Өзбекстан Республикасы

Charlz Senders Pirs
(1839—1914) bir qatar áhmiyetli semiotikalıq 
túsiniklerge sıpatlama beriwge háreket etti: belgi (sign), máni (meaning) hám 
belgilik qatnaslar. Ol semiotikanıń ayrıqsha ilim tarawı sıpatında zárúrligin anıq 
biler edi. Pirs semiotikaǵa belgiler procesiniń tiykarǵı túrleri hám tábiyatı 

---

80 
haqqındaǵı táliymat sıpatında anıqlıq kiritti. Pirstiń miynetleriniń baspada shıǵıwı 
1867-jıldan ómiriniń aqırına shekemgi dáwirdi óz ishine aladı. Biraq olar kólemi 
boyınsha kishi edi, Pirs ózi rejelestirgen úlken kólemdegi miynetin juwmaqlawǵa 
úlgermedi. Onıń ideyaları tek 1930-jıllardan baslap, yaǵnıy onıń arxivleri baspadan 
shıqqannan soń keń en jaya basladı.
Tiykarınan Pirs, semiotika ushın tiykargı belgiler klassifikaciyasın jarattı: 
Obyekt obrazın óz ishine alǵan ikonalı beliler (ikon); 
Predmetlerdi tuwrıdan-tuwrı kórsetiwshi indeks-belgiler (index)
Iqtıyarlı túrde hám konvenciya tiykarında predmetti bildiriwshi simvollıq 
belgiler. 
Bunnan tısqarı, Pirs úsh belgi elementin anıqladı: belgi, obyekt hám 
interpretant (awdarmashı). Sonıń menen birge, ol semiozis termininiń avtorı. 
Gotlob Frege
(1848—1925) tolıq túrdegi koncepciya jaratpaǵan, biraq onıń 
semiotikaǵa baǵıshlanǵan ayırım maqalaları («Máni hám mazmun haqqında» 
(1892), «Pikir: logikalıq izertlew») klassikalıq miynetler esaplanadı. G.Fregeniń 
ideyaları ishinde semiotika ushın úlken áhmyetke iye bolǵanı onıń belginiń mánisi 
hám mazmunı haqqındaǵı túsinikleri esaplanadı. Semiotikanıń dáslepki 
izertlewshileri arasında nemis filosofı, fenomenologiyanı jaratqan Edmund Gusserl 
de bar. Onıń 1901-jılı baspadan shıqqan «Logikalıq izertlewler» miynetiniń ekinshi 
tomı usı máselege baǵıshlanǵan.
Ferdinand de Sossyur
 (1857—1913) «Ulıwma til bilimi kursı» miynetinde 
ózi jaratqan semiologiyaǵa «jámiyet turmısı sheńberindegi belgiler ómirin 
úyreniwshi ilim» sıpatında qaraydı. Sossyur teoriyasınıń tiykarǵı principlerinen 
biri - bul til hám sóylew arasındaǵı parıq máselesi. Sossyur belgili bir tilde gáp 
qurawda paydalanılatuǵın, barlıq sóylewshiler ushın ortaq bolǵan tillik qurallar 
jıynaǵın til dep ataǵan. Al, tildiń jeke wákiliniń bayan etiwin – sóylew dep ataǵan.