Озбекстан Республикасы Жокары хам орта арнаулы талим министрлиги Қаракалпак Мамлекетлик Университети

2. Turizmda marketingning ornı. Turizm marketing texnologiyası
Turizm óziniń tiykarǵı qásiyetlerine kóre basqa ekonomikalıq iskerlik formalarınan tupten parq etpeydi. Sol sebepli zamanagóy marketingning barlıq zárúrli qaǵıydaları turizmda tolıq qollanılıwı múmkin.
Usınıń menen birge, turizm ayriqsha ózgeshelikke iye bolıp, ol tekǵana tovarlar sawdasınan, bálki basqa xızmetler sawdasınan da ajralıp turadı. Bul erda da xızmetler, de tovarlar sawdası ámeldegi (ekspertlerdiń pikirine kóre, turizmdagi xızmetlerdiń úlesi 75%, tovarları - 25%), sonıń menen birge, turistik xızmetler hám tovarlardı olar islep shıǵarılǵan orında tutınıwdıń ayriqsha ózgesheligi, bunnan tısqarı, belgili bir jaǵdayda.
Miynettiń ayriqsha nátiyjesine (materiallıq -materiallıq forma daǵı tovarlar) iye bolǵan dástúriy óndiriste marketing túsinigi jáne de anıq quramǵa iye. Turizmda iskerlik nátiyjesi turistik ónimge aylanadı. Tiykarınan, turistik ónim bul sayaxatshılardilıqń belgili mútajliklerin qandiradigan hám olar tárepinen tolıqnatuǵın hár qanday xızmet bolıp tabıladı. Turizm xızmetlerine mıymanxana, transport, ekskursiya, awdarma, xojalıq, kommunal xızmetler, dáldalshılıq xızmetlerin hám basqalar kiredi. Usınıń menen birge "turistik ónim" ni tar hám keń mániste kórip shıǵıw múmkin. Tar mániste turistik ónim - bul turizm sanaatınıń hár bir anıq tarawı xızmetlerin (mısalı, mıymanxana ónimi, turoperator, transport kompaniyasınıń turistik ónimi hám basqalar). Keń mániste turistik ónim - bul birge turistik sayaxattı (turni) quraytuǵın yamasa oǵan tikkeley baylanıslı bolǵan tovarlar hám xızmetler kompleksi bolıp tabıladı. Tiykarǵı turistik ónim bul keń qamtılǵan xızmet, yaǵnıy bir "paket" de turistlarga satılatuǵın xızmetlerdiń standart kompleksi bolıp tabıladı.
Turistik ónim xızmetlerdiń ulıwma ayriqsha qásiyetleri menen bir qatarda ayriqsha qásiyetlerine iye.
Birinshiden, bul hár qıylı strukturalıq bólimler ortasındaǵı munasábetlerdiń quramalı sisteması menen xarakteristikalanǵan xızmetler hám tovarlar kompleksi (materiallıq hám materiallıq bolmaǵan strukturalıq bólimler).
Ekinshiden, turistik xızmetlerge bolǵan talap dáramat dárejesi hám baxalarına salıstırǵanda oǵada elastik, lekin kóp tárepten siyasiy jáne social sharayatlarǵa baylanıslı.
Úshinshiden, qarıydar, qaǵıyda jol menende, turistik ónimdi tutınıw etiwden aldın kóre almaydı hám tutınıwdıń ózi, kóbinese, tuwrıdan-tuwrı sayaxatshılıq xızmeti islep shıǵarılǵan orında ámelge asıriladı.
Tórtinshiden, qarıydar onı ónim hám tutınıw jayınnan ajıratıp turatuǵın aralıqtı basıp ótedi, kerisinshe emes.
Besinshiden, turizm ónimi mákan hám waqıt sıyaqlı ózgeriwshige baylanıslı, ol talaptıń ózgeriwi menen xarakterlenedi.
Altınshıdan, sayaxat xızmeti usınısı mayısqaq emes. Olar tek tuwrıdan-tuwrı saytda tutınıw etiliwi múmkin. Mıymanxananı, aeroporttı, dem alıw orayın kóshiriw múmkin emes
máwsim aqırında basqa regionǵa. Olar waqıt hám mákanda ózgeriwshen talapǵa iykemlese almaydı.
Ettinchidan, turistik ónim kóplegen kárxanalardıń umtılıw-háreketleri menen jaratıladı, olardıń hár biri ayriqsha jumıs usılları, ayriqsha mútajlikleri hám hár qıylı kommerciya maqsetlerine iye.
Segizinshiden, hátte kishi kemshilikler menen de turistik xızmetlerdiń joqarı sapasına erisiw múmkin emes, sebebi turistik xızmet bul júdá kishi zatlar hám kishi detallardan ibarat.
Toǵızınshıdan, turistik xızmetler sapasın bahalaw zárúrli sub'ektivlik menen ajralıp turadı: qarıydardı bahalawǵa úlken tásir satıp alınǵan xızmetler kompleksine tikkeley baylanısı bolmaǵan shaxslar tárepinen ámelge asıriladı (mısalı, jergilikli xalıq, a turistik gruppa).
Hám aqır-aqıbetde, sekseninchi jıllarda turistik xızmetlerdiń sapasına fors-majordin’ sırtqı faktorları (tábiy sharayatlar, hawa rayı, turizm siyasatı, xalıq aralıq ilajlar hám basqalar) tásir kórsetip atır.
Turistik ónimdiń bul ayriqsha qásiyetleri turizm marketingiga sezilerli tásir kórsetedi.
Jáhán turistik shólkemi turizmde marketingnin' ush tiykarǵı funktsiyasın belgileydi:
• klientler menen baylanıs ornatıw ;
• rawajlanıw ;
• basqarıw.
