Yunus Rajabiy 1897 yilda Toshkentning chaqar maxallasida, bog’bon oilasida dunyoga keldi. Uning otasi Rajab ota turmush sharoitining og’ir bolishiga qaramay juda sezavq kishi edi

Yunus Rajabiy 1897 yilda Toshkentning CHaqar maxallasida, bog’bon oilasida dunyoga keldi.Uning otasi Rajab ota turmush sharoitining og’ir bolishiga qaramay juda sezavq kishi edi.
Dastlab, Yunus Rajabiy o’z akasi Rizqi Rajabiyga ergashib ,dutorda mashq qila boshlaydi va yengil qo’shiqlarni aytadi.Keyinchalik bog’ qo’shnisi bo’lgan andijonlik Mirzaqosim xofizdan Toshkentda va Farg’ona vodiysida aytiladigan maqom parchalarini eshitib o’zlashtirdi va ko’p o’tmay o’zi ham dutorda chalib, ashula ayta boshladi.Davralarga kidi:Ajam, Eshivoy,Kurd kabi kuylarni binoyidek qo’li keldi,pardani nozik bosib sexrli sayrata boshladi.
Ustozlari- Mieza Qosim xofis,Mulla To’ychi xofiz,Shorahim xofiz ijro etgan maqom yo’llarini tinglab chuqur o’rgana bordi.Shunday qilib,Ulug’ Oktyabr arafasida Yunus Rajabiy sozanda va xonanda bo’lib qolgan edi.
O’ta nozik tabiatli,ishchan,sertashvish,ijod xamda ilhomi xamisha buloqday jo’shgan, tezkor va salmoqli ijodkorning ko’ngil tubiga gavxarlar yig’ildi.30-yillardab bo’shlab Yunus Rajabiy yodida saqlagan xalq kuylarini oz-ozdan no’taga ola boshlaydi. O’zbek xalq qo’shiqlarnig naqadar ulkan, o’ta qudratli va tasirchan musiqa merosini kop jildlik asarlar sifatida nashr ettirib, ularni avlodlarga taqdim etishdek ulug’ niyat tug’ilgandi.1937-yildayoq chop etilgan O’zbek xalq qo’shiqlarinig ikki to’plamga Yunus Rajabiy xam o’z xissasini qo’shib,no’taga olgan turli janrlaridagi xalq kuylari,ashula va qo’shiqlarni kiritgandi.
Yunus Rajabiynig ijodiy faoliyati barakali xamda ko’pqirrali musiqa madaniyatimizning turli soxalari bilan chambarchas bog’lagan.Dastlab u zo’r sozanda va xonanda.Unng ijro uslubida nomlari tilga olingan klassik ustozlarining aytish uslublari yaqqol sezilib turadi.Bu ko’shiqda taqlid ifodasi emas,aksincha,ustozlardan ko’chagan maneraga ixlos,an’ananing izchil va ijodiy davomi ko’rinadi.Rivoji seziladi.
Xoja Xofiz, Atoiy,Lutfiy,Navoiy,Bobur,Fuzuliy, Ogaxiy,Muqumiy,Furqat,Zavqiy kabi klassik shoirlarimiz g’azallariga musiqiy umr bag’ishlagan, ularni el orasiga yoygan, san’at obidlariga aylantirgan zarshunos taronachi xamdir Yunus Rajabiy. Uning o’z reperturaridagi “Ushshoq” “Talqin Bayot” “Bayot I-II” “Koshki” “Ko’chabog’I -II”kabi o’nlab ashulalar xonanda tomonidan yuksak maxorat bilan ijro etilgan va xofizga yanada keng umumxalq shuxratini keltirgan.
Yunusr Rajabiy ajoyib g’amxor xam edi.Yuzlab kuyva ashulallar, o’nlab saxna asarlariga yozilgan musiqalar yaratgan qaysi bir kuy yoki ashula, qo’shiqlarni olmang, ularning musiqa tili bilan yozilganini sababli zalq bisoti bo’lib qold.
Yunus RAjabiy yozilgan asarlarining naqadar xalqchinligidan dalolat beradi va binobarin,ularga berilgan eng katta baxodir.
Uning qator saxna san’atini asarlari musiqa madaniyatiga qimmatli xissa bo’lib qo’shildi.Yunus Rajabiy ashulalar,yallalar,raqs kuylari qatori rus kompozitorlari xamkorligida drama va operlar xam yaratdi.
Yunus Rajabiyning yana bir bebaxo xizmati uning falkliyorshunoslik faoliyatidadir.
Yunus Rajabiy professional maqomchilar ansanbili xam tuzdi va unga umrining oxirigacha raxbarlik qildi.O’nlab nafis ovozli maqomvhi san’atkorlarni,o’nlab shirali kuylar yaratgan bastakor shoirlarni tarbiyalab yetishtrishda juda katta xizmat qiladi.
Yunus Rajabiy juda muxim jamoat ishlarini olib bordi.U ikki marotaba Respublika Oliy Soveti deputatligiga,bir necha bor Toshkent oblasti va shaxar deputatligiga saylandi.U uzoq yillar mobaynida O’zbekiston Kompozitorlari sayuzining ishlarida faol qatnashdi.
Akademik Yunus Rajabiy katta va tabarruk yo’lini bosib o’tgan,xayrotomuz unumli va mazmunldor xayot kechirgan umr bo’yi xalqqa nafosat xizmatini qilgan dunyoni nazokat va go’zallik bilan muttasil bezagan qaxramonona mexnati va baxodirona olishuvlarida to’y tantalari va aza-motamlarida xamisha mexribon va xamdam bo’lgan,avlodlarga biro lam xazina to’plab, yaratib berib ketgan ulkan shaxsdir.
Ma’lumki,o’zbek musiqa madaniyati an’analariga boy,janrlari ham xilma-xil.
Bu borada o’zbek musiqa merosining asarlar davomida rivojlanib mukammallashib kelayotgan professional turu-“ Shashmaqom” alohida o’rin tutadi.
Maqomni no’taga olish bilan bir qatorda ilmiy-tatqiqot ishlari ham olib borildi.Bi borada dastlab B.Raxmonov va maqomdon ustoz M>Xarratovlar yozgan “Xorazm musuqiy tarixchisi” va prof.A.Fitratning “O’zbek klassik musuiqasi” kitoblarini aytib o’tish lozim. Maqomlar masalasiga bag’ishlangan birinchi monografik asar I.Rajabov tomonidan yaratildi.
Keyingi yilarda maqom ansambili ijrosida “Shashmaqom”ning ashula bo’limiga kirgan barcha sho’balari va ko’pgina cholg’u yo’llari magnit lentalari va grammofon plastinkalariga yozib olindi.Bu muxum va murakkab ish O’zbekiston musiqa madaniyatida ajoyib voqea bo’ldi.
Ansambil faoliyatida maqomotnig ijrochilik an’analariga va mashxur ustozlar, jumladan,Xoji Abdulaziz Abdurasulov, Mulla To’ychi Toshmuxammedov, Levicha,M.Tolmasov, Shoraxim Shoumarov,G.Mullaqandov kabilar aytish uslublaridan barakali foydalanildi. Shashmaqomning badiiy qimmatini ochib berish va uning yo’llarini ijodiy o’zlashtrish borasida katta izlanishlar olib borildi.
Shashmaqom ijrochiligidagi ijodiy yutuqlar,uning keng targ’ib etilishi yangidan -yangi fikr-muloxazalar tugilishiga sabab bo’ldi.Bu murakkab shakldagi xalq musuiqa merosiga va unga to’g’ri va ijodiy yondashish esa xalo juda ko’p muxum masalalaring xal qilinishini taqozo qiladi.
O’zbek klassik va xalq musiqasining bilimdoni mashxur bastakor ,xofiz va dutorchi Xoji Abdulaziz bilan uchrashuv va bir xoclida uch yil istoqomat qilishi alohida ahamiyatga ega boladi. Xoji akadan Buxoro “Shashmaqomi” ba’zi qisimlarimi organa brogan boladi.
Sharq xalqlari musiqasida xususan,o’zbek xalq musuqasida va “Shashmaqom”da –“o”, “ox”, “yor”, “voy” “jon”, “joney” kabi undov sozlar vosiatisida tekstsiz aytiladigan oxanglar kuylab ishlatiladi.Bunda ba’zan so’zlarining bo’ginlari ijrosi jarayonida kuyning turlicha- uzun yoki qisqa jumlalariga (no’ta yozuvda) dush kelib, so’z bo’ginlari ajrarilib qolishi mumkin.Natijada mazkur undov sozlar orqali ajrab qolgan so’z bo’gini yana kuy yo’liga tushib,o’zining keying bog’inga ulanib ,undan so’ng kelayotgan so’zga qo’shilib ketadi.
Xulosa

