Озбекстан Республикасы Жокары хам орта арнаулы талим министрлиги Қаракалпак Мамлекетлик Университети

11-tema: Turistik bazar jáne onıń tiykarǵı tárepleri.
1. Turistik bazardıń wazıypaları
2. Turistik bazardıń dúzilisi
3. Turistik bazardı segmentatsiyalash
4. Turizm bazarına tásir etiwshi tiykarǵı faktorlar

1. 
   Turistik bazardıń wazıypaları
   

Turistik bazar bul turistik ónimdi óndiriwshiler hám qarıydarlar ortasındaǵı ekonomikalıq munasábetlerdiń kórinetuǵın bolıw tarawı bolıp, ol jaǵdayda turistik xızmetlerdi aqshaǵa aylandırıw procesi hám kerisinshe ámelge asıriladı. Turistik ónimdi hár bir óndiriwshisi hám qarıydarsı óz ekonomikalıq máplerine iye, bul bir-birine tuwrı kelmewi múmkin. Eger olar bir-birine tuwrı keletuǵın bolsa, turistik ónimdi satıp alıw hám satıw háreketi júz boladı. Sol sebepli bazar islep shıǵarıw hám tutınıw qılıw máplerin muwapıqlastırıw quralı esaplanadı. Qarıydar (klient) bazarda oraylıq orındı iyeleydi. Jaqsı satıwshınıń wazıypası óz klientleriniń mútajliklerin qandırıw bolıp tabıladı.
Turistik bazar talay quramalı, sebebi onıń tovarları kóbinese tuwrıdan-tuwrı emes, bálki dáldalshılar (xojalıq jurgiziwshi sub'ekt - turoperator - sayaxatshılıq agenti - qarıydar) arqalı satıladı.
Keń mániste turistik bazar degende turistik ónimdi satıp alıw hám satıw boyınsha operatsiyalar (sayaxatlar, turistlar ushın bólek xızmetler yamasa tovarlar) ámelge asırilatuǵın jay túsiniledi.
Sonı esta saqlaw kerek, bul pitimler mudamı da bir orında (mısalı, mıymanxanada sayaxatshılardilıq qabıllaw jayında yamasa turoperatorlarda) ámelge asırilmaydi. Turistik bazar belgili bir jay yamasa geografiyalıq zona menen sheklenip qalmaydı, sol sebepli turistik ónimdi satıp alıw hám satıw boyınsha operatsiyalar satıwshı hám turistik ónimdi qarıydardıń tikkeley qatnasıwisiz - teleks, telegramma, faks arqalı ámelge asırılıwı múmkin. Telefon gúńgirtog'i yamasa shek arqalı.
Tómendegi tiykarǵı shártler orınlanǵan táǵdirde bazar nátiyjeli iskerlik kórsetiwi ádetde qabıl etiledi:
¨ bazardıń barlıq qatnasıwshıları óz maqsetlerine erisiwge umtılıp atırǵan erkin báseki (tovarlardı maksimal payda menen satıw yamasa minimal ǵárejetler menen tovarlardı satıp alıw);
¨ islep shıǵarılıp atırǵan ónim hám kórsetilgen xızmetlerdiń sapası hám qawipsizligi salasındaǵı tiykarǵı qaǵıydalardıń bar ekenligi;
The qarıydardı erkin tańlaw múmkinshiligi.
Zamanagóy turistik bazar tómendegi ayriqsha funktsiyalardı atqaradı:
1. Turistik ónim quramındaǵı baha hám paydalanıw ma`nisin ańǵarıw funktsiyası. Bul pul hám turistik ónim almasinuvi arqalı sawlelenetuǵın baha háreketin ańlatadı. Bunıń nátiyjesinde social tákirar óndiristiń normal procesi támiyinlenedi, turizmni rawajlandırıw ushın aqshalar payda boladı hám toplandı.
2. Turistik ónimdi qarıydarǵa (turistik) etkazish procesin shólkemlestiriw funktsiyası. Ol turistik agentlikler hám turoperatorlar tarmaǵı arqalı ámelge asıriladı. Turist, turistik ónimge pul sarplap, materiallıq hám ruwxıy máplerge bolǵan zárúriyatın qandiradi. Sonlıqtan, turistik bazar miynet qárejetlerin orawǵa hám jámiettiiń tiykarǵı óndiriwshi kúshin tákirar óndiriske járdem beredi.
3. Miynetti materiallıq xoshametlewdi ekonomikalıq qollap-quwatlaw funktsiyası. Bazarda pul hám turistik ónimdiń almasinuvi processinde bólistiriw (tákirar óndiristiń zárúr basqıshı retinde) tolıq formada payda bolıwında jatadı.
Turistik bazar ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye:
1. Turistik xızmetler nomoddiy bolıp tabıladı. Ónimdiń isenimliligi, wáde etilgen dáreje hám sapa kepillikleri, sonıń menen birge, ekskursiyaning tutınıw qásiyetleri haqqında tolıq maǵlıwmat zárúrli áhmiyetke iye. Klientler tárepinen kompaniyaǵa bolǵan isenim jáne onıń bazar daǵı turaqlılıǵın buǵan baylanıslı.
2. Turistik ónimdi satıwda ónimdi satıp alıw jáne onı tutınıw qılıw ortasında waqıt aralıǵı ámeldegi, sol sebepli turistik ónimdi reklama kanallarınıń anıqlıǵı hám isenimliligi hám ónimdi sotadigan kompaniyanıń juwapkerligi zárúrli bolıp tabıladı.
