Озбекстан Республикасы Жокары хам орта арнаулы талим министрлиги Қаракалпак Мамлекетлик Университети

Таблица 10.1

Оборотные фонды 82%			Фонды обращения 18%
Производ ственные запасы 57 %	Незавершенное производство 17 %	Расходы будущих периодов 8 %	Готовая продукция на складах 5 %	Продукция отгруженная, неоплаченная 7 %	Средства в расчётах 4 %	Денежные средства в кассе, банках 2 %

Debitorliq qarızları, rezervdegi tayın ónimler, tamamlanbag’an islep shıǵarıwlar úlesiniń hádden tıs kóbeyiwi kárxananıń finanslıq jaǵdayı jamanlasqanlig'in kórsetedi.
Debitorliq qarızları belgili bir kárxana aylanbasınan aqshalardıń shetleniwin hám olardı qarızdarlar, qarızdarlardıń óz aylanbasında isletiwin xarakteristikalaydı. Bazada tamamlanbag’an tayın ónim islep shıǵarıw úlesiniń kóbeyiwi aylanba aqshalardıń mámileden shetleniwin, satıw kóleminiń tómenlewin hám nátiyjede paydanı kórsetedi. Bulardıń barlıǵı kárxananıń aylanba qarjların olardıń dúzilisin optimallastırıw hám olardıń aylanbasın kóbeytiw ushın basqarıw zárúrliginen dárek beredi. Aylanba aqshalardan paydalanıwdı hár tárepleme jetilistiriw sanaat kárxanalarınıń eń zárúrli wazıypalarınan biri bolıp tabıladı. Shiyki o’nim, janar may, járdemshi materiallar qanshellilik jaqsı isletilse, belgili muǵdarda ónim islep shıǵarıw ushın olar sonshalıq kem sarplanadı hám usınıń menen sanaat islep shıǵarıw kólemin kóbeytiw múmkinshiligin jaratadı.
3. Turistik shólkemlerdiń jumıs kapitalı
Tiykarǵı qurallar hám jumısshı kúshi menen bir qatarda aylanba aqshalar sayaxatshılıq biznesiniń eń zárúrli elementi bolıp tabıladı. Turistik shólkemniń aylanba aqshalar menen jeterli dárejede támiyinlenbewi onıń iskerligin láń etedi hám finanslıq jaǵdaydıń jamanlasıwına alıp keledi.
Aylanba aqshalar - bul islep shıǵarıw processinde qatnasatuǵın, tek bir islep shıǵarıw ciklında isleytuǵın hám islep shıǵarıwdı tutınıw qılıw usılınan qaramastan, óz ma`nisin turistik ónimler hám xızmetler baxasına tolıq hám tezlik penen ótkeretuǵın turistik shólkemlerdiń múlki.
Aylanba aqshalardıń individual elementleri túrlishe maqsetlerge iye hám turistik iskerlikte hár túrlı usıllarda qollanıladı. Turistik shólkemlerdiń aylanba qarjları quramına tovar-materiallıq baylıqlar, aldınnan tolıqlanatuǵın ǵárejetler, pul qarjları hám debitorliq qarızları kiredi.
Turistik shólkem rezervleri - bul islep shıǵarıw procesine baslaw ushın tayarlanǵan miynet buyımları. Bularǵa materiallar (mısalı, qurılıs materialları), konteynerlar, ıqtıyat bólimler, kombinezonlar, ıdıslar hám basqalar kiredi.
Rezervlerdi qáliplestiriwge qarjılar saqlaw ǵárejetleri, tovarlardıń aynıwı hám tozıwı qáwipi, sonıń menen birge kapitaldıń shamalıq ma`nisi menen baylanıslı, yaǵnıy táwekel dárejesi menen teń bolǵan basqa investitsiya múmkinshiliklerinen alınatuǵın payda dárejesi.