Men mustaqil ishimda Yunus Rajabiy o’zbek musiqa sanatiga qo’shgan hisslarini va ularini maqom ansambilari to’grisida ham bir qancha ma’lumotlarini bilib oldim.

Yunus Rajabiyni ko’plab ustoz san’atkorlar bilan ijod qilganliklari ulardan
Xoji Abdulaziz Abdurasulov ,Mulla To’ychi Toshmuxammedov,Domla Xalom Ibodov kabi mashxur maqomdon ustozlardan saboq olganliklarini bildim.
Unda tashqari 1958-yilda Yunus Rajabiy tashabbusi bilan tashkil etilganligini bildm
1960-yillarda O’zbekiston teleradiyosida ilk tashkil etilgan maqomchilar ansambli va ularda M.Aulov,Z.Turayev,I.Torayev. F.sodiqov,O.Qosimov,Y.Davidovov,
T.Alimatov,A.Xudoyqulov.
B.Zikriyev,C.Aminov, I.Qodirov,F.Sadullayev,Sh.Ergashev,K.Ismoilova,
B.Dovidovna,O.Imomxojayev,A.Xasanov,T.Badinov kabi mashxur san’atkorlarni Yunus Rajabiy nomidagi maqomchilar ansambilida ijod qilganlarini bilb oldim
1924 -yilda ham Abdurauf Fitratning “O’zbek klassik va uning tarixi”risolasi nashr etilgan.
Maqom bilimdoni, moxir tanburchi,ustoz sozanda Rixsi Rajabiyniham ijodlarini bildm
Yunus Rajabiy nomidagi maqom ansambilidagi har bitta ustoz san’atkor sozanda ustozlarimizni hammasini o’zlarini ijodiy yollari bo’lgan har bittalari o’zbek maqom san’atiga bir qancha hisslarini o’zbek maqom san’atini rivojlanishiga katta hissalarini qoshishgan.

Foydalangan adabiyotlar

Yunus Rajabiy “Musiqa-merosimizga bir nazar”

Yunus Rajabiy nomidagi maqom ansambili 60 yilligi
O’zbek maqomlari. Shashmaqom.Yunus Rajabiy
I.A.Akbarov “Yunus Rajabiy”
“O’zbek xalq musiqasi” 5 jildan iborat Yunus Rajabiy