|
XIV
Yosh qizning mulohazalari
Qat’iyatsizlikdan naqadar azob chekyapman!
Qanchadan-qancha tunlarni bedor o‘tkazdim! Yo
Rabbim! Nahot o‘zimni shunchalar xo‘rlasam!
Endi uning o‘zi mendan nafratlanadi. Lekin u
jo‘nab ketyapti, uzoqqa jo‘nayapti, axir.
Alfred de Myusse.
Matilda bu maktubni yozishga jazm qilguniga qadar o‘zi bilan o‘zi
uzoq kurashdi. Uning Jyulenga ko‘ngil qo‘yishining sababi nimada
bo‘lmasin, tez orada bu tuyg‘u uning g‘ururini shu qadar poymol
etdiki, qiz esini taniganidan buyon bu g‘urur uning dilida yagona
hokim bo‘lib kelardi. Bu kibr-havosi baland, sovuqqon qizning
qalbida sevgi alangasi birinchi marta o‘t olmoqda edi. Biroq bu
tuyg‘u uning g‘ururini tobe etgan bo‘lsa-da, u g‘ururning barcha
xususiyatlarini o‘zida mujassam qilib olgandi. Ikki oy mobaynida
dilida kechgan tinimsiz kurash va yangi, hech qachon tuyilmagan ke-
chinmalar, aytish mumkinki, qizning butun ruhiy tarzini o‘zgartirib
yubordi.
Matildaga oldida baxt eshigi ochilayotgandek tuyulardi. Ayniqsa
yuksak aql-idrok bilan uyg‘unlashib, matonatli qalb ustidan chek-
siz hukmronlik qiladigan bu xayolot uning nafsoniyati va qattiq
o‘rnashib qolgan burch tuyg‘usi bilan uzoq kurashib keldi. Bir kuni
u ertalab soat yettida onasining oldiga kirdi-da, undan Villekyega
ketishi uchun ruxsat berishini iltimos qila boshladi. Markiza bu ilti-
41
Esprit per gue il A. 30. Ehtimol, Stendal bu izohi bilan qahramonining
xarakteristikasini ta’kidlayotgan bo‘lsa kerak: esprit persecute, predestine
guillotine – isyonkor ruh gilotinaga mahkumdir.
364
mosga hatto javob berishni ham lozim topmay, balkim joyiga yotib,
yaxshilab uyquga to‘yib olishini maslahat berdi. Bu oddiy hayotiy
burch tushunchasi va hurmatning aqidalarga so‘nggi marta qarshilik
ko‘rsatishi edi.
Xunuk ish qilib qo‘yish va Kaylyuslar, de Lyuz va Kruaznualar
uchun muqaddas hisoblanadigan odob qoidalarini buzishdan Matilda
unchalik cho‘chimasdi; qiz nazarida, bu toifa kishilar uni tushunishga
qodir emasdilar, agar gap kareta yoki yer-mulk sotib olish haqida
ketganida, Matilda ular bilan maslahatlashishi mumkin edi. U aslida
faqat bir narsadan – Jyulen uni qoralashidan cho‘chirdi.
Agar u yigitni ajoyib inson deya hisoblab, shunchaki yanglisha-
yotgan bo‘lsa-chi?
Qiz irodasi sust odamlardan nafratlanar edi; atrofida girdikapalak
bo‘lib yurgan anovi muloyim yigitlarni ham aslida ana shu tufayli iqi
suymasdi. Ular Matildaning ko‘nglini topishga harakat qilib, rasm
bo‘lmagan va modadan chetga chiqishga jur’at etgan barcha narsa-
larni qanchalik nozik askiya qilishsa, qizning ko‘z o‘ngida shunchalik
beqadr bo‘lib borardilar.
«Ularning faqat bitta fazilatlari bor, u ham bo‘lsa jasorat. Xo‘sh,
bu qanday jasorat bo‘ldi o‘zi? – derdi u o‘ziga o‘zi. – Duelga chiqish-
mi? Duelning o‘zi nima hozirgi kunda? Shunchaki marosim, xolos.
Hammasi avvaldan ma’lum, hatto yiqilaturib qanday so‘z aytmog‘ing
kerakligi ham oldindan belgilab qo‘yilgan. Maysa ustiga yiqilgach,
qo‘lingni yuraging ustiga qo‘ymog‘ing va o‘z mahbubangni eslashni
unutmay, raqibingni tantilik bilan kechirmog‘ing lozim. Mahbuba
esa ko‘p o‘rinlarda yo xayoldagina mavjud bo‘ladi, yoki ehtimol,
sizni o‘ldirishgan kuni, men haqimda biron yomon gap o‘ylash-
masa go‘rga edi, deya cho‘chiganidan balga boradigan bir xonim
bo‘lib chiqadi.
