Rivojlantirish instituti j. J. Jalolov, I. A. Ahmedov, I. S. Hotamov korxona tashqi iqtisodiy

E
e
 tushuniladi, u
koeffitsiyent (
K
e
) ko‘rinishida ifodalanadi:
 : 100
e
e
E
E
K
=
Bozor sig‘imi berilgan baho sharoitida ma’lum davr
mobaynida bozorda sotilishi mumkin bo‘lgan tovar va
xizmatlarning umumiy hajmini ifodalaydi va quyidagicha
aniqlanadi:
E
r
 q 
P Q R
n
 — 
R
e
,
bunda, 
E
r
 — bozor sig‘imi;
P — ishlab chiqarish tomonidan bozorga taklif qilingan
tovarlar va xizmatlarning umumiy hajmi;
R
n
 — import hajmi;
R
e
 — eksport hajmi.
Ichki bozor sig‘imini hisoblashda boshqa omillar: to‘lov
qobiliyatiga ega talab, yil boshidagi tovar zaxiralari qoldig‘i,
tovarlar bozorining umuman (raqobatchilar tovarlari bilan ham)
to‘yinganligi, kishi boshiga o‘rtacha iste’mol, korxonalar,
tashkilotlar ehtiyojlari ham hisobga olinadi.
Milliy iqtisodiyot ayrim tarmoqlarining rivojlanish tenden-
siyalarini, shuningdek, ularning texnik va texnologik rivojlanish
darajasini tashqi firmalar, davlat va tadbirkorlar tomonidan
amalga oshiriladigan investitsiyalarni ham e’tiborga olish kerak.
Muammoni nisbatan keng, har tomonlama va kompleks
o‘rganish kerak.
Firma o‘z manfaatlaridan kelib chiqqan holda, o‘z tovarla-
rining bozordagi ulushining ortishiga harakat qilishi kerak.
Bu narsa shu bozordagi yetakchilikka erishishning asosiy
omilidir. Lekin bunda bozordagi ulushning ortishi bilan
korxonalar oladigan foyda o‘rtasida uzviy aloqadorlik
qonuniyati mavjud. Mazkur masalani amalga oshirish uchun
bahoning pasayishi, tovar sifatining ortishi, yangi tovarlarni
ishlab chiqish va joriy qilish, reklamani kengaytirish, umuman
firma «imidji»ni oshirishga yo‘naltirilgan marketing faoliyatini
kuchaytirish kerak.
Alohida tovarlar bo‘yicha bozor ulushini hisoblash formulasi:

---

1 7 0
( )
1 : 
1
i
a
a
a
b
m
b
K
q
∑
=
+ ⋅
,
bu yerda: 
q
a
 — tovar ulushi;
K
a
 — tovarning raqobatga layoqati;
m — talab va taklif orasidagi nisbat ko‘rsatkich;
b
i
 — tovar yetkazib beruvchining obro‘si ko‘rsatkichi;
b
a
 — raqobatchi firma obro‘si ko‘rsatkichi.
Marketing faoliyatining muhim vazifasi — firma imkoniyat-
larining 
bozordagi 
ulushini 
asta-sekin 
ortishiga 
yo‘naltirish 
va
tadbirlar ishlab chiqishdir. Bu narsa chuqur ilmiy izlanishlar
o‘tkazishni, bozor «nishasi»ni aniqlashni talab qiladi. Bozor
«nishasi» bozorning shunday segmentiki, bu yerda tovar
realizatsiyasi uchun eng yaxshi sharoitlar va shu firma ishi uchun
qulayliklar mavjud bo‘ladi. Bu ishni amalga oshirishda bozorni
segmentlash alohida ahamiyat kasb etadi.