P. M. Matyakubova, P. R. Ismatullayev, A. K. Miraliyeva, U. A. Maxmonov

1.3. O‘lchash vositalari, ularning elementlari va parametrlari 
Ma’lumki,  o‘lchashni  biror-bir  o‘lchash  vositasi  yordamisiz  bajarib 
bo`lmaydi.  O‘lchash  vositalarining  esa  xilma-xil  turlari  mavjuddir.  Ular 
tuzilishiga  ko‘ra  sodda  yoki  murakkab,  aniqligi  katta  yoki  kichik  bo‘lishi 
mumkin. O‘lchash vositalari me’yorlangan metrologik xossalarga ega bo‘lishlari 
lozim  va  bu  metrologik  xossalar  davriy  ravishda  tekshirilib  turiladi.  O‘lchash 
amalida o‘lchanayotgan kattalikning qiymati to‘g‘ri aniqlanishi aynan mana shu 
o‘lchash vositasining to‘g‘ri tanlanishiga va ishlashiga bog‘liq.  
O‘z  DSt  8.010.2:2003  “O‘zbekiston  Respublikasining  o‘lchashlar 
birliligini  ta’minlash  davlat  tizimi.  Metrologiya.  Atamalar  va  ta’riflar.  2-qism. 
O‘lchash vositalari va ularning parametrlari” standartiga ko‘ra: 
O‘lchash vositasi – metrologik tavsiflari me’yorlangan (MTM), o‘lchami 
(belgilangan  xatolik  chegarasi)  ma’lum  vaqt  oralig’ida  o‘zgarmas  deb  qabul 
qilinadigan,  kattalikning  o‘lchov  birligini  qayta  tiklaydigan  va  (yoki) 
saqlaydigan, o‘lchashlar uchun mo‘ljallangan texnik vosita. 
O‘lchash vositasining mohiyati, birinchidan, kattalikning o‘lchov birligini 
saqlashi  (yoki  qayta  tiklashi);  ikkinchidan,  saqlanadigan  birlik  o‘lchamining 
o‘zgarmasligidan iborat. Bu muhim omillar o‘lchashlarni bajarish imkoniYatini 
ta’minlaydi  (o‘lchov  birligi  bilan  taqqoslaydi),  ya`ni  texnik  vositani  o‘lchash 
vositasiga aylantiradi.  
O‘lchash  vositalarining  turlari  quyidagi  sxemada  ifodalangan  (1.3  – 
rasm). 
 
 
1.3 – rasm. O‘lchash vositalarining turlari. 

---

15 
 
Agar o‘lchashlar jarayonida birlik o‘lchami normada belgilangandan ortiq 
o‘zgaradigan bo‘lsa, talab  etilgan aniqlikdagi  natijani  bunday  o‘lchash vositasi 
bilan olib bo`lmaydi. Demak, texnik vosita birlikning o‘lchamini vaqt oralig’ida 
Yetarli  darajada  o‘zgarishsiz  saqlay  olgandagina  o‘lchash  uchun  ishlatilishi 
mumkin.