Сув ресурсларини интеграциялаштирилган бошқариш тушунчаси ва принципларини изоҳланг!
САВОЛ
Сувдан фойдаланганлик учун ҳақ тўлаш ва сув ресурсларидан фойдаланишдаги муаммоларни изоҳланг!
РЕЖА:
1. Бозор муносабатларини шакллантириш ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотиш тизимини ривожлантириш.
2. Европа Иттифоқи мамлакатларида қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотиш тизими
3. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг биржа ва улгуржи савдоси ва уларнинг турлари
Бозор муносабатларини шакллантириш ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотиш тизимини ривожлантириш:
Европа Иттифоқи (ЕИ) аъзо мамлакатларнинг аграр соҳасида бозор муносабатларини шакллантириш қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотиш тизимини босқичма-босқич ривожлантиришни, принципларни аниқлашни назарда тутадиган жуда узоқ ва мураккаб жараёндир ва қуйидагиларни ўз ичига олади:
Алоҳида озиқ-овқат маҳсулотлари ёки маҳсулот гуруҳлари бозори:
Ҳозирда, Европа Иттифоқи доирасида 20 дан ортиқ бозорлар фаолият кўрсатмоқда ва уларда Иттифоқ томонидан ишлаб чиқарилган озиқ-овқат маҳсулотлари ёки маҳсулот гуруҳларининг 95%и сотилади. Ушбу бозорларнинг ҳар бири ўз нархларини тартибга солиш ва қўллаб-қувватлаш тизимига эга. Тахминан 3/4 қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари нарх қўллаб-қувватлаш билан бир қаторда, ишлаб чиқарувчиларга қўшимча субсидиялар бериш ёки учинчи мамлакатлардан рақобатчилардан ҳимоя қилишни ўз ичига олган бозорларда сотилади.
Алоҳида озиқ-овқат маҳсулотлари ёки маҳсулот гуруҳлари бозори:
Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотиш тизими ва ундан ишлаб чиқариладиган истеъмол товарлари, биринчи навбатда, озиқ-овқат маҳсулотлари, Иттифоқ мамлакатларида қуйидаги босқичлари ёки қуйи тизимлари мавжуд:
Қишлоқ хўжалиги хом ашёси ва озиқ-овқат улгуржи савдоси шакллари:
Улгуржи савдони ташкил этишда қишлоқ хўжалиги хом ашёси ва озиқ-овқат маҳсулотларини сотишнинг қуйидаги шаклларига эътибор қаратилади:
саноат ва савдо компаниялари ва фермерлар ўртасидаги хом ашё ва ҳўл маҳсулотларни етказиб бериш шартномалари;
шартномасиз саноат ва савдо компанияларига маҳсулотлар секазиб бериш;
маҳсулотларни оралиқ кооперативлар орқали етказиб бериш;
Қишлоқ хўжалиги хом ашёси ва озиқ-овқат улгуржи савдоси шакллари:
етказиб берувчилар кооперативлар, қишлоқ хўжалиги компаниялари, бирлашмалар ва бошқа турдаги шерикчилик корхоналари орқали тармоқлараро битимлар доирасида катта ҳажмдаги маҳсулотларни етказиб бериш;
биржа савдоси, шу жумладан реал товар бўлмаган тақдирда муддатли битимлар (бу шакл фақат йирик контрагентларни боғлайди);
қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини тўғридан-тўғри воситачиларга-улгурчиларга ёки қайта ишлаш ёки савдо корхоналарининг агентларига сотиш;
маҳсулотларни сотиш ёки уни давлат муассасаларига гаровга қўйиш, шунингдек сотиб олинган маҳсулотларни сотиш.
Контрактация тушунчаси ва уларни тарқатиш шартлари:
Контрактация. Европа Иттифоқи мамлакатларида қишлоқ хўжалигини қайта ишлаш корхоналари билан интеграция қилиш ва савдо қилиш тизимида кенг тарқалган шаклдир.
Контрактация фермерлар ва интегратор корхоналар (озиқ-овқат, озуқа, савдо ташкилотлари) ўртасида муайян турдаги маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва сотиш бўйича шартнома тузишни назарда тутади. Шартнома ўз ичига олади:
Бирнчидан, талаб нисбатан барқарор бўлган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотиш.
Бундан ташқари, у тез фойдаланиш ва соишни талаб қиладиган маҳсулотлар учун амал қилади.
Контрактация тизими ҳар хил қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва сотишни камдан-кам ҳолларда қамраб олади.
Биргаликда жавобгарликка асосланган шартномалар:
Баъзи мамлакатларда (масалан, Буюк Британия) бу муаммони
ишлаб чиқариш хавфи ва
сотиш хавфини
ҳисобга олган шартномалар кенг тарқалган :
Бундай шартномалар қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишланган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотишга қадар ишлаб чиқариш ва сотиш хавфи учун биргаликда жавобгарликка асосланади.
Фермер хўжаликлари билан тузилган шартномаларнинг асосий турлари:
Фермер хўжаликлари билан тузилган шартномалар бир қатор хусусиятларига кўра бир неча турга бўлиниши мумкин:
контракт шартномасида иштирок этаётганлар ёки фермер хўжаликлари сони бўйича: икки ва кўп томонлама (ёки уч томонлама));
савдо ва ишлаб чиқариш шароитларини қамраб олишнинг мураккаблиги бўйича - оддий ва мураккаб;
амал қилиш муддати бўйича - мавсумий, йиллик ва узоқ муддатли;
етказиб берилаётган маҳсулотлар учун фермерларни мукофотлаш шакли бўйича - иш ҳақи билан тузилган шартномаларга; аниқ нарх билан; ўзгарувчан нарх билан; "молиявий"; "пудрат" ёки ижара ва ҳ. к.
Алоҳида озиқ-овқат маҳсулотлари ёки маҳсулот гуруҳлари бозори:
Кооператив савдо. Қишлоқ хўжалиги кооперативлари фермерларнинг катта қисмини бирлаштиради: деярли тўлиқ қамровдан (Дания, Ирландия) 80% гача (Германия, Франция).
Фермерлар одатда бир вақтнинг ўзида икки ёки уч ёки ундан ортиқ турли кооперативларнинг аъзолари бўлали: савдо, таъминот, истеъмолчи ва бошқалар.
Савдо кооперативлари фермерларнинг савдо соҳасидаги манфаатларини ҳимоя қилиш учун ташкил этилган.
Ишлаб чиқариш ҳажмининг доимий равишда истеъмол даражасидан юқори юқори бўлиши Савдо кооперативларини ривожлантириш учун яна бир туртки (импульс) ҳисобланади.
Кооперативларнинг ҳақиқий иқтисодий куч эканлиги:
Кооперация фермерларга бозорда ўз маҳсулотларининг таклифларини жамлаш орқали бозорда ҳақиқий иқтисодий куч бўлиш имконини беради. Савдо кооперацияси фермерлар манфаатлари ҳимоясини таъминлаш, монополияга қарши бозор воситаси ва муқобил маҳсулот тарқатиш канали сифатида хизмат қилади, шунингдек қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг сотиб олиш нархи тушиб кетишининг олдини олади, яратади.
Дания, Голландия, Францияда кооперация сектори озиқ-овқат саноати маҳсулотлари ҳажмининг 45-50% ни ташкил этади.
Баъзи ҳолларда кооперативлар нафақат ички бозорларга, балки ташқи бозорларга ҳам борадиган ихтисослаштирилган маҳсулотларни қайта ишлаш ва сотишни ташкил этади, шу мақсадлар учун ишлаб чиқариш ва сотиш тизимларини яратади
Биржа савдоси ва уларнинг турлари:
Биржа савдоси. Бир қатор ривожланган мамлакатларда қишлоқ хўжалиги хом ашёсини сотишда товар биржалари муҳим роль ўйнайди. Бу, биринчи навбатда, АҚШ, Канада, Германия, Белгия, ва Австралия учун амал қилади. Қишлоқ хўжалиги хом ашёсининг биржа савдоси деярли барча турдаги чорвачилик маҳсулотларини ва ўсимлик маҳсулотларининг катта қисмини қамраб олади.