Ular qilichlarini yalang‘ochlab, eskadron boshida xavf-xatar sari
yelib borishlari mumkin, ammo bironta g‘ayritabiiy, kutilmagan,
chindan ham mash’um xavf-xatarga duch kelishsa bormi!..»
«Hayhot! – derdi o‘ziga-o‘zi Matilda. – Faqat Genrix III saroyidagi-
na matonatli va nasl-nasabi jihatidan ulug‘ kishilar bo‘lgan. Ah, qani
endi Jyulen Jarnak yoki Monkontur bo‘sag‘asida jang qilganida edi, u
holda men sira ham ikkilanmagan bo‘lardim. U davrlarda jasorat va
qudrat boshqacha bo‘lardi, o‘shanda fransuzlar qo‘g‘irchoq emasdilar.
Jang-jadal kuni ular hech nima haqida bosh qotirib o‘tirmasdilar».
365
«Ularning hayoti Misr mo‘miyosi kabi hamma uchun bir xil
bo‘lgan qandaydir doimiy pardaga o‘ralmagan edi. Ha, – deya
qo‘shimcha qildi qiz, – u paytlarda Yekaterina Medichi istiqomat
qilgan Suassondagi saroydan kechqurun soat o‘n birda chiqish
uchun hozir Jazoirga borib kelishga qaraganda ko‘proq haqiqiy
matonat talab qilinardi. Inson hayoti tasodiflarning tinimsiz o‘zga-
rishidan iborat edi. Endi bo‘lsa sivilizatsiya va prefektlar hech
qanday tasodifga, hech qanday kutilmagan ishga yo‘l qo‘ymaydilar.
Agar bironta kutilmagan fikr sezilib qolsa bormi, darhol unga
qarshi epigrammalar yog‘iladi, mabodo biror voqeaning boshqa
tomoni ko‘zga tashlansa, qo‘rqqanimizdan dunyodagi barcha
qabohatdan qaytmaymiz. Qo‘rquv tufayli qanday bema’ni ishlar
qilmaylik, u avvaldan oqlangan bo‘ladi. Aynigan va diqqinafas
asr! Bonifatsiy de lya Mol tanasidan judo qilingan boshini dax-
madan ko‘tarib, 1793-yili o‘z avlodi bo‘lmish o‘n yetti kishining
ikki kundan so‘ng qo‘ydek yuvoshlik bilan boshlarini gilotinaga
qo‘yib berish uchun hech qarshilik ko‘rsatmay qo‘lga tushganlar-
ini ko‘rganida nima degan bo‘lardi. Ular o‘limga ketishayotganini
aniq bilishardi, lekin o‘zini himoya qilish, hech bo‘lmasa bitta-ik-
kita yakobinchini o‘ldi rish, buni qarangki, axloqsizlik hisobla-
nardi. Ah, Fransiyaning o‘sha qahramonona davrida, Bonifatsiy
de lya Molning asrida Jyulen eskadronga komandirlik qilardi,
mening akaginam esa – ko‘zlari iboli, nasihatgo‘y va boadab
ruhoniy bo‘lardi».
Bundan bir necha oy muqaddam Matilda umumiy andazadan sal
bo‘lsa-da, farq qiladigan bironta odamni uchratishdan umidini uzib
qo‘ygan edi. U o‘ziga ermak topib, zodagonlar jamiyatiga mansub
bo‘lgan ba’zi yigitlar bilan xat yozishib turadigan bo‘lgandi. Bunday
sarbastlik, bunday yengiltaklik janob de Kruaznua, uning otasi gersog
Shonskiy va bu oilaning barcha a’zolari oldida qizning obro‘sini to‘ki-
shi mumkin ediki, ular unashib qo‘yilgan nikohning buzilayotganidan
xabar topishgach, buning sababini surishtirishlari ehtimoldan uzoq
emasdi. Matilda bironta yigitga xat yozishga jur’at etgan kunlari
ba’zan hatto tuni bilan uxlamay chiqardi. Holbuki o‘sha xatlarining
bari javob maktublari edi, xolos.
Bu o‘rinda esa uning o‘zi sevishi haqida maktub yo‘llagan edi. U
jamiyat pillapoyasining eng pastki pog‘onasida turgan bir yigitga o‘zi
Do'stlaringiz bilan baham: | 
