Зиѐвуддин Раҳим 2 бисмиллаҳир роҳМАНир роҳийм!

ХУШУЪНИНГ ИККИ ТУРИ 
Юқорида айтиб ўтганимиздек, хушуъ қалбга ўрнашади. Кейин вужуд аъзоларида зоҳир бўлади. 
Аммо баъзан хушуъ қалбда бўлмагани ҳолда аъзоларда кўриниши ҳам мумкин. Бу нифоқ хушуъси 
дейилади. 
َع ْن
َأ
ِبِ
َب 
ْك
ٍر 
ّْصلا
ّْد
ِقي
ُىْهَع ُللا َيِضَر
َق
َؿ 
َق :
َؿ 
َر
ُس
ُؿو
ِللا
َص َّل
ُللا ى
َع َل
ْه ِى 
َس َس
َّل َ 
َػت :
َع َّو
ُذ
ِب اس
ِلل 
ِم
ْن 
ُخ
ُِ
ِعو
ّْػهلا
َف
ِؽ 
َق ُل 
َي :او
َر
ُس
َؿو
ِللا
َس َم
ُخ
ُِ
ُعو
ّْػهلا
َف
ِؽ 
َق
َؿ 
ُخ :
ُِ
ُعو
ْلا
َب َد
ِف 
َس ِن َف
ُؽ 
ْلا
َو ْل
ِب
َر .
َس ُوا
ْلا
َػب ْػه َم
ِو
ُّي 
ِفِ
ُش 
َع
ِب
ِلإا
َْيَ
ِف 
.
Абу Бакр Сиддиқ
24
 розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва 
саллам: “Нифоқ хушуъсидан Аллоҳ паноҳ беришини сўранглар!” дедилар. Шунда савол 
берилди: “Эй Расулуллоҳ, нифоқ хушуъси нима?” У зот: “Тана хушуъси ва қалб нифоқидир”, 
дедилар (Байҳақий “Шуабул имон”да ривоят қилган). 
Айрим саҳобалар: “Нифоқ хушуъсидан Аллоҳ паноҳ беришини сўрайман”, деб дуо қилишарди. 
“Нифоқ хушуъси нима?” деб сўралса, “Қалбда бўлмаган хушуънинг танада кўриниши”, деб жавоб 
беришарди
25
. Фузайл ибн Иѐз: “Киши қалбидагидан кўпроқ хушуъли кўриниши ѐмондир”, дейди. Бир 
солиҳ киши елкаси билан бадани хушуъли кўринган одамга: “Эй фалончи, хушуъ елкада эмас, мана бу 
ерда бўлади”, деб кўкракка ишора қилган экан
26
. 
ُر ِس
َي 
َع ْن
َأ
ِب
ُي َ
ر ْػي َر َة
ُىْهَع ُللا َيِضَر
َأ
َّف
َّهلا
َِّبِ 
َص َّل
ُللا ى
َع َل
ْه ِى 
َس َس
َّل َ 
َأ ْب
َص
َر َ
ر ُج
ًل
َػي ْع
َب
ُث
ِب ِل
ْح َه
ِت ِى
ِفِ
َّصلا 
َل ِة
َػف
َو
َؿ 
: 
َل ْو 
َخ
َِ
َع 
َػق ْل
ُب
َي
َذ
َخ ا
َِ
َع
ْت
َج َو
ِرا
ُح ُى
.
َر َس
ُوا 
َْلْا
ِك
ُ ه 
ّْػتلا
ْر ِم
ِذ
ُّي
ِفِ
َػن َو
ِدا
ِر 
ُلا
ُص
ِؿو
ٍدَهَسِب
ٍفهِعَض
.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир 
киши намозда соқолини ўйнаѐтганини кўриб: “Агар бу (одам)нинг қалби хушуъ қилса, тана 
аъзолари ҳам хушуъ қилади”, дедилар (Ҳаким Термизий “Наводирул усул”да заиф санад билан 
ривоят қилган
27
). 
23
Манба: Абдуғафур Искандар, “Намозда хушуъ”. 
24
Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Нифоқ 
хушуъсидан Аллоҳ паноҳ беришини сўранглар!” дедилар. “Эй Расулуллоҳ, нифоқ хушуъси нима?” деб сўралди. У зот: 
“Бадан хушуъси ҳамда қалб нифоқидир”, деб жавоб бердилар (Дайламий ривоят қилган). 
Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Нифоқ 
хушуъсидан сақланинглар!” дедилар. “Ё Расулуллоҳ, у қандай бўлади?” деб сўралди. Шунда у зот: “Тана хушуъ қилади, 
аммо қалб хушуъли бўлмайди”, дедилар (Дайламий ривоят қилган). 
25
Ривоят қилинишича, Ҳузайфа розияллоҳу анҳу: “Сен нифоқ хушуъсидан эҳтиѐт бўл!” деб тайинлади. Шунда: 
“Нифоқ хушуъси нима?” деб сўралди. Ҳузайфа: “Қалбда хушуъ бўлмаган ҳолда тананинг хушуъли кўриниши”, деб жавоб 
берди (Манба: Дайламий, “Муснадул фирдавс”, Ибн Адий, “Ал-комил физ зуафо”, Ибн Қаййим, “Мадорижус соликин”; 
Ибн Ражаб, “Ал-хушуъ фис салот”). 
Ривоят қилинишича, Абу Дардо розияллоҳу анҳу: “Нифоқ хушуъсидан Аллоҳ паноҳ беришини сўранглар!” 
деганида, “Нифоқ хушуъси нима?” дея савол берилди. Шунда Абу Дардо жавоб берди: “Қалб хушуъли бўлмаган ҳолида 
тананинг хушуъли кўриниши” (Байҳақий, Ибн Муборак, Ибн Абу Шайба ривоят қилган). 
26
Манба: Абу Нуайм, “Ҳилятул авлиѐ”; Ибн Қаййим, “Мадорижус соликин”. 
27
Бу ривоят санадида Сулаймон ибн Амр Абу Довуд Нахаий бор. У ҳадис тўқишда айбланган кишилардандир. 
Ибн Мунирнинг “Саҳиҳул бухорий”га ѐзган шарҳида Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам Оиша розияллоҳу анҳога: “Агар 
мана бунинг қалби хушуъли бўлса, тана аъзолари ҳам хушуъ қилади”, деганлари саҳиҳ тарзда собит бўлган (Манба: 
Абдурауф Муновий, “Ал-фатҳус самовий”). 
Ибн Ҳажар Асқалоний шундай деган: “Али розияллоҳу анҳунинг: “Хушуъ қалбда бўлади”, деган ҳадисини Ҳоким 
ривоят қилган. “Агар мана бунинг қалби хушуъли бўлса, тана аъзолари ҳам хушуъ қилади” ҳадиси кишининг зоҳири 
(ташқи кўриниши) унинг ботини (ички олами, қалби) учун кўзгу эканини кўрсатади” (Манба: “Фатҳул борий”). 