Klientler menen baylanıslardı ornatıw olardı usınıs etilgen mánzil hám ol erda ámeldegi bolǵan xızmetler, dıqqatqa iye jaylar hám kutilayotgan jeńillikler klientlerdiń ózleri alıwdı qálegen zatlarǵa tolıq sáykes keliwine isEntiriwge qaratılǵan.
Rawajlanıw jańa satıw múmkinshiliklerin usınıs etetuǵın innovatsiyalardı proektlestiriwdi óz ishine aladı. Óz gezeginde, bunday jańalıqlar potentsial klientlerdiń talap hám abzallıqlarına juwap beriwi kerek.
Monıtorıń xızmetlerdi bazarǵa alıp shıǵıw boyınsha iskerlik nátiyjelerin analiz qılıwdı hám bul nátiyjeler turistik tarawda ámeldegi bolǵan múmkinshiliklerden haqıyqattan da tolıq hám tabıslı paydalanıwdı sáwlelendirlıgin tekseriwdi óz ishine aladı.
Turizmde1gi marketing - bul usınıs qılınıp atırǵan xızmetlerdi bazarda talap etiletuǵın hám turistik kompaniya básekichilardan kóre paydalı hám natiyjelilew usınıs ete alatuǵın xızmetler menen turaqlı muwapıqlastırıw sisteması bolıp tabıladı.
Bul talay anıq tariyp marketingnin turizmdegi rolin anıqlawǵa múmkinshilik beredi.
Itibardı talap etetuǵın birinshi noqat sonda, marketing bul bólek háreket emes, bálki iskerlik sisteması bolıp tabıladı. Basqasha etip aytqanda, bul belgilengen maqsetlerge erisiw ushın birlestirilishi kerek bolǵan turizm kárxanası háreketleriniń izbe-izligi. Sonlıqtan, marketing bul tekǵana reklama xızmetlerin satıw yamasa jaysha rawajlanıp atırǵan xızmetler, bálki marketing kontseptsiyasına muwapıq barlıq funktsiyalar hám háreketler birlestirilishi kerek bolǵan sistema bolıp tabıladı.
Tariypde atap ótiw kerek bolǵan ekinshi noqat sonda, marketing bir háreket menen tawsılmaydı. Siz onı bir túrli process dep o'ylay almaysız, qále jańa turistik ónimdi engiziw sánesi yamasa jańa baxanı kirgiziw sánesi haqqında. Haqıyqat sonda, bazar mudami háreketde, dinamikada.
Marketing haqıyqattan da turaqlı process bolıp, turistik kompaniya buǵan turaqlı túrde tartinishi kerek. Sol sebepli marketing tekǵana házirgi kunga itibar qaratıw, bálki keleshekke qarawdı da óz ishine aladı. Bunday halda, xalıq donoligi ámel etedi: "Yamasa olar zaman menen hamnafas, yamasa oxir-aqıbet atlasadilar".
Úshinshi noqat jarasıwǵa tiyisli. Turistik kárxana ishindegi háreketlerdi sırtqı ortalıq sharayatları menen muwapıqlastırıw zárúr. Eger bulardıń barlıǵı bólek kórip chiqilsa, gózlengen maqsetlerge erisiw múmkin emes. Kompaniya ishindegi iskerlikti sırtdan alınǵan maǵlıwmatlar menen muwapıqlastırıw zárúr. Bul sonı ańlatadıki, bul muwapıqlastırıwǵa erisiw ushın barlıq marketing funktsiyaları hám qurallarından paydalanıw ushın qarar qabıl etiliwi kerek.
Biziń tariypimizdegi tórtinshi noqat marketing klientlerdiń mútajliklerin qandırıw ushın ne etiwi haqqında pikir beredi. Bul tekǵana klienttiń usı waqıtta neni satıp alıwın, bálki basqa sharayatlarda (mısalı, paydanıń asıwı menen) neni satıp alıwın da ańlatadı. Marketing, aytıp ótkeni sıyaqlı, boljaw iskerligi bolıwı kerek. Bunda prognozlaw yamasa hesh bolmaǵanda qarıydarlarǵa eń zárúr bolǵan zatlardıń tuwrı kórinisin qáliplestiriw kiredi. Sonıń menen birge, firma klienti bolmaǵanlardı ol usınıs jetip atırǵan xızmetlerge shaqırıq etiwge májbúrlew múmkinbe yamasa joq ekenligin bahalaw ushın múmkinshilik jaratadı.
Tariypning besinshi bandida marketing dáramattı asırıw quralların anıqlaw hám ámelge asırıwǵa múmkinshilik beriwi aytıp ótken. Bul onı tek ekonomikalıq taypaǵa aylantıradı. Turistik agentliklerdiń maqsetleri uzaq waqıt dawamında joqarı sapalı klientlerdi qandırıw arqalı ámelge asırılıwı kerek.
Jáhán sawda shólkeminiń tariypige muwapıq turizm tekǵana ekonomikalıq, bálki usı waqıtta social, materiallıq, ekologiyalıq hám siyasiy hádiyse bolıp tabıladı. Soǵan tıykarlanıp, sayaxat marketingi bul faktorlardı maksimal dárejede esapqa alǵan halda isletiliwi kerek. Keyin ol tiykarınan sayaxatshılıq kompaniyaları hám turistlar qarıydarlarınıń máplerin sáwlelendiredi. Turizm quramalı sistema, ekonomika, siyasat, ekologiya, mádeniyat simbiyozi bolǵanlıǵı sebepli unamlı marketing nátiyjesine erisiw ushın túrli shólkemler hám kárxanalar marketingini jaqın muwapıqlastırıw zárúr. Turizm marketingi túsinigi jaysha pútin hám keń qamtılǵan túsinik emes.