Usınıń menen birge, geyde belgili túrdegi aktsiyalardı belgili kólemde saqlaw birden-bir tuwrı qarar esaplanadı. Mısalı, sayaxatshılıq máwsiminde kurort mıymanxanasında jataqxanalardıń úlken rezervi joqarı talapqa iye turar jay xızmetleriniń jetispewshiligi múmkinshiligın azaytadı. Tap sonday, keprendiń jeterlishe úlken rezervi de mıymanxananı klientlerdi jaylastırıwdan bas tartıwdan hám usınıń sebebinen dáramat joǵaltiliwinan tek etedi. Bunday halda, úlken muǵdardaǵı inventarizatsiya ekonomikalıq tárepten aqlanadi, sebebi bul kóbirek payda keltiredi. Bul jerde tiykarǵı zat rezervlerdi saqlaw menen baylanıslı nátiyje hám ǵárejetlerdi anıqlaw hám aqılǵa say teń salmaqlılıqtı saqlaw bolıp tabıladı.
Kelesi da'wir ǵárejetler - bul turistik ónimler hám xızmetlerdiń jańa túrlerin perspektivalı shólkemlestiriw hám ámelge asırıw menen baylanıslı ǵárejetler. Bul ǵárejetlerdiń standartı keleshektegi turistik ónimler hám xızmetler baxasına baylanıslı ǵárejetlerdi oraw ushın jaratılǵan.
Debitorliq qarızları (esap-kitaplar daǵı aqshalar) turistik shólkemdiń basqa shólkemler hám fizikalıq shaxslardan qarızı bolıp tabıladı, yaǵnıy klientler, kórsetilgen xızmetler ushın, kárxana xızmetkerleriniń sayaxat hám mıynet haqı boyınsha ǵárejetleri, basqa shólkemlerdiń hám basqa adamlardıń basqa operatsiyaları ushın basqa qarızları tuwrısında olarǵa esabat beriw ushın berilgen naq avansları ushın qarızları. Sotilgan turistik ónimler hám usınıs etilgen turizm xızmetlerin ushın tólenbegen esap -fakturalar (yamasa qarızdarlıq qarızdarlıǵı) turistik shólkemlerdiń depitorlik qarızlarınıń kóp bólegin quraydı. Depitorlik qarızların basqarıw salasındaǵı tiykarǵı zat qarıydarlar hám turistik biznes degi seriklerdiń tólew qábileti qáwpin anıqlaw, shubhalı qarızlar ushın rezervdiń shama etilgen ma`nisin esaplaw, sonıń menen birge, ámeldegi yamasa potentsial uqıpsız qarıydarlar hám klientler.
Debitorliq qarızları, rezervdegi tayın ónimler, tamamlanmagan islep shıǵarıwlar úlesiniń hádden tıs kóbeyiwi kárxananıń finanslıq jaǵdayı jamanlashganligini kórsetedi.
Depitorlik qarızları belgili bir kárxana aylanbasınan aqshalardıń chetlanishini hám olardı qarızdarlar, qarızdarlardıń óz aylanbasında isletiwin xarakteristikalaydı. Bazada tamamlanmagan tayın ónim islep shıǵarıw úlesiniń kóbeyiwi aylanba aqshalardıń mámileden chetlanishini, satıw kóleminiń tómenlewin hám nátiyjede paydanı kórsetedi. Bulardıń barlıǵı kárxananıń aylanba qarjların olardıń dúzilisin optimallastırıw hám olardıń aylanbasın kóbeytiw ushın basqarıw zárúrligidan dárek beredi. Aylanba aqshalardan paydalanıwdı hár tárepleme jetilistiriw sanaat kárxanalarınıń eń zárúrli wazıypalarınan biri bolıp tabıladı. Sheki onim, janar may, járdemshi materiallar qanshellilik jaqsı isletilse, belgili muǵdarda ónim islep shıǵarıw ushın olar sonshalıq kem sarplanadı hám usınıń menen sanaat islep shıǵarıw kólemin kóbeytiw múmkinshiligin jaratadı.