---

16 
Қалбида хушуъ бор инсон Аллоҳнинг улуғлигини эътироф этади, Парвардигоридан ҳаѐ қилади. 
Бундай банда қалби қўрқувга, муҳаббатга, ҳаѐга тўла бўлади. У Аллоҳнинг неъматларини, ўзининг 
гуноҳларини тан олади. Аллоҳ учун хушуъ қилган инсоннинг шаҳват олови сўнади, қалби жилоланади, 
дилида азамат нури барқ уради, Аллоҳдан қўрқув нафс истакларини сўндиради. Қалб шаҳват 
исканжасидан қутулса, Аллоҳ зикрига рағбат қилса, Парвардигорини эслаганда хотиржам бўлса, 
хушуъли қалбга айланади. Бундай қалб соҳиби бутун вужуди билан намоз ўқийди, Парвардигори 
ҳузурида турганини дилдан сезади, намоздан ҳузур олади, рукуълар, саждалар унга чексиз роҳат 
бағишлайди. Мана шу имон хушуъсидир. Қалб безовта ҳолида тана аъзолари хушуъли кўриниши эса 
нифоқ хушуъси дейилади. Бу сохта, юзаки, ясама хушуъдир. 
Аллоҳга ҳақиқий имон келтирган, У Зотга тўлиқ бўйсунган банданинг қулоғи, кўзи, боши, 
хуллас, барча аъзолари хушуъ қилади. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам рукуъда мана бу дуони 
ўқирдилар: 
ُتْمَلْسَأ َكَلَس ُتْهَمج َكِبَس ُتْعَكَر َكَل َّ ُمَّللا
ِبَِصَعَس يِمْظَعَس يُّْمَِس يِرَصَبَس يِعَْسَ َكَل َعََِخ
.
Ўқилиши: “Аллоҳумма лака рокаъту ва бика ааманту ва лака асламту, хошаъа лака самъий ва 
басорий ва муххий ва ъазмий ва ъасобий”. 
Маъноси: “Ё Аллоҳ, Сен учун рукуъ қилдим, Сенга имон келтирдим, таслим бўлдим. Қулоғим, 
кўзим, миям, суягим, асабим сенга хушуъ қилди
28
”. 
َع ْن
ُع
َػب ْه ِد
ِللا
ْب
ِن
َأ
ِبِ
َر ِفا
ٍع 
َع ْن
َع ِل
ّْي 
ْب ِن
َأ
ِبِ
َط 
ِل 
ٍب
َر
ِض
َي 
ُللا
َع ْه
ُى َأ
َّن ُى
ُس ِئ
َل 
َع ْن
َػق
ْو ِل ِى
َع
َّز 
َس َج
َّل 
" َّلا
ِذ
َني
ُي
ْ
ِفِ
َص
َل
ِِت
ْ
َخ
ِش 
ُع
َفو
" 
َق
َؿ 
ُْلْا :
ُِ
ُعو
ِفِ
ْلا 
َو ْل
ِب
َس َأ
ْف
ُت ِل
َي 
َك ِت
َف
َك
ِل ْل
َم ْر ِء
ا ْل
ُم
ْس ِل
ِ 
َس َأ
ْف
َل
َػت ْل
َت ِف
َت
ِفِ
َص 
َل ِت
َك
َر .
َس ُوا
َْلْا
ِك 
ُ
َس ْلا َػب
ْػه َم
ِو
ُّي 
ِؾَر َبُمْلا ُنْباَس
َس
َس َه
ُد ُو
َص
ِح
ٌحه
.
Убайдуллоҳ ибн Абу Рофеъдан ривоят қилинишича, Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳудан