П. С. Султонов, Б. П. Ахмедов олий ўқув юртлари учун дарслик

Йўқотилган ёки йўқолиб кетиш арафасидаги турлар. Бу тоифага бир неча йиллар
давомида табиат қўйнида учрамайдиган, бироқ йиғиб олиш қийин бўлган айрим
жойлардагина ёки маданий шароитда сақланиб қолиш эҳтимолига эга бўлган ўсимлик
турлари киради.
Йўқолиб бораётган турлар. Булар, йўқолиб кетиш хавфи остида турган, сақланиб
қолиш учун махсус муҳофаза талаб этадиган турлардир.
Ноёб турларга маълум кичик майдонларда ўзига ҳос шароитларда сақланиб қолган,
тез йўқолиб кетиши мумкин бўлган ва жиддий назоратни талаб этувчи турлар мансуб.
Камайиб бораётган турлар. Булар маълум вақт ичида сони ва тарқалган майдонлари
табиий сабабларга кўра ёки инсонлар таъсири остида қисқариб кетаётган турлардир. Айни
вақтда бундай ўсимликлар ҳар томонлама назорат қилиб туришни талаб этади.
Ҳозирги кунга келиб бир қатор мамлакатларда алоҳида ўзларининг «+изил
китоб»лари чоп этилган. Республикамизда ўсимликларга бағишланган «+изил китоб» 1984
йилда нашр этилди. Унда мамлакатимиздаги 400 дан зиёд муҳофазаталаб ўсимликлардан 163
тури қайд этилган. Жумладан, омонқора, ёввойи узум, етмак, зира, сумбул, хисор бодоми,
тоғ пиёзи, лола, суғур ўти, ёввойи нок, анжир ва бошқалар киритилган. Республикамизда
камайиб бораётган, ноёб, эндемик ва реликт ўсимликларни муҳофазалашда бу китобнинг
аҳамияти каттадир.
8.Ўсимликларни муҳофазалашга доир қонунлар ва бошқа меъёрий
хужжатларни ишлаб чиқиш ҳамда уларни амалиётга жорий этиш билан боғлиқ тадбирлар.
Ўз вақтида, асосли равишда қабул қилинган қонунлар ёки уларга тенглаштирилган турли
меъёрий хужжатларни ҳаётга изчиллик билан жорий этиш ўсимликларни муҳофазалашда
муҳим аҳамиятга эга тадбирлардан ҳисобланади. Шунинг учун дунёнинг қарийб барча
мамлакатларида ўсимликларни ҳимоялашга қаратилган махсус қонунлар мавжуд. Жумладан,
республикамизда 1983 йилда «Ноёб ва йўқолиб кетиш хавфи остида турган ёввойи ўсимлик
турларини ижозатсиз йиғувчиларга нисбатан маъмурий жавобгарлик ҳақида» фармон, 1999
йилда эса «Ўрмон туғрисида»ги қонун қабул қилинган. Уларда ўрмонзорларни ва
ўсимликларни турли салбий антропоген таъсирлардан муҳофазалашнинг хуқуқий асослари
ўз аксини топган.