П. С. Султонов, Б. П. Ахмедов олий ўқув юртлари учун дарслик

Молюскалар(қорин оёқлилар). Бу гурух жонзотларининг кўпчилиги сувликларда
қисман қуруқликда яшашга мосланган бўлиб, кўпинча бошқа гурухдаги хайвонлар учун
озуқа манбаи ҳисобланадилар. Баъзи турларидан инсон чорва ва паррандалар учун озуқа
сифатида шунингдек, безак буюмлари (чиғаноқ -садаф)тайёрлашда фойдаланади. Буларнинг
кўпчилиги сувларни табиий тозаланишида (молюска-фильтраторлар) фаол иштирок
этадилар.
Хашоратлар. Булар хайвонларнинг сон жихатдан энг катта гурухи бўлиб, асосан
умуртқасиз организмлар ҳисобланадилар. Уларнинг хозиргача маълум бўлган тури 1
млн.дан ортиқ. Шунинг учун уларни биосферадаги ўрни ҳам айнан шу кўп сонлиги билан
белгиланади. Масалан, бир гектар ўрмон тупроғида 2,5 млн.гача ёмғир чувалчанги, 406 млн.
тагача чумоли, термит, кана, қурт ва бошқа минглаб хилдаги хашоратлар хаёт кечирадилар
ва уларнинг биомассаси 1000 кг. гача етиши мумкин. Бу гурух жонзотлар тупроқ ҳосил
бўлиши ва турли органик қолдиқларни тўлиқ парчаланиб зарарсизланишида катта рол
ўйнайдилар. Хашоратларнинг жуда кўплаб турлари, масалан, арилар, капалаклар, қўнғизлар
эса гулли ўсимликларнинг чангланишида асосий ўрин тутадилар. Булар асосан озиқланиш,
занжиридаги ўзларидан юқорироқ поғонада турувчи хайвон гурухлари учун озуқа манбаи
бўлиб хизмат қиладилар. Баъзи турларидан эса инсон хўжалик мақсадларида фойдаланади.
Хайвонларнинг инсон учун аҳамияти ҳақида гапирилганда, аввало уларнинг фойдали
ва зарарли турлари хусусида фикр юритмоқ керак. Инсоният кўпинча ўзининг тор хусусий
эхтиёжларини кўзлаб хайвонларни фойдали ва зарарли гуруҳларга ажратади. Юқорида
эслатиб ўтилганидек, табиатда бирорта хам ортиқча жонзот йўқ, уларни фойдали ва зарарли
турларга ажратилиши ўта субъектив холат бўлиб, уни абсолютлаштириш кўпинча фойда
ўрнига зиён ҳам келтириши мумкин. Экологик нуқтаи назардан кўплаб зарарли деб
ҳисобланган хайвон турларини ёппасига қириб юбориш ўрнига уларнинг популяциясини
илмий асосида бошқариш мақсадга мувофиқдир.
Инсоният учун ҳайвонларнинг энг асосий экологик аҳамияти биосферадаги маромли
жараёнларни сақлаб туриш функцияси ҳисобланади.
Хайвонотлар биологик ресурсларнинг асосий таркибий қисми бўлиб, инсоннинг
қўйидаги бир қатор мухим хаётий эхтиёжларини қондиради: 

хар йили дунё бўйича инсоният томонидан 180 млн. тонна оқсилларга бой гўшт,
ёғ, тухум, балиқ, асал каби озиқ-овқат махсулотлари хайвон ва хашоратлардан
олинади;

тери, мўйна, ипак, мум, бўёқ, ўғит, чорва озуқаси ва бошқа хом-ашёлар
тайёрланади;

---


юқори махсулдор хонаки хайвонлар зотларини яратади ва яхшиланган генофонд
сифатида фойдаланади;

фармацевтика, парфюмерия(илон ва ари захари, чумоли спирти, лок-бўёқ ва
бошқалар) хом-ашёлари ажратиб олинади;

турли илмий-тадқиқот ишлари, тажрибалар ўтказишда, турли ферментлар
ажратиб олиш мақсадида фойдаланилади;

рекреация(дам олиш, соғломлаштириш ва эстетик хузурланиш) мақсадида
фойдаланилади.
Ўзбекистон фаунаси ранг-баранг бўлиб, унда 650 дан зиёд умуртқали ва сал кам 32,5
минг турдаги умуртқасиз хайвонлар учрайди. Жумладан, умутрқалилардан 99 тури сут
эмизувчилар, 410 тури қушлар, 79 тури балиқлар, 57 тури судралувчилар ва 3 тури амфибия-
лардир.