O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent moliya instituti

 

-  O‘zbekiston  Respublikasi  respublika  budjetining  tumanlar  va  shaharlar 

budjetlari bilan; 

 

-  davlat  maqsadli  jamg‘armalari  budjetlarining  tumanlar  va  shaharlar 

budjetlari bilan; 

 

-  Qoraqalpog‘iston  Respublikasi  respublika  budjetining,  viloyatlar  viloyat 

budjetlarining  va  Toshkent  shahri  shahar  budjetining  bir-biri  bilan,  shuningdek 

boshqa ma‘muriy-hududiy birlikning tumanlari va shaharlari budjetlari bilan; 

 

-  tumanlar  va  shaharlar  budjetlari  o‘rtasida  o‘zaro  munosabatlariga  yo‘l 

qo‘yilmasligi belgilab qo‘yilgan. 

 

Alohida qayd etish lozimki, respublikamizda Qoraqalpog‘iston Respublikasi 

budjeti,  viloyatlar  va  Toshkent  shahar  mahalliy  budjetlariga  qo‘llaniladigan 

cheklovlar huquqiy jihatdan mustahkamlab qo‘yilgan.  

 

Jumladan,  Budjet  kodeksining  142-moddasiga  muvofiq,  Qoraqalpog‘iston 

Respublikasi  budjeti,  viloyatlar  va  Toshkent  shahar  mahalliy  budjetlari 

balanslashtirilgan daromadlar va xarajatlarga ega bo‘lishi lozim. Qoraqalpog‘iston 

Respublikasi  budjeti,  viloyatlar  va  Toshkent  shahar  mahalliy  budjetlari 

taqchilligiga yo‘l qo‘yilmaydi. 

 

Qoraqalpog‘iston  Respublikasi  budjeti,  viloyatlar  va  Toshkent  shahar 

mahalliy budjetlarini qabul qilish va ijro etishda: 

- mablag‘lar    jalb  qilishni  amalga  oshirishga,  yuqori  turuvchi  budjetlardan 

budjet ssudalari olish bundan mustasno; 

- tasdiqlangan  budjetdan  ajratilgan  mablag‘lar  dan  ortiq  xarajatlarni  amalga 

oshirishga; 

- tegishli  budjetlar  mablag‘lar  i  hisobidan  boshqa  yuridik  va  jismoniy 

shaxslar foydasiga moliyaviy kafolatlar va kafilliklar berishga; 

- yuridik va jismoniy shaxslarga budjet ssudalari va kredit liniyalari berishga 

yo‘l qo‘yilmaydi. 

---

 

 

 

 

Budjetlararo  munosabatlarni  boshqarishning  xorij  tajribalarini  ko‘rib 

chiqadigan bo‘lsak, federal va unitar davlatlarda o‘ziga xos xususiyatlarga ega. 

 

Unitar  davlatlar  budjet  tizimi  budjet  resurslarining  yuqori  darajada 

markazlashuvi va mahalliy budjetlarning huquq va majburiyatlari darajasi pastligi 

bilan  ajralib  turadi.  Federativ davlatlarda  esa  budjet  tizimi  mahalliy  budjetlarning 

nisbatan  mustaqilligi  va  bu  boradagi  vakolat  doirasining  kengligi  bilan  ajralib 

turadi. 

 

Rivojlangan  davlatlarda  budjetlararo  munosabatlar  tizimi  allaqachon  ishlab 

chiqilgan, bunda ayrim tarkibiy qismlar vaqti- vaqti bilan o‘zgartirilib turiladi. 

 

Dunyo  tajribasiga  ko‘ra  budjetlararo  munosabatlar  muammosi  quyidagi 

uchta savolni o‘z ichiga oladi: 

-  turli darajadagi budjetlar o‘rtasida daromadlarni taqsimlash; 

-  xarajatlarni  moliyalashtirish  bo‘yicha  vakolatlarni  chegaralash  va belgilab 

berish; 

-    bir  darajadagi  budjetdan  ikkinchi  darajadagi  budjetga  mablag‘lar  ni  turli 

shaklda qayta taqsimlashni o‘z ichiga oladigan budjetlararo tartibga solish. 

 

Turli  darajadagi  budjetlar  o‘rtasida  daromadlarni  taqsimlashning  ko‘plab 

usullarini  ajratib  ko‘rsatish  mumkin.  Bu uslublar budjet  avtonomiyasi  darajasiga, 

ular ta‘sirining adolatliligi va betarafliligi darajasiga, shuningdek xudulararo qayta 

taqsimoti darajasiga ko‘ra bir-biridan farq qiladi. 

 

Jahon tajribasida daromadni taqsimlash vakolatining asosan uch shakli keng 

qo‘llaniladi: