Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

5.6. Жиноят процессида умумэътироф этилган инсон ҳуқуқлари 
принциплари ва нормалари
Ўзбекистон Конституцияси Муқадиммасида халқаро ҳуқуқ нормалари-
нинг миллий қонунчиликдан устун туришини тан олинади. Бундан ташқари, 
Жиноий­процессуал кодексда агар Ўзбекистон Республикасининг халқаро 
шартномасида қонунда назарда тутилган қоидалардан ўзга қоидалар белги-
ланган бўлса, халқаро шартнома қоидаларининг қўлланиши мустаҳкамлаб 
қўйилган. Шунга асосан Ўзбекистон Конституцияси ва Жиноий­процессуал 
кодекси халқаро ҳуқуқни инсон ҳуқуқларини ҳимоялаш давлат ички тизими-
нинг манбаи деб тан олади, деган хулосага келиш мумкин.
Шу ўринда жиноят процесси фанида “халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф 
этилган принциплари ва нормалари” категориясининг ноаниқлиги ва ишлаб 
чиқилмаганлигини қайд этиш мақсадга мувофиқ. Ҳозирги кунга қадар расман 
шарҳланган актларда ҳам “халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган принцип­
лари ва нормалари” категориясининг мазмуни очиб берилмаган.
“Халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган принциплари ва нормалари”нинг 
мавжудлигини ва аниқ норматив мазмунини ойдинлаштириш масаласи хатто 
ҳуқушунос олимлар ўрасида ҳам кўплаб бахс­мунозараларни келтириб чиқармоқда. 
Бундай вазиятнинг юзага келишига бир қатор омиллар, хусусан юридик адаби-
ётларда “халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган принциплари ва нормала-
ри” тушунчасининг моҳияти ҳақидаги фикрларнинг тарқоқлиги сабаб бўлмоқда.
Шу муносабат билан принципиал аҳамиятга эга бўлган қуйидаги бир неча 
масалаларни ҳал этиш зарурияти туғилади:
биринчидан, халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган принциплари ва нор-
малари дейилганда нима тушунилади?
иккинчидан, ушбу принцип ва нормалар айнан қайси халқаро­ҳуқуқий 
ҳужатларда мустаҳкамланган?
Қайд этиш жоизки, тарихан халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган 
принцип лари ва нормаларини ифодалашнинг бир неча шакллари вужудга кел-
ган. Халқаро­ҳуқуқий одат ва халқаро шартнома ушбу шакллар орасида энг 
асосий лари деб тан олинган.
Халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган принциплари ва нормаларининг 
белгилари сифатида қуйидагиларни кўрсатиш мумкин: