nishiga  ohb 
keladi. 
Ehtiyojni qondirish uchun ma‘lum rejaga asoslanib, tegishli xatti-harakatlarni amalga 
oshirish  zarur.  Hayotiy  tajribasi  boy  bo`lgan  odam  har  gal  yangi  reja  tuzib  olirmaydi, 
awal  shunday  sharoitda  tuziigan  rejani  xotirasidan  topib  (eslab),  kerak  bo`lsa,  unga 
qo
‘
shimchalar kiritib, amalga oshiradi. 
Qaysi  bir  ehtiyoj  o'zgarmas  sharoitda  ko
‘
p  martalab  qondirilsa,  ancha  mustahkam 
bo`lgan ko
‘
nikma rivojlanadi, uning rejasi xotirada saqlanadi, murakkab xatti-harakatlar 
tuzilmasiga tarkibiy qismi sifatida kiritilishi mumkin. 
Maqsadga erishishni ta‘minlovchi xatti-harakatlar rejasini tuzish uchun hozir bo`lgan 
sharoitni  baholash  zarur.  Birinehi  galda  organizm  o
‘
zining  tashqi  muhitdagi  holatini 
aniqlab  oladi.  Keyin  o
‘
zi  uchun  foydali  bo`lgan  axborotni  chamalaydiyu  sharoitdagi 
muhim  o
‘
zgarishlarga  ahamiyat  beradi.  Shular  asosida  tayyor  reja  xotiradan  tanlab 
olinadi yoki yangi reja tuziladi va uning asosida zarur harakatlar bajariladi. 
Istakni qondirishga qaratilgan xatti-harakatlarning natijasi miyadagi reja uning natija 
modeli  bilan solishtiriladi. Agar  olingan  natija kutilganidek  bo'lsa, maqsadga  erishilgan 
bo`ladi, intilish ishg'ol topadi. 
Kutilgan  natijaga  erishilmasa,  turli  mexanizmlar  ishga  tushadi;  1)  natijasiz  reja 
(dastur).  qisqa  muddatli  xotirada  saqianadi  va  uning  asosida  harakatlar  takrorlanadi;  2) 
maqsadga  erisha  olmaslik  salbiy  hissiyotlar;  tug‘diradi,  ular  esa  intilishning  o‘zini 
o‘zgartirishi mumkin; 3) istak turg‘unlashadi uni qondirish uchun xatti-xarakatlar dasturi 
qayta ishlanadi va maqsadga erishishga qaratilgan faoliyat davom etadi.