O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent moliya instituti

5. Byudjetlararomunosabatlarnitashkiletishborasidajahontajribalari.  

 

---

 

 

 

 

1. Soliq manbalarini budjetlararo taqsimlash va ulardan alohida foydalanish; 

2. Federativ budjet daromadlarining bir qismi bo‘linishi. 

3. Aynan bir manbadan birgalikda foydalanish.  

Kanada federativ tuzilish modeli markazlashtirishdan chiqarish  darajasining 

yuksakligi  bilan  tavsiflanadi.  Konstitutsiyaga  muvofiq  federal  hukumat  va 

provintsiyalar hukumatlari teng huquqli sheriklar hisoblanadi, mahalliy hokimiyat 

organlari mustaqil konstitutsiyaviy maqomga ega emas. Bu hol soliq solish bazasi, 

soliq  stavkasini  belgilash,  soliqlarni  yig‘ish  va  ularni  boshqarish  borasidagi 

vakolatlarning  federal  hukumat,  provintsiyalar  hamda  mahalliy  o‘rtasida 

taqsimlanishida o‘z aksini topgan.  

 

Xarajatlar  sohasida  federal  hukumat  vakolatlariga  quyidagilar  kiradi: 

mudofaa,  pul  -  kredit  siyosati,  temir  yo‘l  va  havo  transporti,  tashqi  iqtisodiy 

munosabatlar va ishsizlik bo‘yicha sug‘urta.  

Federal  hukumat  va  provintsiyalar  hukumatlarining  qo‘shma  vakolatlariga 

quyidagilar  kiradi:  pensiya  ta‘minoti,  immigratsiya,  sanoat  hamda  qishloq 

xo‘jaligi.  

 

Provintsiyalarning vakolatlariga quyidagilar kiradi: ta‘lim, sog‘liqni saqlash, 

ijtimoiy ta‘minot, huquqni muhofaza qilish faoliyati (politsiya), tabiiy resurslar va 

yo‘llar. 

 

Kanadada  minimal  milliy  standartlarni  ta‘minlashga  budjet  mablag‘lar  ini 

quyidagi uch yo‘nalishda vertikal qayta taqsimlash yo‘li bilan erishiladi:  

-  mavjud dasturlarni moliyalashtirish (sog‘liqni saqlash va ta‘lim sohalarida 

ko‘rsatiladigan  xizmatlarning  federal  darajada  belgilangan  standartlariga 

asoslanuvchi aniq maqsadga qaratilgan blokli grantlar);  

- Kanada yordam rejasi (ijtimoiy yordam sohasida aniq maqsadga qaratilgan 

ulushli grantlar);  

---

 

 

 

-  Kanada budjetni tenglashtirish dasturi.  

 

Budjetni  (daromadlarni)  tenglashtirish  har  yili  soliq  salohiyati  standart 

darajadan  past  bo‘lgan  va  ijtimoiy  xizmatlarni  lozim  darajada  moliyalashtirish 

imkoniyatini  bermaydigan  provintsiyalarga  maqsadsiz  grantlar  berish  orqali 

amalga oshiriladi.  

 

Kanada federativ tuzilish modeli markazlashtirishdan chiqarish darajasining 

yuksakligi  bilan  tavsiflanadi.  Mazkur  sharoitda  soliq  solinadigan  bazani  va  soliq 

stavkasini  belgilash,  liqlar,  yig‘imlarni  yig‘ish  hamda  boshqarish  bo‘yicha 

vakolatlar  federal  hukumat,  provintsiyalar  va  mahalliy  ma‘muriyatlar  o‘rtasida 

taqsimlangan.  

Ayrim  davlatlarda  ya‘ni,  Kanada,  Germaniya,  Frantsiya  va  Avstraliya 

davlatlarida  soliq  turlari  bo‘yicha  tushumlarning  budjet  darajalari  o‘rtasida 

taqsimlanishini  ko‘rishimiz  mumkin.  Kanadada  umumiy  soliqlarning  budjet 

darajalari ya‘ni, federal budjetga 48,9 foiz, hududiy budjetga 41,5 foiz, munitsipal 

budjetga 9,6 foiz taqsimlanadi. Germaniyada umumiy soliqlarning budjet darajalari 

ya‘ni, federal budjetga 70,7 foiz, hududiy budjetga 22,0 foiz, munitsipal budjetga 

7,3  foiz  taqsimlanadi.  Frantsiyada  umumiy  soliqlarning  budjet  darajalari  ya‘ni, 

federal  (markaziy)  budjetga  89,2  foiz  va  munitsipal  budjetga  10,8  foiz 

taqsimlanadi.  Avstraliyada  umumiy  soliqlarning  budjet  darajalari  ya‘ni,  federal 

budjetga  77,4  foiz,  hududiy  budjetga  19,3  foiz,  munitsipal  budjetga  3,3  foiz 

taqsimlanadi . 

 

 

 

 

 

---