Qayda Ytr - transport rezervi (tavar hám materiallar jolında sarp etiw etilgen waqıt);
/ Up - ónimdi túsiriw, saqlaw hám óndiriste paydalanıwǵa tayarlaw menen baylanıslı rezervler;
IT - ámeldegi rezerv (UUT = 0, 5 g, / - jetkizip beriw aralıǵı);
LGS - ámeldegi aktsiyalardıń 50% muǵdarında alınǵan qawipsizlik rezervleri.
Baxalar stok kúnleri menen belgilenedi hám dáwirdiń uzınlıǵın ańlatadı. Mısalı, aktsiya stavkası 24 kún. Sol sebepli, 24 kún ishinde islep shıǵarıwdı qollap-quwatlaw ushın etarli muǵdardaǵı inventarizatsiya bolıwı kerek.
2. Standart (baha tárepinen) Shıǵıs formulalar boyınsha hár bir tavar hám material túrleri ushın anıqlanadı

Bul erda n - tavar hám materiallarǵa ortasha kúnlik islep shıǵarıw talabı, rubl.
3. Kárxana ushın rezervlerdiń ulıwma (jıynama) standartı (L'obsh) jeke standartlardı baha tárepinen jıynaw arqalı anıqlanadı.
Turistik shólkemdiń tavar hám materiallarǵa bolǵan ulıwma mútajlikleri rezervleriniń jıynama standartı kóplegen islep shıǵarıw faktorlarına (satıw kólemi, baxalar dárejesi hám basqalar) baylanıslı hám nátiyjeli turistik biznesti shólkemlestiriwge múmkinshilik beredi.
Aylanba aqshalardıń barlıq elementleri tártipke solinmaydi. Standart bolmaǵan bolmaǵan zatlarǵa pul qarjları hám depitorlik qarızları kiredi. Turistik shólkemler bul aqshalardı basqarıw hám kreditlash sisteması hám esap -kitaplardı optimallastırıw arqalı olardıń muǵdarına tásir ótkeriw múmkinshiligine iye.
Sonday etip, aylanba aqshalardı nátiyjeli tártipke salıw turistik shólkemlerdiń finanslıq basqarıwındaǵı zárúrli máselelerden biri bolıp tuyuladi. Usınıń menen birge, aylanba aqshalardıń aqılǵa say háreketi hám olardan paydalanıwdı shólkemlestiriw de birdey áhmiyetke iye.
Turistik shólkemlerdiń aylanba qarjlarınan paydalanıw natiyjeliligi bir qatar kórsetkishler menen xarakterlenedi. Tiykarǵı kórsetkishler tómendegiler bolıp tabıladı: bir aylanbanıń dawam etiw waqti, aylanba koefficiyenti, aylanba aqshalardan paydalanıw koefficiyenti, aylanba aqshalardıń rentabelligi koefficiyenti.
Aylanba aqshalardıń bir aylanbasınıń dawam etiw waqti (App; kún) - turistik shólkemdiń aylanba qarjları bir oborottı ámelge asıratuǵın kún sanı formula boyınsha anıqlanadı.

yaki

Bul erda D - kórip shıǵılıp atırǵan dáwirdegi kún sanı;
Sob - belgili bir sánede aylanba aqshalardıń qaldıg'i, rubl;
B - turizm ónimleri hám xızmetlerin satıwdan túsetuǵın dáramat
(pul kórinisinde sotilgan ónimler hám xızmetler kólemi) belgili bir dáwir ushın, rubl.
Bir aylanbanıń dawam etiw waqtidıń tómenlewi aylanba aqshalardan paydalanıw jaqsılanganligini kórsetedi.
TOvar ayırbaslaw koefficiyenti (Cob) belgili bir dáwirde etilgen revolyuciyalar sanın kórsetedi. Bul formula boyınsha anıqlanadı

