P. M. Matyakubova, P. R. Ismatullayev, A. K. Miraliyeva, U. A. Maxmonov



Download 3,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/104
Sana06.07.2021
Hajmi3,16 Mb.
#110041
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   104
Bog'liq
OFA Oquv qollanma

O‘lchashlar  tor  ma’noda  bitta  o‘lchanadigan  kattalikni  boshqa,  birlik 
sifatida  qabul  qilingan  shu  turdagi  qiymati  ma’lum  bo‘lgan  kattalik  bilan 
eksperimental  solishtirishdir.  Misol  sifatida  fizik  kattalikni  o‘lchash  va 
proporsional shkalalarni qo‘llashni keltirish mumkin. 
O‘lchashlar  keng  ma’noda  ob`yektlar,  ularning  holati  yoki  qandaydir 
qoida  bo`yicha  jarayonlarni  va  soni  o‘rtasida  mosligini  aniqlash  demakdir. 
O‘lchashlarni  keng  ma’noda  nafaqat  real  ob`yektlar  (hodisalar,  jarayonlar  va 
h.k.)  to‘g‘risida  bilim  to‘plash,  balki  tekshirilayotgan  hodisa  va  jarayonlarning 
qonuniyatlarini, o‘zaro bog‘liqligini va ularni tavsiflovchi malumotlarini nazariy  
jihatdan  asoslash  va  nihoyat  kishilik  jamiyatining  taraqqiyotidagi  asosiy  vosita 
deb tushunmoq kerak. 
O‘lchashdan  maqsad,  o‘lchanadigan kattalik  bilan  uning  o‘lchov birligi 
sifatida  qabul  qilingan  miqdori  orasidagi    nisbatni  (tafovutni)  topishdir.  Bunda 
o‘lchash ob`yekti ishtirok etadi.  
O‘lchash  ob`yekti  –  bir  yoki  bir  nechta  o‘lchanadigan  kattaliklar  bilan 
tavsiflanadigan jism (tizim, jarayon, hodisa va h.k.). 
Shunday  qilib,  uchta  tushunchani  bir-biridan  ajrata  bilish  kerak:  o‘lchash, 


12 
 
o‘lchash jarayoni va o‘lchash usuli. 
O‘lchash - bu umuman har xil kattaliklar to‘g‘risida informatsiya qabul 
qilish,  o‘zgartirish  demakdir.  Bundan  maqsad  izlanayotgan  kattalikni  son 
qiymatini qo‘llash, ishlatish uchun qulay formada aniqlashdir. 
O‘lchash  jarayoni  - bu solishtirish  eksperimentini  o‘tkazish  jarayonidir 
(solishtirish qanday usulda bo‘lmasin) (1.1-rasm). 
O‘lchash  odatda  o‘lchashdan  ko‘zlangan  maqsadni  (izlanayotgan 
kattalikni) aniqlashdan boshlanadi, keyin esa shu kattalikning xarakterini analiz 
qilish  asosida  bevosita  o‘lchash  ob`yekti  (o‘lchanadigan  kattalik)  aniqlanadi. 
O‘lchash jarayoni yordamida esa shu o‘lchash ob`yekti to‘g‘risida informatsiya 
hosil  qilinadi  va  nihoyat  ba’zi  matematik  kayta  ishlash  yo‘li  bilan  o‘lchash 
maqsadi  haqida  yoki  izlanayotgan  kattalik  haqida  informatsiya  (o‘lchash 
natijasi) olinadi (1.1-rasm). 
 
 
1.1-rasm. Kattalikni o‘lchash jaroYoni sxemasi. 
 
O‘lchash  fan  va  texnikaning  qaysi  sohasida  ishlatilishiga  qarab  u  aniq 
nomi bilan yuritiladi: elektrik, mexanik, issiqlik, akustik va h.k.  
Fizik  kattaliklarni  o‘lchash  ikkiga  bo‘linadi:  texnik  va  laboratoriYa 
usulidagi o‘lchash.  
Texnik o‘lchashlar ishlab chiqarish korxonalarida bajarilib, uncha Yuqori 
aniqlikka  ega  emas,  ammo  texnologik  jarayon  uchun  qoniqarli  hisoblanadi  va 


13 
 
korxona  ish  sharoiti  talabalariga  javob beradigan  o‘lchash vositalari  yordamida 
amalga oshiriladi.  
Laboratoriya  usulidagi  o‘lchash  amallari  maxsus  sharoitga  ega  bo‘lgan 
laboratoriYa  xonalarida  zamonaviy,  aniqlik  darajasi  yuqori  bo‘lgan  o‘lchash 
vositalari  yordamida  amalga  oshiriladi.  Bu  usuldagi  o‘lchash  amallari  ilmiy-
tadqiqot ishlarini bajarish jarayonida, o‘lchash vositalarini tekshirish (qiyoslash) 
va  detallarga  yuqori  aniqlik  bilan  ishlov  berish  talab  etilganda,  dastgohlarni 
ishga sozlash jarayonlarida bajariladi.  
Quyidagi 1.2-rasmda o‘lchashlarning turlarga ajralishi tasvirlab berilgan.  
 
1.2-rasm. O‘lchashlarning klassifikatsiyalanishi 


14 
 

Download 3,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   104




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish