P. M. Matyakubova, P. R. Ismatullayev, A. K. Miraliyeva, U. A. Maxmonov

O‘lchash  vositalariining  klassifikatsiyasi.  Quyidagi  jadvalda  hozirda 
ishlatilib  kelinayotgan  va  chiqarilayotgan  o‘lchash  asboblarining  guruhlari 
keltirilgan.  Odatda,  o‘lchash  asboblarining  nomida  ushbu  guruh  va 
modifikatsiYa tartib raqamlari berilgan bo‘ladi. 
Quyidagi 
sxemada 
o‘lchash  asboblarining  klassifikatsiyalanishi 
ko‘rsatilgan (1.4 –  rasm). 
 
1.4 -rasm. O‘lchash asboblarining klassifikatsiyalanishi 
 
O‘lchovlar  va  ularning  turlari.  O‘lchovlar  –  keng  tarqalgan  o‘lchash 
vositalaridan  hisoblanadi.  Kattalikning  o‘lchovi  deb,  qiymatlari  belgilangan 
birliklarda  ifodalangan  va  zarur  aniqlikda  ma’lum  bo‘lgan  bir  yoki  bir  nechta 
berilgan  o‘lchamlarning  kattaligini  qayta  tiklash  va  (yoki)  saqlash  uchun 
mo‘ljallangan o‘lchash vositasiga aytiladi. 

---

16 
 
O‘lchovlarning  bir  qancha  turlari  bor  (yuqoridagi  xxx-rasmga  qarang). 
Shulardan ayrimlariga alohida to‘xtalib o‘tamiz.  
Bir  qiymatli  o‘lchov  -  o‘lchamning  kattaligini  qayta  tiklaydigan  o‘lchov. 
Masalan, tarozi toshlari (1 kg, 2 kg, 5 kg, ... qiymatli) bunga misol bo‘ladi (1.5-
rasm). 
Ko‘p  qiymatli  o‘lchovlar  –  turli  o‘lchamdagi  kattalaiklarni  qayta 
tiklaydigan  o‘lchovlar.  Bunga  misol  sifatida  uzunlikning  shtrixli  o‘lchovini 
keltirish mumkin. 
O‘lchovlar  majmui  –  amalda  ham  alohida,  ham  turlicha  guruhlangan 
holda  qo‘llanishga  mo‘ljallangan,  bir  kattalikning  o‘ziga  tegishli  turli 
o‘lchamdagi  bir  qiymatli  o‘lchovlar  majmui.  Masalan,  uzunlikning  chekka 
o‘lchovlari to‘plami (1.6 -rasm). 
 
 
1.5 – rasm. Bir qiymatli o‘lchovlar (tarozi toshlari). 
 
 
 
1.6 –rasm. Uzunlikning chekka o‘lchovlari to‘plami 
(Majmua KMD №3, aniqlik sinfi- 0,1,2,3; p o‘lat) 

---

17 
 
 
Standart  namunalar  va  namunaviy  moddalar  ham  o‘lchovlar  turkumiga 
kiritilgan. 
Standart  namuna  –  modda  va  materiallarning  xossalarini  va 
xususiyatlarini  tavsiflovchi  kattaliklarni  hosil  qilish  uchun  xizmat  qiladigan 
o‘lchov  sanaladi.  Masalan,  g‘adir  –  budurlikning  namunalari,  namlikning 
standart namunalari. 
Namunaviy modda esa, muayyan tayyorlash sharoitida hosil bo‘ladigan va 
aniq xossalarga ega bo‘lgan modda sanaladi. Masalan, “toza suv”, “toza metall” 
va hokazolar. “Toza rux” 420
0
 C haroratni hosil qilishda ishlatiladi.