Tovar ayırbaslaw koefficiyenti qanshellilik joqarı bolsa, sayaxatshılıq shólkeminiń aylanba qarjlarınan sonshalıq nátiyjeli paydalanıladı.
TOvar aylanbası daǵı aylanba aqshalardıń júkleniw koefficiyenti (Kc) aylanbanıń tezligine teris esaplanadı. Kc 1 rubl ushın aylanba aqshalardı xarakteristikalaydı. Satilg’an turizm ónimleri yamasa xızmetlerin hám formula boyınsha esaplanadı

yamasa

Bul erda 100 - rublni kopekka ótkeriw koefficiyenti.
Aylanba aqshalardıń júkleniw koefficiyenti qansha tómen bolsa, aylanba aqshalardan sonshalıq nátiyjeli paydalanıladı hám turistik shólkemdiń finanslıq jaǵdayı jaqsılanadı.
Aylanba aqshalardıń rentabellik koefficiyenti (FOB, RUB / RUB) sayaxatshılıq shólkemi aylanba aqshaǵa qoyılǵan hár bir rubldan qansha rubl payda kóriwin kórsetedi. F0 b formula boyınsha esaplanadı

TOvar ayırbaslaw kórsetkishlerin ulıwma turistik shólkemdiń aylanba qarjları hám aylanıwǵa tartılǵan aylanba aqshalardıń bólek elementleri boyınsha esaplaw múmkin.
TOvar aylanbasınıń tezleniwi (aylanba aqshalardan paydalanıw intensivligi) nátiyjesinde aylanba aqshalardıń belgili bir bólegi turistik shólkem aylanbasınan azat etiledi.
Ulıwma mániste, shıǵarılǵan aylanba aqshalardıń ma`nisi (AS, rubl) formula boyınsha anıqlanadı

Bul erda C1 b hám (& - aylanba aqshalardıń gezegi, aylanbanıń tezlashmasidan aldın hám keyin, rubl.
Aylanba aqshalardıń shıǵarılıwı tolıq hám salıstırmalı bolıwı múmkin. Tolıq azat (DSabs, rub.) Eger c? B
Bul erda C * b, C " g - aylanba aqshalardıń haqıyqıy hám joybarlastırılǵan qaldıqları, rubl.
Aylanba aqshalardıń salıstırmalı shıǵarılıwı (AC0 TN) aylanbanıń tezleniwi hám turistik xızmetler islep shıǵarıw kóleminiń bir waqtıniń ózinde kóbeyiwi menen júzege keledi (s? B UPL) Tolıq shıǵarılishdan ayrıqsha bolıp esaplanıw, nátiyjede shıǵarılǵan aqshalar óndiristiń úzliksizligin buzmasdan mámileden alıp bolmaydı. Sol sebepli salıstırmalı shıǵarıwdı turistik shólkemdiń aylanba qarjları aylanbasınıń anıq tezleniwi dep esaplaw múmkin emes.
Aylanba aqshalar aylanbasınıń tómenlewi menen aylanıwǵa qosımsha aqshalar tartinadi, bul bolsa oxir-aqıbet turistik shólkem iskerligi natiyjeliligin tómenlewine alıp keledi. Buǵan jol qoymaw ushın birpara ilajlardı waqıtında orınlaw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Aylanba aqshalardan paydalanıw natiyjeliligin asırıwdıń tómendegi usılları dástúriy esaplanadı:
• • artıqsha rezervlerdi joq etiw, norma hám támiynattı jaqsılaw, jetkizip beretuǵınlardı maqul túsetuǵın tańlaw, transport operatsiyaların optimallastırıw, bazalardı basqarıwdı jetilistiriw arqalı olardı aqılǵa say isletiw tiykarında islep shıǵarıw rezervlerin kemeytiw;
• • sayaxatshılıq ónimleri hám xızmetlerin satıwdı aqılǵa say shólkemlestiriw, tólewdiń aldıńǵı formalarınan paydalanıw, hújjetlerdi waqıtında rásmiylestiriw jáne onıń háreketleniwin tezlestiriw, shártnama hám tólew ıntızamı.
Bul ilajlar sezilerli muǵdarlardı bosatadi hám usınıń menen qosımsha resurslarsız islep shıǵarıw kólemin asıradı hám bosatilgan aqshalar sayaxatshılıq shólkemi mútajliklerine muwapıq paydalanıladı.