3. Turistik talapǵa máwsimiy terbelisler hám tegis emes turistik aǵıs tásir etedi. Bul unamsız hádiyselerdiń azayıwı xizmet kórsetiw elementleri baxaların jıl mawsimlerine qaray parıqlaw, sonıń menen birge, sayaxatshılıq trafik kólemin kemeytiw esabına múmkin.
4. Ónim sapası kóbirek anıq atqarıwshılarǵa baylanıslı, sol sebepli turistik kompaniya ishindegi menejment turaqlı túrde rawajlanıwı kerek.
5. Turistik bazarda qarıydar hám óndiriwshi ortasında aymaqlıq ajıratıw ámeldegi, sol sebepli uzaqtaǵı serikler menen operatsion baylanıslardı ornatıw zárúrli bolıp tabıladı.
Basqa barlıq bazarlar sıyaqlı, turistik bazar da talap hám usınıs nızamına muwapıq isleydi.
Turistik talap - xalıqtıń turistik mútajliklerin tólew qábileti menen tastıyıqlanǵan, belgili muǵdardaǵı turistik ónim menen kórsetilgen bolıp, ol ámeldegi baxalarda satıp alıwı múmkin.
Bazar daǵı talapǵa muwapıq, turizmda usınıs ámeldegi - turist dem alıw hám sayaxat waqtında zárúr bolǵan hár qıylı xızmetler sanı. Turistik ónimdi usınıw ónim óndiriwshilerdiń bar ekenligi, turizm sanaatınıń rawajlanıw dárejesi hám turistik resurslarınıń kólemi menen baylanıslı.
Talap hám usınıs ortasında bekkem baylanıslılıq ámeldegi: talap tekǵana usınıstı keltirip shıǵaradı, bálki talap da belgili dárejede talapǵa tásir etedi.
Turistik bazarda turistning pulları xızmetke almastırıladı. Balanslı almasinuv menen, bir tárepden, turistik ónim óndiriwshisi jáne onıń qarıydarsı mápleri qandiriladi, basqa tárepden, turizm sanaatınıń izbe-iz rawajlanıwı ushın sharayatlar jaratıladı.
Turistik bazar múmkinshilikler, talap hám usınıs ortasındaǵı teń salmaqlılıq dárejesi, turistik ónimdi satıw shártleri sıyaqlı kórsetkishler menen xarakterlenedi.
Turistik bazardıń sıyımlılıqı - bul belgili kólem degi turistik ónimdi ámeldegi baxalar hám usınıs boyınsha satıw qábileti bolıp tabıladı. Baxa dárejesine qaray turistik ónimge bolǵan mútajlik azayıwı yamasa kerisinshe ósiwi múmkin.
Turistik bazarda turaqlı túrde pul aǵısları hám turistik ónimler háreketi bolıp, olar bir-birine qaray háreketlenedi hám usınıń menen turistik sxemanı jaratadı.
Turistik dáwir bul ekonomikalıq baylanıslar sisteması bolıp tabıladı, onıń sheńberinde xızmetlerdi aqshaǵa aylandırıw procesi hám kerisinshe ámelge asıriladı. Bul turistik ónim aǵısları háreketiniń baǵdarın, turizm salasın rawajlandırıwǵa investitsiyalardı hám turistik iskerlik dáramatlarınan byudjetke tushumlarni kórsetedi.
Turistik sxema tómendegi sxema boyınsha ámelge asıriladı.
1. Turist shıptanı satıp alıp, turistik kompaniyaǵa pul tóliydi.
2. Nátiyjede, turist óziniń tiykarǵı mútajliklerin qandiradi.
3. Turistik kompaniya sotilgan turistik ónim ushın pul aladı, turistik sanaattı rawajlandırıwǵa qarjı kiritedi, turistik ónimlerdiń jańa túrlerin jaratadı yamasa satıp aladı.
4. Turistik kompaniya salıqlardı, byudjetke hár túrlı salıqlardı tóliydi hám xızmetkerlerine mıynet haqın tóliydi.
Turistik kompaniya turaqlı túrde ózgerip turatuǵın báseki ortalıǵında turaqlı islewi kerek. Bul ortalıqtıń elementleri turistik ónim kon'yunkturasini belgileytuǵın hám turistik kárxana ekonomikasına tásir kórsetetuǵın bir neshe bazarlar bolıp tabıladı:
miynet bazarı ;
finanslıq bazar ;
¨ shiyki zat bazarı ;
¨ investitsiya bazarı ;
¨ turistik ónimler bazarı.
Miynet bazarı bul sayaxatshılıq iskerligin rawajlandırıw ushın zárúr bolǵan miynet hám aqıl qóllaw tarawı bolıp tabıladı. Miynet bazarı satıp alıw qábiletiniń rawajlanıwına hám islegen is haqısınıń toplanıwına járdem beredi.
Finans bazarı húkimettiń kredit siyasatı menen tártiplestiriletuǵın jeke fondlarına tásir etedi, tóplanǵan aqshalardı tutınıw kreditleri hám investitsiyalarına qayta bóliwleydi.
Investitsiya bazarı - bul kárxanalar tárepinen "uzaq múddetli materiallıq baylıqlar" (tiykarınan kóshpelis múlk) dep atalatuǵın zatlardı satıp alıw. Investitsiya bazarı tutınıw hám kreditler procent stavkalarına qaray rawajlanadı. Islep shıǵarıwdı keńeytiwge qarjılar bántlikke tikkeley hám tikkeley bolmaǵan tásir kórsetedi: jańa úskenelerge xizmet kórsetiw ushın jańa jumıs orınların jaratıladı.