П. С. Султонов, Б. П. Ахмедов олий ўқув юртлари учун дарслик

Ўсимликларнинг яна бир энг асосий аҳамияти турли ишлаб чиқариш ва
қурилиш соҳалари учун муҳим хом-ашё эканлигидир. Ўсимлик хом ашёсидан
олинадиган маҳсулотларининг санаб саноғига етиш қийин. Улар озиқ-овқат саноатини дон,
мева, сабзавотлар ва бошқа хом ашёлари билан, чорвачиликни озуқа, ем хашак билан,
саноатни тўқимачилик ва бошқа хом ашёлар билан, фармацевтика саноатини эса дори-
дармон хом ашёси билан таьминлайдилар. +урилиш, мебелсозликда ва халқ
хунармандчилигида ёғоч азалдан энг муҳим материал сифатида қўлланиб келинмоқда.
Ҳозирги кунда биргина ёғочни ўзидан 20 минг хилдаги турли маҳсулотлар тайёрланади.
Биргина кимё саноатида ёғоч ва бошқа ўсимлик маҳсулотларини қайта ишлаш йўли билан
глюкоза, озуқа шакари, ошловчи моддалар, спирт, целюлоза, вискоза, сунъий каучук,
пластмасса, нитролак, кинопленка, канифиол, ацетон, сирка кислотаси, формалин, скипидар,
камфора ва бошқа турдаги маҳсулотларни ишлаб чиқариш мумкин.
Юқоридагилардан кўриниб турибдики, сайёрамиздаги ҳаёт, биосферадаги табиий
мувозанат, тирик мавжудотларнинг нормал яшаши, халқ-хўжалигининг кўп соҳаларидаги
ишлаб чиқариш унумдорлиги, инсонларнинг жисмоний ва маънавий баркамоллиги
ўсимликлар дунёсининг холати билан ўзвий боғлиқ экан. Айнан мана шу холатлар
ўсимликларнинг экологик аҳамиятини ва ўз-ўзидан уларни муҳофазалаш заруратини
белгилаб беради.
5.3. ЎСИМЛИК ДУНЁСИГА АНТРОПОГЕН ТАЪСИР ҲАМДА УНИНГ
ЭКОЛОГИК О+ИБАТЛАРИ.
Илмий маълумотларга кўра сайёрамизда ўсимликларнинг 500 мингдан зиёдроқ тури
ўсади. Шулардан ҳозир инсон фаолиятида 6 минг тури фойдаланилади. Жумладан,
республикамизда 4200(4148)та ўсимлик тури мавжуд бўлиб, улардан 577 таси доривор, 103
таси бўёқдор, 560 таси эфирмойли ўсимликлар ҳисобланади. Сайёрамизда ўсимликлар кўп
учрайдиган майдонларни шартли равишда қуйидаги 4 та гуруҳга бўлиш мумкин: ўрмонлар,
яйлов ўтлоқлари, маданий экинзорлар, сув ўсимликлари тарқалган сувликлар. Ўсимликлар
тури ва массасининг асосий қисми ўрмон ва ўтлоқларда жойлашган. +уруқликнинг
дарахтсимон ва бутасимон ўсимликлар билан зич қопланган майдонлари ўрмонлар,
ўтсимон ўсимликлар билан қопланган майдонлари эса яйлов-ўтлоқлар деб аталади. Ер

---

юзидаги ўрмонларнинг ялпи майдони 4.06 млрд. гектарни ташкил этади. Бу майдонлар
ҳудудий жихатдан нотекис тақсимланган. Йирик ўрмонларнинг асосий қисми Америка,
Осиё ва Африка қитъаларининг мўътадил ва тропик иқлимли минтақаларида жойлашган.
Республикамизнинг ўрмон фонди(захираси)  5,3 млн. гектар (22-жадвал) бўлса-да, ўсимлик-
лар билан ёппасига қопланган ўрмонзорлар атига 4,5-5% ни ташкил этади ҳолос. 
22- жадвал.